ХХ ғасырдың ІІ жартысындағы Жарма ауданының тарихы диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
Кіріспе .............................................................................................................3
1. ХХ ғасырдың 50-90 жылдарындағы Жарма ауданының дамуы
1.1. Жарма ауданындағы өнеркәсіп және көлік қатынасы ........................8
1.2. Жарма ауданының мәдени дамуы .........................................................20
2. Тәуелсіздік жылдарындағы Жарма ауданы
2.1. Жарма ауданында жекешелендіру саясатының жүзеге асырылуы ...34
2.2. Тәуелсіздік жылдарындағы ауданның мәдени жетістіктері ..............39
3. «ХХ ғасырдың ІІ жартысындағы Жарма ауданының
тарихы» тақырыбын өлкетанулық материал ретінде қолдану
3.1. «Қазақстан тарихы» пәні сабағында «ХХ ғасырдың
ІІ жартысындағы Жарма ауданының тарихы» тақырыбын қолдану .....44
3.2. «ХХ ғасырдың ІІ жартысындағы Жарма ауданының тарихы»
тақырыбын мектепте сабақтан тыс уақытта қолдану әдісі .....................46
Қорытынды ................................................................................................54
Пайдаланған әдебиеттер тізімі .............................................................56
Қосымшалар ..............................................................................................62
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Басқа тақырыптағы дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Қазақстан Республикасының
М.О. Әуезов атындағы Семей университеті
Гуманитарлық факультет
Тарих кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: «ХХ ғасырдың ІІ жартысындағы Жарма ауданының тарихы»
Студент
Ғылыми жетекші,
аға оқытушы
Семей 2008
Мазмұны
Кіріспе .............................................................................................................3
1. ХХ ғасырдың 50-90 жылдарындағы Жарма ауданының дамуы
1.1. Жарма ауданындағы өнеркәсіп және көлік қатынасы ........................8
1.2. Жарма ауданының мәдени дамуы .........................................................20
2. Тәуелсіздік жылдарындағы Жарма ауданы
2.1. Жарма ауданында жекешелендіру саясатының жүзеге асырылуы ...34
2.2. Тәуелсіздік жылдарындағы ауданның мәдени жетістіктері ..............39
3. «ХХ ғасырдың ІІ жартысындағы Жарма ауданының
тарихы» тақырыбын өлкетанулық материал ретінде қолдану
3.1. «Қазақстан тарихы» пәні сабағында «ХХ ғасырдың
ІІ жартысындағы Жарма ауданының тарихы» тақырыбын қолдану .....44
3.2. «ХХ ғасырдың ІІ жартысындағы Жарма ауданының тарихы»
тақырыбын мектепте сабақтан тыс уақытта қолдану әдісі .....................46
Қорытынды ................................................................................................54
Пайдаланған әдебиеттер тізімі .............................................................56
Қосымшалар ..............................................................................................62
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі.
Тәуелсіздік жолына түсіп, өркениетті елдердің қатарына қосылу әрекетіне кіріскен
Зерттеу объектісі.
Зерттеудің негізгі арқауы – Шығыс Қазақстан облысындағы Жарма ауданының
Тақырыптың зерттелу деңгейі
Жарма жері ертеден-ақ оңтүстік пен солтүстік керуен жолдарымен байланыстырып
Қалбаның қазба байлықтарын зерттеуде академик В.А.Обручев құнды деректер қалдырды.
Жарма ауданы туралы анықтамалық мәліметтермен энциклопедиялық басылымдар арқылы танысуға
[14] мен тәуелсіз елімізде жарық көрген Ұлттық Энциклопедиясында [15]
Тарихтың өзекті арнасы - өлке тарихы. Зерттей білу, зерттегенді
Жарма өңірінің қазба байлығының мол екендігі ертеден белгілі. Осы
Экономиканың өрістеуінің бірден-бір көрсеткіші – көлік қатынастарының дамуы. Жарма
Сонымен қатар, диплом жұмысында мерзімді басылымдардағы материалдар, оның ішінде
Диплом жұмысының деректік негізі ретінде ШҚО Қазіргі заман тарихы
Зерттеу жұмысының мақсаты мен
Диплом жұмысының басты мақсаты – Жарма ауданының ХХ ғасырдың
- Жарма ауданының ХХ ғасырдың
- Жарма ауданының мәдени мекемелерінің жұмысын мұрағат деректері
- тәуелсіздік жылдарындағы Жарма ауданының экономикалық ахуалын сараптау;
- ХХ ғасырдың соңғы онжылдығындағы
- мәдениет саласындағы жармалықтардың республика деңгейіндегі жетістіктерін айқындау;
- зерттеудің қорытындыларын мектеп жұмысында
Зерттеу методологиясы.
Зерттеу жұмысының практикалық маңызы.
Зерттеудің өзекті мәселесі бойынша жасалынған
Зерттеу жұмысының құрылымы.
Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш тараудан,
1. ХХ ғасырдың 50-90 жылдарындағы Жарма ауданының дамуы
1.1. Жарма ауданындағы өнеркәсіп және көлік қатынасы.
Шығыс Қазақстан өңіріндегі ірі әкімшілік аймақтың бірі – Жарма
Шығыс Қазақстанның Нарым және Қалба жоталарының кен орындарынан ғана
Қалбаның қазба байлықтарын зерттеуде академик В.А.Обручев құнды деректер қалдырды.
Осындай қазба байлыққа қызыққан шетел мемлекеттері ХХ ғасырдың бас
1930 жылдары Жарма өңірінде КСРО түсті металлургия министрлігіне қарасты
Бұл комбинаттың қызмет ету көлемі тек қана Жарма ауданымен
1952 жылға дейін «Алтайалтын» тресттерінде қазылған бүкіл руданың
90 % жергілікті байыту фабрикаларында өндірілді, тек оның
Бақыршықтағы барлау жұмыстарының көбеюі мен жаңа типтегі ашылып жатқан
Осы Бақыршықтағы табылған рудаларды байыту технологиясын зерттеу нәтижесінде салынып
1960 – 70 жылдары бүкіл КСРО көлемінде рационализациялау, яғни
Сегізінші және тоғызыншы бесжылдықтарда трестте белсенділік танытқан үшін 27
1950 жылмен 1970 жылдарды салыстырғанда комбинаттағы руданы өңдеу 3,5
Ендігі кезекте «Алтайалтын» комбинатының құрамында болған Ақжал, Еспе, Бақыршық,
Қазақстандағы байырғы алтын өндіру орындарының бірі – Ақжал. Георгиевкадан
Ақжал кенішінде мемлекеттік тапсырыспен ірі ғылыми орталықтардың ғалымдары жұмыс
Келесі кеніштердің бірі – Ақжал селолық округіне қарасты Бөке
Кеніш 40 жылдың аяғына дейін старательдік жолмен игерілді. [64;6]
1960-1965 жылдар Бөке кенішінің дәуірлеу кезеңі болды. Мемлекеттік жоспарды
Сондай-ақ Кеңес өкіметі тұсында «Октябрьск», кейіннен Еспе деп аталған
Еспе кен орны 1947 жылы «Алтай алтын» тресінің қарамағына
1947 жылы Қазан төңкерісінің 30жылдық мерекесі құрметіне кеншілер мекені
Кеніштің ең алғаш тұрғындары 1947 жылдан бастап 30-35 жыл
Кеніште бір кезде таза алтын беретін Қазақстандағы бірден –
60 – жылдардың басында кен орнына қуатты дизель қондырғылар
«Октябрьск» кен орны трест, комбинат көлемінде алдыңғы қатарлы кәсіпорындардың
60-жылдардың аяғында 70-жылдардың басында комбинатта жаңа техникалық және ұжымдық
Осындай ұйымдастырылған артельдердің бірі - «Горняк» артелі. Ол 1966
1968 жылы Жарма аудандық атқару комитетінде ресми тіркелді. Артельдің
Ең алғаш кішігірім алтын шығаратын мекемелер жұмыс істеді. Артельдің
«Алтайалтыннан» 1985 жылы Бақыршық кен металлургия комбинаты бөлініп шықты.
Бақыршық алтыны туралы алғаш мәлімет геолог Г.С.Катковскийдің 1944 жылғы
Басқарма алдында кеннің физика-механикалық қасиеттерін тану және алтын алудың
1950 жылдардың басында «Алтайалтын» тресінен шикізат базасы болып табылатын
Осыдан бастап Бақыршықтағы өндірістік жағынан игерудің екінші кезеңі басталды.
1955 жылы мамырда құрамында 20 адамнана тұратын бригада үлкен
Бақыршық кені гидротермалдық алтын-пирит-арсенопирит формациясына жатады. Оның кен қабаттарының
1965 жылы Бақыршық сынақ кендерін жер асты әдісі бойынша
Кен қазу жұмыстары көлемінің артуы 1968 жылы Бақыршықтың екінші
1968 жылы кен орнында «Бақыршықалтын» комбинаты құрылды. «Бақыршықалтын» Шығыс
Комбинаттың кен өндірісінің ең озық технологиясы және осы заманға
Бақыршық – бүкілі КСРО көлеміндегі ең ірі, ал республикадағы
1974 жылы ақпанында КПСС Орталық комитеті мен КСРО Министрлер
Бұл Бақыршықта алтынның өмірге келуінің үшінші кезеңі еді.
Сондай-ақ, 1983 жылы кен инженері, «Алтайалтын» комбинатында мархшейдер көмекшісі
Аудан бойынша 45 кәсіпорындар мен ұйымдар жұмыс Өнеркәсіп орындары
Экономиканың өрістеуінің бірден-бір көрсеткіші – көлік қатынастарының дамуы. Жарма
Қазақстанда индустрияландырудың тұңғыш – Түркістан – Сібір магистралін салу
1927 жылы Солтүстік және Оңтүстік деп аталатын екі құрылыс
Әр құрылыс басқармасы өз кезегінде участоктерге, прорабтық пунктегілерге, рельс
Жол төсеу солтүстік бағытта 1927 жылы 15 шілдеде Семейден,
1931 жылы 1 мамырда ең соңғы күміс шеге қағылып,
Ал, Семейден солтүстікке Ресей шекарасына дейінгі жол тармағы Алтай
1934 жылы Түркістан – Сібір теміржолының құрамында Рубцовка қозғалыс
Осы Түрксіб темір жолы бойында бой көтерген қала үлгісіндегі
1958 жылы депода 6283 ауыр салмақты поезд жүргізіліп, жоспардан
1961 жылы депоға алғаш тепловоздар келді. Жаңа техника іске
Қазақ жастарынан тепловозды бірінші болып жүргізгендер арасында Х.Кәкімжанов, Х.Рақымбаев,
1965-1985 ж.ж. кезең ұжым үшін айрықша жылдар болды. Депо
1970 – 80 – ші жылдары еліміздің үздік машинистерінің
1965 – 1985 ж.ж. кезең ұжым үшін айрықша жылдар
1975 жылдан бері ұжымда үш жылда бір «Өз мамандығының
1983 жылдан кәсіпорын «айналмалы» деподан «негізгі» депо санатына жатқызылды.
Сонымен, ХХ ғасырдың басында шетел мемлекеттерінің Жарма өлкесіндегі кен
Осының барлығы Жарма ауданының әлеуметтік-экономикалық дамуына үлкен үлес қосты.
1.2. Жарма ауданының мәдени дамуы.
Қоғам дамуының тарихында, адамдардың өмірінде мәдениет әрқашан екпінді роль
1950 – 60 жылдарда көркемөнерпаздар үйірмесі кең қанат жая
Қазақстанның 40 – жылдығына арналған облыстық байқауда жүлделі үшінші
Жарық ауылындағы ұлттық аспаптар оркестрі республикада өнері асқан ұжымдардың
1978 ж. наурызда халық ансамблі атағына ие болды. Көркемдік
Оркестр 1978 ж. Мәскеуде болып КСРО ХШЖК – де
1985 ж. Мәскеуде аса ірі мәдениет ошағы КСРО мемлекеттік
Оркестрдің алғашқы ұйымдастырушысы М.Әйтікенов, У.Айдаболов.
М.Әйтікенов те әуесқой сазгер. Оның «Есімде», «Село жастарының вальсі»,
Сонымен қатар, Жарма ауданында бірнеше театрлар халыққа қызмет көрсетті,
Белтеректегі театр 1964 ж. драмалық үйірмеден бастаған көркемөнерпаздар ұжымы
Михайловкада 1973 жылы селолық клубқа қарасты халық театры құрылып,
1985 ж. ұйымдастырылған Қапанбұлақ ауылындағы үлкендер және балалар хорынан,
Өнер байқаулары жеңімпаздары ішінде «Октябрь» совхозы халық театры /жетекшісі
Жарма ауданында 50 – ші жылдардың аяғында автоклубтар, яғни
1970 жылы ауданның қазіргі шекарасында 1 мәдениет үйі, 70
Аудан бойынша 6 вокалды инструменталдық ансамбль жұмыс істейді, соның
1972 жылы жаңа ашылған Шар районына 14 кітапхана, 2
1966-72 жылдардағы мәдениет мекемелерінің атқарған іс-шаралары мынадай мәселелерді
Район бойынша құқықтық білімді насихаттау кең көлемде жүрді. Осы
Кітапханаларда кітап қойылымдары, стенд-тематикалық іс - шаралар өткізілді, дегенмен,
Дегенмен, бұл саладағы жеткен жетістіктері де аз емес. Атап
1969 – 1970 ж.ж. көптеген кітапханалар «Ең үздік кітапхана»
1973 жылы КОКП – нің 70 жылдығына арнайы өткізілген
Осы жылдардағы кітапханалар жұмысына тоқталсақ, Жарма районы бойынша тек
1974 жылғы мәліметтер бойынша мәдениет мекемелерінің барлығы село жұмысшыларының
1980 жылы мәдениет бөліміне қарасты 41 селолық кітапхана, 10
Автоклуб меңгерушісі Сағымбаев А. мал бағушылардың арасында «Кейінгі хабарлар»,
80-шы жылдардың ІІ жартысында клубтық мекемелерге қызуғышылық арта түскенімен
1989 жылы Жарма ауданында 14 селолық клуб, 7 профсоюздық,
Осы жылдан бастап Жарма ауданында жаңа дәстүрлер енгізіле бастады.
Наурыз мейрамында Георгиевка селосында орталық алаңда көшелер мейрам эмблемасы
Вознесеновка селолық клубында (меңгерушісі Мирасимова) жаңа туған нәрестелерді және
Воронцовка клубында Сымбат – 89 сұлулық сайысы өтті. Бұл
Мәдениеттің басты бір көрсеткіші – халық – ағарту ісі.
Халық ағарту жүйесінде осы жылдары кешкі мектептер мен сырттай
1951 жылы ұйымдастырылған Шардағы жұмысшы жастар мектебін (директоры, соғыс
Сол жылдарғы заң бойынша 7 жастан 15-16 жасқа дейінгі
Мектеп туралы заңдарды жүзеге асыруға аудан мұғалімдерін жұмылдыру ісінде
1959 жылы Белтеректе сегізжылдық мектеп ашылды. 1960 жылы 25
Қараш ауылындағы Ы.Алтынсарин атындағы сегізжылдық мектеп жанындағы тәжірибе участогі
Білім берудің жаңа мазмұынына көшу процесінде белгілі бір ғылым
1975 – 76 оқу жылында факультативтік сабақтармен 1050 оқушы
ХХ ғасырдың 60-80 жылдары табиғаты әсем Бөке бөктерінде орналасқан
70 жылдары мектеп практикасына кабинеттік жүйе бойынша оқыту кең
Мектептерде кабинеттер құру мен жабдықтауда кәсіпорындардың, совхоздардың, мекемелер мен
1976 жылы Жарма өңіріндегі мектептерде металл өңдейтін 13, ағаш
Сол жылдары өзіндік шығармашылық ізденіспен көзге түсіп, өз қолтаңбасымен
Қарасу орта мектебінің картоп – көкөніс өсіретін бригадасы нәтижелі
1980-жылдардың екінші жартысында мектеп реформасын жүзеге асыру, алты жасарларды
1984 жылы Жарма өңіріндегі мектептерден 29 адам автомашина жүргізу,
Еңбекшілердің мәдени өмірінде басты бір буын халық университеттері болды.
Университет сабақтарының ойдағыдай өтуіне кітапхана, клуб жанындағы 46 адамнан
Халық универсиеттері жоғары өнер оқу орындарының міндетін атқармаған, оның
Тарихтың өзекті арнасы – жеке тұлғалардың, тарихи қайраткерлердің туған
Тұрсынхан Абдірахманова – Қазақстанның халық жазушысы, Ш.Уәлиханов атындағы сыйлықтың
1950 – 1954 ж.ж. «Қазақстан әйелдері» журналында, 1963 –
«Құрмет белгісі» орденімен, медальдармен,грамоталармен марапатталды. 1984 жылы «Қазақстан халық
Келесі - ақын Қалихан Алтынбаев 1927 жылы Семей облысы,
Анасы – білгір, сөзге шешен болған, ал әкесі –
Алғаш өзінің ақындық өнерін 1947 жылы өткізілген колхозаралық айтыста
Қалихан облыс аудандарында айтысып жүріп, 1957 жылы 30 жасында
Ауданым аты шулы Жармам менің,
Самал тау, сырнайы өзен арнам менің
Секілді жаңа Семей сыяды үшеу
Жеріме жеке бөліп алғаш менің
Кен қазып, мал өсіріп, егін еккен
Кәсібім, қаракетім, алуан менің
Айтыстары мен өлеңдері «Ақындар жыры», «Қазақтың қазіргі халық поэзиясы»,
Ақын 1958 – 1987 ж.ж. Жармадағы «Молшылық үшін» ,
Ол туған өлкеге, жеке тұлғаларға байланысты бірнеше зерттеу мақалаларын
Әзілхан Нұршайықов – жауынгер жазушы, журналист. 1922 жылы 15
Қазақстан КП-ның Х съезінде делегаты, Қазақстан Жазушылар Одағы басқармасына
Аудан орталығындағы бір көшеге жазушы есімі берілген. 2000 ж.
Зүкенов Мәуітқазы – 1933 жылы қазіргі Қызылағаш округіне қарасты
Осыдан, Жарма ауданының 1950-1990 жылдар аралығындағы мәдени жетістіктерінің жоғары
2. Тәуелсіздік жылдарындағы Жарма ауданы.
2.1. Жарма ауданында жекешелендіру саясатының жүзеге асырылуы.
Экономиканың өрістеуінің бірден-бір көрсеткіші – көлік қатынастарының дамуы. Жарма
Тәуелсіздік алған Қазақстанның ғасыр басындағы ірі құрылыстарының бірі атанған
Республикада темір жолды реформалау жүргізілген кезде ПМС-те жұмыс істеу
1998 жылы ПМС-тің бұрынғы Совет Қайсанов Семейдің 39 жол
Іскер басшы ретінде ол бұл жұмыста жаңа қырымен танылды.
Қазір өндірістік базада 3 цех жұмыс істейді. Жұмыста пайдаланатын
Кәсіпорын 2000 жылдың шілде айынан бастап «Теміржол жөндеу» ашық
Қазіргі кезде бұл мекменің адамдары Астанада, Шу станциясында теміржолға
Бұл ашық акционерлік қоғам болып құрылғаннан бергі жаңаша жұмыс
Шар «Теміржол жөндеу» ашық акционерлік қоғамының жоғарғы нәтижеге жетуіне
Бір кезде Шар автотранспорт кәсіпорыны негізінде құрылған (М.Х.Мұхаметқалиев) «Шар
Сондай-ақ, «ГРМЗ» АК, «Жалғыз» ЖШС, «Қалбатау» АК (Жұмағазинов), «Ақтас
Аудан экономикасының негізгі саласы – мал шаруашылығы. Қазір аудандағы
Аудан шаруашылықтарының ішінен өндіріс көлемі, табыс мөлшері жағынан дараланып
Қожалық иелігіне 2600 гектар жер бекітіліп берілді. 1999 жылы
Өлкенің экономикасының дамуына өзіндік үлес қосып келе жатқан шаруашылықтың
Сондай-ақ Қарасу округінен қарауындағы 60 қойын 1000-нан асырып отырған
Шаруашылығы көтеріліп келе жатқанқандардың бірі – Қапанбұлақ округіндегі «Серік»
Ауданда қаржылық-экономикалық тұрақтылығымен танылған, аудан шаруашылығына өзіндік үлес қосып,
Аудан тарихында елеулі орны бар «Қалбатау» асыл тұқымды мал
Шаруашылық ең алдымен «Красный скотовод», онан соң «Скотовод», Қазақстан
Жекешелендіру науқаны басталған кезде завод Алматыдағы асыл тұқымды мал
2000 жылы жалпы салмағы 85 тонна тартқан 327 ірі
Аулышаруашылығын дамытудың бесжылдық бағдарламасының алғашқы бір жеңісі – Новореченск
Жарма ауданының бір мақтанышы – байыс қойының отаны. Байысты
Бүгінгі таңда Үшбиіктегі Айтқазы Мұсағитовтың «Мүсілім», Совет Иманжановтың «Игілік»,
Әкімшілік аймағында жиыны 36 шаруа қожалығы бар. Олардың қарамағында
Ендігі кезекте тәуелсіздік жылдары өнеркәсіп саласының дамуын айтсақ, жұмыс
Оның ішінде 60-жылдары құрылған «Горняк» артелінің жұмысына тоқталып өтсек.
1997-2001 жылдары алтынның бағасы күрт төмендеп қалғандықтан артельдңі алтын
Сонымен Кеңес өкіметі құлағаннан кейін сол кезеңде құрылған комбинат,
2.2. Тәуелсіздік жылдарындағы ауданның мәдени жетістіктері.
1990 – шы жылдардағы мәдени жұмыстардың мазмұны Қазақстанның саяси
Ұлы Абайдың 150 жылдық мерекесіне арналған бағдарламаның пердесі 1994
Аудандағы алғаш Абай айлығы 1995 жылы Бөке орта мектебінде
Жасөспірімдерді мәдениеттің, салт-дәстүрлердің озық үлгісінде тәрбиелеуде Шардағы «Ақбота» (меңгерушісі
Сондай-ақ 1991 жылы Георгиевка орта мектебі негізінде семинар өтіп,
Бүкіл халықтық сипат алған бұл мерекені өткізуге 1990 жылы
Талапкер мұғалім Күлзипа Жақиянова ұжымдар арасында бірінші болып Терістаңбалы
Кеңтарлау ауылы Шар негізіг мектебі жанындағы 1992 жылы құрылған
Ансамбль мүшелері – Д.Шәріпова, Е.Азаматов, Р.Атаханов, Г.Жайсаңбаева, Г.Қайырбаева, А.Жұмағұлова,
1995 жылы Абайдың 150 – жылдық мерекесіне байланысты Семей
Байқауда шығармаға шек қойылмады, жанрларды ұжымдардың өздері іріктеп алуына
Оркестр 1993 жылдың аяғында құрылды. Оның өнер төрінен көрінуіне
Оркестр 1993 жылы 15 желтоқсанында алғаш рет Георгиевка селосында
Оркестрдің көркемдік жетекшісі әрі дирижері – Дүйсентай Сатылғанұлы
1996 жылы оркестрге халықтық деген атақ берілді.
1998 жылы Астанада өткен Шығыс Қазақстан күндерін ашқан да
Оркестрдің қазіргі жетекшісі – Ғалым Қуанышұлы Рымбаев.Мүшелері – Ж.Күнғожинов,
Ұлт-аспаптар оркестрі сонымен қатар қыздардан тұратын «Сұлуым» ансамблінен тұрады.
«Сұлуым» эстрадалық тобының мүшелері – топ жетекшісі Бақыт Зиябекова,
«2000 – мәдениетті қолдау жылы» - ҚР Мәдениет ақпарат
1997 жылы қазанда Георгиевкада екі аудан біріккеннен кейінгі өткен
Халық ағарту ісіне келсек, 2000 жылғы стаистикалық мәліметтер бойынша
Жаңа әлеуметтік – экономикалық қатынастар білім беру саласында да
Ауыл мұғалімдері жыл сайын әр түрлі конкурстарға, оқуларға, әдеби
Мектебі жоқ ауылдарда тұратын балалар мектеп жанындағы интернаттарда тұрып
Интернаттары бар мектеп әкімшіліктері оқушыларға қолайлы тұрмыстық жағдай туғызу
Сонау 90-шы жылдардың басында ақыл-ой сайысында ұстаздар Н.Тұяқбаева, К.Қойшыбаева,
Мұғалімдерге әдістемелік көрсету, тәжірибе алмасу мақсатында сегіз аудандық курсттық
2000 жылы 217 мұғалім Алматы, Семей, Өскемен қалаларындағы білім
Аудан мұғалімдері Жамбыл атындағы, Георгиевка және Шар қаласы мектептерінде
Сонымен қатар Жарма ауданында 1990 жылы құрылған «Қазақ тілі»
Екі жылдың ішінде Шарда – 6, Жармада 16 мекеннің
1992 жылы Жарма аудандық «Қазақ тілі» қоғамы басқарушысы Нұролла
Сонымен қатар аудан көлемінде «Алтын бесік ауылың қандай, ағайын?»
Сонымен, Кеңес үкіметі ыдырағаннан кейін Жарма ауданының мәдени саласына
3. «ХХ ғасырдың ІІ жартысындағы Жарма ауданының тарихы»
3.1. «Қазақстан тарихы» пәні сабағында «ХХ ғасырдың ІІ жартысындағы
Қазақстан тарихы пәні бойынша 2005 жылы «Атамұра» баспасынан жарық
§21. Қазақстан 1970 – 80 жылдарында тақырыбына 1965 жылғы
Келесі §23.Қазақстандағы мәдени өмір (1946-1985 ж.ж.) тақырыбына сай Жарма
§24 «Қазақстан қайта құру кезеңінде (1986-1991)» тақырыбына келсек, осы
§28 «Қазақстан тәуелсіздік жылдарындағы дамуы» атты тақырыпта Жарма ауданының
Сонымен өлкетану тарихын оқушыларға жеткізуде мұрағат деректерін және де
3.2. «ХХ ғасырдың ІІ жартысындағы Жарма ауданы» мектепте сабақтан
Әрбір адамға өз туған өлкесінің тарихын білу парыз. Өлкенің
Туған өлке – тұнған шежіре.
Мақсаты:
А) Жарма ауданының 80 жыл толуына орай туған өлкеміздің
Б) Туған халқына, Отанына, оның тарихи тағдырына деген құрмет
В) Оқушылардың ойлау, сөйлеу дағдысын дамыту. Өз ойын мәдениетті
Өткізілу әдісі: Атажұрт тарихи-танымдық ойыны.
Көрнекілігі: Жарма ауданының 80 жылдығының эмблемасы, Қазақстан Республикасының картасы,
Қатысушылар: 8 сынып «Қалбатау» командасы, 9 сынып «Ақжал» командасы.
Жоспары:
І тур. «Қанат қақты» - капитандар сайысы
ІІ тур. «Самғау» - ұпайы көп команда бастайды. Қосымша
ІІІ тур. «Шарықтау» - жанкүйерлер сайысы.
ІV тур. «Шырқау» - аудан бойынша сұрақтар. Қосымша көмек
V тур. «Жерұйық» - соңғы сайыс.
Барысы:
Кіріспе сөз.
І тур «Қанат қақты»
1 команда капитанына сұрақтар.
1. Жарма ауданының әкімшілік орталығы (Қалбатау селосы).
2. Жарма ауданынан шыққан еркін күрестен Қазақстан бойынша алғашқы
3. Жарма өлкесіндегі алтын өндіретін «Алтайалтын» тресті құрылған
4. Жарма жерінде Шарға құятын ең соңғы өзен (Қорғанбай)
5. 1922 жылы Жарма ауданы, Ақбұзау ауылында дүниеге келген
2 команда капитанына сұрақтар.
1. 1985 жылы «Алтайалтын» комбинатынан бөлініп шыққан кен-металлургия комбинаты
2. Ұлы Отан соғысы жылдарында 243 атқыштар полкінің құрамында
3. КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атағын ең алғаш алған
4. «Жарма жарқын мекенім» атты өлеңнің авторы (Дәмеш Омарбаева)
5. Жарма ауданының жер көлемі (22,7 мың шаршы шақырым)
ІІ тур. Самғау
1 команданың сұрақтары:
1. Ғалым, тарихшы, археолог М.П.Грязновтың бастауымен осы жерден
Қосымша көмек: Қабырлар Қызылағаш әкімшілігі жерінде орналасқан (Сабындыкөл жағалауында)
2. Найман, оның ішінде Бурадан тараған Жарма ауданынан шыққан
Қосымша көмек: Туған жері Семей облысы, Шар ауданы, бұрынғы
3. Кеніштің ашылу тарихы ресми түрде 1903 жылы басталады.
Қосымша көмек: 1950 жылы аға геолог және партия ұйымының
2 команданың сұрақтары.
1. ХVІІІ ғасырдағы Абылай бастаған, аты аңызға айналған қаһармандардың
Қосымша көмек: Қас батырлардың ортасында батырлығы үшін Абылай алтындаған
2. Қазақстандағы байырғы алтын өндіру орындарының бірі. Кеніште алты
Қосымша көмек: Поселкенің батысында «Пионер» тауы тұр. Оның ежелгі
3. Аудандағы Шардан кейінгі екінші өзен. Ұзындығы 182 шақырым.
Қосымша көмек: Өзен бойында Жанатас, Әділбай ауылы, Жүніс биігі
ІІІ тур. «Шарықтау» - жанкүйерлер сайысы.
1. Аудан тарихында елеулі орны бар заводтардың бірі. Іргетасы
Шаруашылық ең алдымен «Красный скотовод», онан соң «Скотовод», Қазақстан
2. Жарма жерінде Шарға құятын ең соңғы өзен. Арқалық
ІV тур. «Шырқау»
1 команда.
1. Көрнекті қоғам қайраткері, әдебиетші, әдеби сыншы, қазақ зиялыларының
Қосымша көмек: 1902 жылы Жарма ауданының Қызылағаш ауылында Найзақара
2. Кеңтарлау ауылы Шар негізгі мектебі жанындағы 1992 жылы
Қосымша көмек: 1993 жылғы облыстық байқаудың жеңімпазы атанды (Назеркем
3. Кен орнын 1944 жылы геолог Г.С.Катковский басқарған геологиялық
Қосымша көмек: 1947 жылы Қазан төңкерісінің 30-жылдық мерекесі құрметіне
2 команда.
1. Ауданның солтүстік бөлігіндегі ірі станса. 1964 жылдан бері
Қосымша көмек: Новотаубинка ақтас орнының игерілуіне байланысты тез дамыды
2. 1720-1816 жылдары өмір сүрген қазақ ақыны. Найман руының
Қосымша көмек: Озық ойлы шешендік толғау өлеңдерімен, парасатты биліктерімен
3. Бұл ансамбль 1996 жылы ұйымдастырылып, өздерінің алғашықы концерттерін
Қосымша көмек: Георгиевкадағы мәдениет үйіне қарасты құрылған ансамбль (Сұлуым
V тур. «Жерұйық»
Бұл станция Түрксібтің 165-ші шақырымында тұр. Жол салу бұл
Қорытындылай келе, осы факультатив сабағының үлгісін мектепте оқушылардың қызығушылығын
Қорытынды
Сонымен, Жарма ауданы - Шығыс Қазақстан облысының орталық
Қорытындылай келе, Жарма ауданының ХХ ғасырдың ІІ жартысындағы әлеуметтік-экономикалық
Жарма ауданы туралы тәуелсіздікке дейінгі уақытта жүйелі түрде
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Алтынбаев А. Жарманың мүшел тойы. // Семей таңы, 1989,
Ахметбекова А. Бетбұрыс // Семей таңы 1994 , 29
Ахметбекова А. Жармадағы жақсы істер // Семей таңы 1994
Әбішев Е. Жайнарған жасарған Жарма елі. // Дидар 2004,
Әбішев Е. Тұрмыс тіршілкті жақсарту тұрғысында нақты шаралар қолға
Әлханова Ш. «Алтайалтын» комбинатына 60 жыл. // Семей таңы,
Әлханова Ш. Бақыршықтың болашағы. // Семей таңы, 1993, 8
Байқадиұлы С. Ауылды ән тербеді. // Семей таңы, 1997,
Валиханов Ч.Ч. Собрание сочинений в 5 томах, т. 1-5,
Дәуренбекова Ж. Оқу-тәрбие үрдісінде оқушыларды елжандылыққа тәрбиелеуде «Өлкетану» бағдарламасының
Дәуренбекова Ж. Оқушыларды өлкетану материалдары арқылы елжандылыққа тәрбиелеу. //
«Жалғызтөбе астық» акционерлік қоғамы // Семей таңы, 1997,
Жаппарханұлы С. Өмір өткелдері. Алматы, 2003
Жарма ауданы // Қазақ Совет Энциклопедиясы. Т. 4.
Жарма ауданы // Қазақстан Ұлттық Энциклопедия. Т 3. А.,
Зүкенов М. Мақсат айқын. // Семей таңы, 1997, 15
Казахский фольклор в собраний Г.Потанина (Архивные материалы и публикации).
Керейбаев К. Из истории Северного Турксиба. Алматы, 2005
Керейбаев Қ. Қазыналы Қалба. Алматы, 2003.
Кертай С. Қанатың талмасын, «Қарлығаш». // Семей таңы, 1997,
Кузнецова З.В., Курицын И.И. Семипалатинская область. А.-А., 1961
Қабаев Т. Октябрь жолымен. // Алға, 1977, 26 наурыз
Қазақтар.Казахи. Көпшілікке арналған тоғыз томдық анықтамалық. Атажұрт. Отечество. Т
Қисықова С. Туған өлке – тұнған шежіре. // Қазақстан
Қонысбаев Н. Ақжал комбинаты фабрикасында. // Семей таңы, 20
Қонысбаев Н. Кеше мен бүгін // Семей таңы 1970
Қонысбаев Н. Өркенді өлке. А., 1998
Лайықты тартулармен келдік. // Семей таңы, 1981, 21 ақпан
Маусымбеков Ә. Резервтер іске қосылсын. // Семей таңы, 1971,
Морозов М.Е. Взгляд в прошлое. М.,2000
Мұхаметжанов А. Жарма – ақындар жырлайды. // Семей таңы,
Мыңғышбаев Б. «Аға ұрпақ эстафетасы» // Семей таңы 1970,
Народное хозяйство Казахстана за 70 лет.Статистический сборник. А.-А., 1990
Нурсултанов А, Кирпота А. Золотое Прииртышье. Алматы, 1992
Нұрмәдиев А. Қалбатауда қарбалас шақ. // Семей таңы 1994,
Нұрмәдиев А. Қыста қысылмайтын боламыз. // Семей таңы 1994
Обручев В.А. Избранные работы по георафии Азии, т 1-
Раев Т. Жаңарған Жарма. // Семей таңы, 1980, 22
Рахимов Ж. «Қыстан қыры сынбай шыққан шаруашылық» // Семей
Рябцев А. Жаңа кезең басталды. // Семей таңы, 1990,
Саушкин Ю. П.П.Семенов-Тянь-Шаньский как экономик-географ // В сб. Отечественные
Сәдуақасұлы Ә. Тарихыңды танып біл. Алматы, 1996
Сейсенұлы Д. Семей елі, Семей жері (деректі әңгіме, очерк,
Серкешев Т. Жарма өңірінің байлығы // Семей таңы 1970,
Фатеев С. Жарма өңіріндегі өзгерістер. // Қазақстан ауыл шаруашылығы,
Шәкенұлы Д. Туған өлке тарихы және ұрпақ сабақтастығы. //
Янушкевич А. Күнделіктер мен хаттар немесе Қазақ даласына жасалған
Қолданылған деректі материалдар
ЖМО, Р – 104 қор, 2 – тізбе, 12
ЖМО, Р – 104 қор, 2 – тізбе, 182
ЖМО, Р – 104 қор, 2 – тізбе, 40
ЖМО, Р – 104 қор, 2 – тізбе, 5
ЖМО, Р – 104 қор, 2 – тізбе, 54
ЖМО, Р – 104 қор, 2 – тізбе, 57
ЖМО, Р – 104 қор, 2 – тізбе, 9
ШҚО ҚЗТҚО Р- 612 – қор, 5 –
ШҚО ҚЗТҚО Р- 612 – қор, 2 – тізбе,
ШҚО ҚЗТҚО Р- 612 – қор, 5 – тізбе,
ШҚО ҚЗТҚО Р- 612 – қор, 5 – тізбе,
ШҚО ҚЗТҚО Р- 612 – қор, 5 – тізбе,
ШҚО ҚЗТҚО Р- 612 – қор, 5 – тізбе,
ШҚО ҚЗТҚО Р- 612 – қор, 5 – тізбе,
ШҚО ҚЗТҚО Р- 612 – қор, 5 – тізбе,
ШҚО ҚЗТҚО Р- 612 – қор, 5 – тізбе,
ШҚО ҚЗТҚО Р- 612 – қор, 5 – тізбе,
Қосымшалар
15
