TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар



МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz

Кіріспе 7-8

1 Әдебиетке шолу 9-13

2. Зерттелетін ауданның табиғи-климаттық жағдайы 14-21

3. Зерттеу әдістері мен бағдарламасы 22-24

4. Зерттеу нәтижелері 25-35

4.1 Қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларына майлы дақылдардың төзімділігі және жапырақтылығы 25

4.2 Дақылдардың ауада құрғақ массасының жоғарылату серпімділігі. 25-26

4.3 Тұқым себу мерзімдері мен тереңдігіне байланысты 27-29

4.4 Рапстың шаруашылықта бағалы белгілерінің, себу тәсілдерінің және тұқым себу мөлшерінің өзара байланысы 29-30

4.5 Рапстың өсіп-дамуына, тұқым өнімділігіне және оның сапасына минералдық тыңайтқыштардың әсері 30-33

4.6 Рапстың тұқым өнімділігіне, тұқымның химиялық құрамына және май шығымына минералдық тыңайтқыштардың әсері. 34-35

5. Өндіріске ұсынылатын рапсты өсіру тәсілдерінің экономикалық тиімділігі. 36-37

6. Еңбек қорғау 38-41

7. Қорытынды 42-43

8. Өндіріске ұсыныстар 44

9. Пайдаланылған әдебиеттер 45-46

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Басқа тақырыптағы дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

Тақырыбы: «Қазақстанның оңтүстік-шығысның тәлімі жерлерінде майлы дақылдарды (рапс) өсіру
Орындаған:

Ғылыми жетекші:

2009 ж

МАЗМҰНЫ

Кіріспе 7-8

1 Әдебиетке шолу 9-13

2. Зерттелетін ауданның табиғи-климаттық жағдайы 14-21

3. Зерттеу әдістері мен бағдарламасы 22-24

4. Зерттеу нәтижелері 25-35

4.1 Қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларына майлы дақылдардың төзімділігі және
4.2 Дақылдардың ауада құрғақ массасының жоғарылату серпімділігі. 25-26

4.3 Тұқым себу мерзімдері мен тереңдігіне байланысты 27-29

4.4 Рапстың шаруашылықта бағалы белгілерінің, себу тәсілдерінің
4.5 Рапстың өсіп-дамуына, тұқым өнімділігіне және оның сапасына
4.6 Рапстың тұқым өнімділігіне, тұқымның химиялық құрамына және
5. Өндіріске ұсынылатын рапсты өсіру тәсілдерінің экономикалық тиімділігі.
6. Еңбек қорғау 38-41

7. Қорытынды 42-43

8. Өндіріске ұсыныстар 44

9. Пайдаланылған әдебиеттер 45-46

КІРІСПЕ

Қазақстанның ауыл шаруашылығы өндірісін келешекте дамытудың нақты жоспарларында ауыл
Республикада өсірілетін майлы дақылдар дәніндегі май шығымы 24-60% және
Аталған жағдайларды түзету нақты бағытталған келелі мәселелер көтеріліп, маңызды
Осыған орай дипломдық жұмыс майлы дақылдардың шаруашылық үшін құнды
Зерттеулердің мақсаты. Жұмыстың негізгі мақсаты елімізде өсірілетін майлы дақылдардың
Жұмыстың ғылыми жаңалығы. Жүргізілген зерттеулердің ғылыми жаңалығы Қазақстанның оңтүстік-шығысы
ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

Қазақстан республикасының азық-түлік проблемасын шешуде майлы дақылдар өнімдерін өндіру
Себебі, майлы дақылдар – негізгі және салыстырмалы арзан өсімдік
Тұқымшасындағы майдың құрамы бойынша майлы дақылдар әртүрлі болады. Майлы
Асбұршақ, сиыр жоңышқа, жасымық тағы басқа дәнді бұршақты дақылдармен
Рапс – B.N. Oleifera – біржылдық майлы өсімдік, соңғы
Рапстың екі түрлі формасы бар - өндірісте кең таралғаны
Рапстың 100 кг балаусасында 15,7 кг мал азықтық өлшем
Ауыспалы егістерде аралық дақыл ретінде себілген рапс малға күз
Рапстың көкбалауса жемдік құндылығы оның сортына, егу мерзімі
Бір килограм жаздық рапстың құндылығы бір жемдік бірлікке тең.
Оның жапырақтары ірі әрі шырынды болып келеді. Гүлшелері сары
өсімдік суыққа төзімді, тұқымдары +1,5, +З,0 С температура жылылығында
Рапс 10-12 С жылылықта жаппай көктей бастайды. Рапс жылуды
Рапс - өскелең, құрамында ақуызы көп қырыққабат тұқымдастарына жататын
Ауыл шаруашылығы тәжірибесінде рапс – майлы және мал азықтық
Шет елдерде рапсты тұқымға өсіреді, оның тұқымынан өсімдік майы
Рапс майы сәйкесті өңдеуден кейін тамақ өнеркәсібінде маргарин, салат
Н.З. Милащенко, В.Ф. Абрамовтардың (1989) пікірінше, рапстың төменгі гликозинолаты
Рапс майының мазмұны жағынан майлы дақылдар арасында алдыңғы орынды
Сонымен қатар, рапс тұқымында 0,12% эфир майы бар (В.П.
Өсімдіктің фотосинтез үрдісі кезінде шығарылған оттегі көлемі сіңірілген көміртегінің
Егер ауа құрамындағы оттегі мөлшері бірнеше пайызға азайса, ол
Көмірқышқыл газы климатқа әсер ету механизмі парниктік эффектімен байланыстырылады.
Ірі қалаларда және өнеркәсіп орталықтарында автокөліктердің шектен тыс көбеюі
Соңғы жылдары, майлы дақылдар тұқымдарынан экологиялық таза биоотын өндіру,
Қазіргі кезде биоотынды Оңтүстік Америка және Европа мемлекеттері пайдалана
Рапс майын биоотын өндіруге пайдаланылады. Ресейдің Белгоград облысында «Интерго
Дүниежүзілік тәжірибелер көрсеткендей, рапс өсіру өсімдік шаруашылығы саласындағы коммерциялық
Соңғы жылдары өсімдіктер майын мұнай өнімдеріне альтернатива ретінде қарастыруда.
Рапс майының биодизель өндірісіндегі басқа өсімдік майларынан басымдылығы, оның
Сондықтан, майлы дақылдарды тамақ, мал азықтан бөлек биоотын өндірісінде
2. ЗЕРТТЕЛЕТІН АУДАННЫҢ ТОПЫРАҚ-КЛИМАТ ЖАҒДАЙЫ

Дипломдық жұмыстың тақырыбына сәйкес егістік зерттеужұмыстары Қазақ ұлттық аграрлық
Жер сипаты, аумағы және бедері. Қазақстанның оңтүстік-шығыс аймағы түстігінде
Осы аймақтың ортадан жоғары бөлігінде орналасқан «Агроуниверситет» оқу-тәжірибе станциясының
Топырағы. Тәжірибе алқабының топырағы Қазақстанның оңтүстік- шығысында кең таралған
Әр жылы үш мезгілде (көктем, жаз, күз) осы топырақтың
1-кесте Тәжірибе танабындағы топырақ қабаттарының механикалық құрамы және
Топы-рақ

қаба-ты, см Топырақтың агрегаттық құрамы Топырақтың

көлемдік салмағы, г/см куб Топырақтың жалпы қуыстылығы,%

Құрылым коэффициенті Суға төзімді

агрегаттар, %

0-10 76,7 3.3 З4,1 1,27 51,2

10-20 73,4 2,8 30,8 1,33 48,8

20-30 68,3 2,2 29,5 1,40 46,6

30-40 62,8 1,6 29,3 1,48 44,6

0-40 70,3 2,6 30,9 1,37 47,3

Механикалық құрамы бойынша бұл топырақ орташа балшықты болып табылады.
Тік кесінді үлгілерін химиялық талдау нәтижелері бойынша тәжірибе алаңындағы
2-кесте «Агроуниверситет» ОТС алқабы топырағының агрохимиялық сипаттамасы, 2006-2008 жж.
Топырақ қабаты, см Қоректік заттар мөлшері, % Жылжымалы, мг/кг

Қарашірінді азот фосфор калий NO3 P2О5 К2О

0-10 4,6 0,26 0,21 2,73 39 25 1036

10-20 3,2 0,23 0,19 2,65 35 20 840

20-30 2,3 0,16 0,18 2,57 29 19 610

30-40 2,4 0,14 0,17 2,49 26 18 574

Топырақ сипаттамасы туралы жоғарыда берілген деректерді талдай келе, оны
Климаты. Аймақ климаты қатаң континентальдық, ал Мойынқұммен шекаралас алқаптардікі
Аудандастыру негізінде агроклиматтық көрсеткіштер – белгілі бір аумақтағы жауын-шашын
Аймақтың Мойынқұмға жақын төменгі шекарасында ауаның температурасы 10 С-ден
3-кесте Тәжірибе жүргізілген аумақтың микроклимат көрсеткіштері (Есік метеостанциясының мәліметтері)
Жыл Көрсетілген t C шегінен өту күні ∑ t>
100С ∑ тәулік > 100С

00С 50С 100С

көктем күз көктем күз көктем күз

2005 7,2 19,12 29,3 7,11 13,4 15,10 3683 223
2006 27,2 27,11 21,3 11,11 16,4 23,10 3955 236
2007 3,2 22,11 25,3 20,11 14,4 10,11 3993 240
2008 5,2 28,11 22,3 19,11 9,4 8,11 3998 243
Аймақ бойынша көпжылдық деректерге сәйкес ауаның тәуліктік орташа температурасы
Келтірілген деректерді осындай талдау негізінде бұл аймақ климатының қаталдана
Метеорологиялық жағдай. Аймақтың ауа райы сипатын білу үшін Есік
Метеорологиялық мәліметтерді талдау нәтижесінде 2006-2008 жж. ауаның температуарсы
4-кесте деректерінен көрініп тұрғандай, зерттеулер жүргізілген жылдары ауаның орташа
4-кесте Зерттеу жүргізілген аймақтың температура көрсеткіштері, С (Есік метеостанциясының
Ай Көп

жыл.

орташа Ең

жоғ. темпе-ратура Ең

төменгі

темпера-тура Жылдар орташа

2005 2006 2007

1 -10.5 11 -38 -7,0 -5,7 -10,0 -6,7

2 -8,4 17 -42 -8,8 -2,3 -9,5 -5,4

3 0,6 26 -4 6,3 4,1 6,0 5.1

4 10,4 34 -11 11,4 11,0 9,6 10,8

5 16,0 38 -8 15,7 15,9 19,1 16,7

6 21,2 41 0 22,1 21,0 23,0 21,7

7 23,8 44 7 24,8 23,2 24, 23,7

8 22,0 42 5 20,6 21,9 22,3 21,6

9 15,9 38 -2 18,5 16,1 15,5 16,7

10 8,0 32 -18 11,2 7,3 8,1 8,9

11 -0,2 24 -36 2,5 3,9 4,5 4,0

12 -6,5 12 -39 -14,0 -5,3 -5,7 -7,2

орт 7,6

9,6 9,3 9,4 9,1

Аймақта көпжылдық орта есеппен жылына 350-600 мм, тәжірибе жүргізілген
Бір жылда жауатын жауын-шашынның Есік қаласындағы көпжылдық орташа мөлшері
Тұрақты қар жамылғысы желтоқсанның басында қалыптасып, 110-130 тәулі жатты,
Көбінесе қар нарыздың аяғына дейін біресе еріп, біресе қайта
Жауын - шашын мөлшері 2005 жылы – 118 мм
5-кесте Алматы облысы таулы далалық аймағындағы жауын –
Ай көпжылдық

орташа

(30 жыл) жылдар айлық

орташа

2005 2006 2007

1 35 50 44 45 49,50

2 36 46 60 39 47,25

3 77 89 62 62 76,75

4 116 74 129 115 99,75

5 114 111 80 27 76,50

6 72 38 46 38 45,00

7 47 8 44 1 25,50

8 31 84 1 4 27,25

9 26 5 58 19 30,50

10 61 7 68 112 57,75

11 59 31 58 62 64.00

12 40 49 24 53 46,50

Жиын-тығы 710 592 674 577 646,25

Осыған ұқсас құрғақшылық 2006 және 2007 жылдары шілде
3. ЗЕРТТЕУ БАҒДАРЛАМАСЫ МЕН ӘДІСТЕРІ

Бағдарламаның негізделуі және нысандары. Соңғы кезде Қазақстанда майлы
Алматы облысында рапстың күздік түрі алшынкөк беруіне байланысты тек
Тәжірибе сызбалары және әдістемелері. Жалпы саны 5 тәжірибеден
- 2005-2007 жыладары қыша, рапс, зығыр және мақсары өсімдіктерін
- 2005-2007 жылдары жаздық рапс (сорт Золотонивский) егісінің технологиялық
1-тәжірибе «Май шығымы және сапасы жоғары түртараптандырулық балама немесе
1) күнбағыс – сорт Родник (бақылау);

2) жаздық рапс – сорт Золотонивский;

3) қыша – сорт Рушана;

4) мақсары – сорт Ақмай

5) бұйра зығыр – сорт Опал

2- тәжірибе «Жаздық рапстың қолайлы тұқым себу тереңдігі» сызбасы:

1) топырақтың 0-5 см қабаты 2-3 С жылығында
2) 2-4 С жылынғада;

3) 6-7 С жылынғанда;

4) 8-9 С жылынғанда.

3-тәжірибе «Жаздық рапстың қолайлы тұқым себу тереңдігі» сызбасы:

1) тұқым себу тереңдігі 1-2 см (бақылау); 2) 3-4
4-тәжірибе «Жаздық рапс егудің тиімді тәсілдері және тұқым себу
1-5) егіс тәсілі қатарлық-қатараралығы 15см: себу мөлшері 1 (бақылау),
6-10) егіс тәсілі кең қатарлық (30 см): 1, 2,
11-15) егіс тәсілі кең қатарлық (45): 1, 2, 3,
16-20) егіс тәсілі кең қатарлық (60 см): 1, 2,
Тәжірибелер егісі уақыт бойынша 3, кеңістікте 4 қайталаумен, жоғарыда
Әрбір мөлтектің есептік ауданы 100 м2. Бағдарламада белгіленген бақылаулар
1) фенологиялық бақылау күнара, ал негізгі даму кезеңдері басталғанда,
- дақылдардың өскін фазасын белгілеу (басталу – 10%, жаппай
- алғашқы нағыз жапырақ пайда болу, сабақтану және бұталану
- дақылдардың гүл бүршіктерін байлау фазасы;

- дақылдардың дән байлауы.

2) тұқымның егістік өнгіштігі, сиреуі, сақталуы санмен және пайызбен
3) егістегі арамшөп саны әрбір топырақ өңдеу алдында және
4) өсімдіктердің биіктігі (см) дақылдардың негізгі фазаларында;

5) дақылдардың құрғақшылыққа, ыстыққа және суыққа (бозқырауға) төзімділігі
Химиялық талдау және бағалау арнайы әдістемелер бойынша орындалды. Топырақтың
Тәжірибелік деректерді статистикалық өңдеу дисперсиялық әдіс бойынша орындалды.

4. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ

4.1 Қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларына майлы дақылдардың төзімділігі және
Аталған белгілерді бағалау үшін 5 баллдық жүйе қолданылды. Көктемде
Керісінше, осы дақылдардың ыстыққа және құрғақшылыққа төзімділігі ойдағыдай болған
4.2. Дақылдардың ауада құрғақ массасының жоғарылату серпімділігі. Өсімдіктер тіршіліктерінің
Одан кейін жергілікті тұрғындар «шөл күнбағысы» деп атаған мақсарының
Осы тізбектегі үшінші орынды рапс иеленді. Ол бастапқы сатыларда
Бұған дәлел ретінде жыл сайын және жылдық орташа деректер
Сөйтіп, 2005-2007 жылдары рапс өсімдіктерінің салмағы 3276-3715г/м2 аралығында өзгерсе,
Өсімдіктердің жер үстіндегі вегетативтік бөлігінің ауада құрғақ массасын қалыптастыруы
6-кесте Тәжірибедегі өсімдіктердің ауада құрғақ массасының жоғарылау серпімділігі, г/м2

Дақыл Сабақтану Бұтақтану Гүлдену Тұқым

пісу Бақылау

мен салыстыру

2005 жыл

Күнбағыс

(бақылау) 1081 2927 8362 11749 0

Мақсары 569 1443 3157 4327 -7422

Рапс 747 1565 3228 3715 -8034

Зығыр 516 1188 1894 2126 -9623

Қыша 238 476 941 1398 -10351

2006 жыл

Күнбағыс

(бақылау) 1129 3214 8425 10818 0

Мақсары 588 1392 3189 4476 -6342

Рапс 715 1446 3193 3524 -7294

Зығыр 507 1117 1776 2031 -8787

Қыша 186 399 854 1169 -9649

2007 жыл

Күнбағыс

(бақылау) 1075 3166 8184 9697 0

Мақсары 574 1412 3073 4385 -5312

Рапс 726 1483 3102 3276 -6421

Зығыр 387 920 1591 1969 -7728

Қыша 158 316 627 1053 -9644

Жылдық орташа

Күнбағыс

(бақылау) 1095 3102 8324 10755 0

Мақсары 577 1416 3140 4396 -6359

Рапс 729 1498 3174 3505 -7250

Зығыр 470 1075 1754 2042 -8713

Қыша 194 397 807 1207 -9548

Өсімдіктердегі себетше саны, оның диаметрі және ұзындығы тұқым саны
4.3 Тұқым себу мерзімдері мен тереңдігіне байланысты рапстың шаруашылықта
Ауыл шаруашылығы дақылдарын егу мерзімдері тиісті топырақ қабаттарында тұқым
Біздің тәжірибеміздегі рапс сияқты қосжарнақты өсімдіктер тұқымының өнуіне қажетті
Рапс суыққа төзімді солтүстік ендіктердің өсімдігі болғандықтан оның тұқым
7-кесте Тұқым егістік өнгіштігінің себу мерзімдеріне тәуелділігі, %

Тұқым себу

мерзімі топырақ

сипаты Тұқым өнгіштігі, %

жылдар х Бақылау мен салыс-тыру, %

t v 2005 2006 2007

ерте бақылау 2-4 27,4 68,2 73,4 73,2 71,2 100

ертелеу 4-6 25,3 74,9 80,8 79,2 78,3 109,4

орташа 6-8 19,6 70,3 77,5 76,9 74,9 104,6

кештеу 10 11,8 60,1 69,6 65,9 65,2 91,1

Жылдық орташа 78,3% тұқым өнгіштігімен бойынша ертелеу, яғни 0-5
4.4 Рапстың шаруашылықта бағалы белгілерінің, себу тәсілдерінің және
Рапстың далалық тұқым өнгіштігі, өсімдік саны, өнімділігі және басқа
Дақыл тұқымының өну қуаты, далалық өнгіштігі, өскінінің саны және
Кеңқатарлық тәсіл (30см) нысанында өсімдіктердің вегетациялық кезеңінде қатараралықтарын культиватормен
Кеңқатарлық 45 см және 60 см егіс тәсілдеріне
Егіс тәсілдері мен тұқым себу мөлшерінің айырмашылықтары рапс өсімдігінің
4.5 Рапстың өсіп-дамуына, тұқым өнімділігіне және оның сапасына минералдық
Майлы дақылдар өнімділігін арттырудың негізгі шарттарының бірі – тыңайтқыш
Көптеген зерттеушілердің пікірі бойынша рапс егісіне ең тиімді және
Азоттың аталған қасиеттерін ескере отыра және жоспарланған өнімге есептей
Рапс өсімдігіне өте қажетті қоректік элементтерге фосфор жатады. Нуклеин
Азот тыңайтқышына әртүрлі мөлшерде фосфор тыңайтқышын қосқанда дақыл өсімдіктерінің
8-кесте Рапс өсімдігі биіктігінің минералдық тыңайтқышты қолдануына байланысты өзгеруі,
Тәжірибе нысандары Жылдар Х Бақылаумен

салыстыру

±

2005 2006 2007

Бақылау

(тыңайтқышсыз) 53,2 56,8 54,7 54,9 0

N60P30 56,3 60,2 59,0 58,5 + 3,6

N60P60 58,7 71,5 67,3 65,8 +10,9

N60P90 61,6 72,4 69,1 67,7 +12,8

N60P120 61,5 71,5 69,2 67,2 + 12,5

Дақыл өсімдіктерінің биіктігі барлық зерттеу жылдары және жылдық орташа
Азот дозасын өзгертпей, фосфор нормасын 120 кг/га көтергенде, тыңайтқыштың
Минералдық тыңайтқыштар қолданғанда рапстың вегетациялық кезеңінің жылдық орташа ұзақтығы
9-кесте Минералдық тыңайтқыштың рапс өсімдіктерінің биоморфологиялық белгілеріне әсері

Нұсқа Жыл Вегетация-лық

кезең, тәулік Гүлдеу фазасы басталғандағы рапс

өсімдіктерінің

саны, дана/м2 бұтақтануы,

дана/м2 жапырақ-

тылығы,%

N60P30 2005 74,6 52,9 671,9 35,6

2006 75,8 55,2 712,1 36,9

2007 75,4 54,7 700,2 36,5

орта 75,3 54,7 694,7 36,3

N60P60 2005 75,9 55,3 729,9 36,8

2006 76,8 57,5 784,7 37,4

2007 76,2 57,1 770,8 37,3

орта 76,3 56,6 761,8 37.2

N60P90 2005 77,1 56,7 788,1 37,5

2006 78,5 57,8 816,4 38,9

2007 78,2 57,5 787,4 797,4

орта 77,9 57,4 797,4 38,4

N60P120 2005 77,8 56,6 781,1 37,0

2006 78,7 57,6 800,6 37,7

2007 78,6 57,4 792,1 37,6

орта 78,4 57,2 791,3 37,4

Гүлдеу фазасы басталған кезеңдегі рапс өсімдіктерінің саны да минералдық
Жүргізілген тәжірибелерде рапс бір сабақ түзіп өсетіні және сол
Рапстың бұтақтануына минералдық тыңайтқыштар қолдану мөлшері елеулі деңгейде әсер
Минералдық тыңайтқыштар рапс өсімдіктерінің жапырақтылық деңгейінің жоғарылауына едәуір әсерін
4.6 Рапстың тұқым өнімділігіне, тұқымның химиялық құрамына және май
Минералдық тыңайтқыштар рапстың тұқым өнімділігіне аса жоғары деңгейде әсер
Ең жоғары өнімділігімен жылдар бойынша да, жылдық орташа
N60P120 нысанында өнім 2007 жылы ең жоғарғы болғанымен басқа
10-кесте Минералды тыңайтқышты қолдануына қарай рапстың тұқым өнімділігінің өзгеруі,
Тәжірибе

нысандары Жылдар Х Бақылаумен

салыстыру

2005 2006 2007

ц/га %

Бақылау

(тыңайтқышсыз) 11,9 14,6 12,7 13,1 0 100

N60P30 14,8 17,1 15,2 17,5 2,6 119,8

N60P60 15,3 20,4 18,1 17,9 4,8 136,6

N60P90 18,0 20,7 19,5 19,4 6.3 148,1

N60P120 17,9 19,8 19,9 19,2 6,1 146,6

ЕТА 0,95 ц 0,81 0,86 0,74 - - -

N60P90 кг/га қолдануда рапс егісінен ең жоғарғы мөлшерде тұқым
Рапс тұқымының мүлде құрғақ заттарынан май шығымы минералдық тыңайтқыш
11-кесте Минералдық тыңайтқыш мөлшеріне сәйкес рапс тұқымының құрамындағы химиялық
Тәжірибе

нысаны Жыл Май Протеин Клечатка Күл АЭЗ

Бақылау

(тыңайт-қышсыз) 2005 51,62 16,44 22,11 2,51 7,32

2006 51,33 16,28 22,05 2,47 7,87

2007 51,14 16,21 22,11 2,53 791

орта 51,36 16,31 22,12 2,50 7,70

N60P30 2005 52,94 16,67 21,81 2,48 6,10

2006 52,36 16,58 21,76 2,49 6,81

2007 52,43 16,61 21,75 2,50 6,71

орта 52,58 16,62 21,77 2,49 6,54

N60P60 2005 53,82 17,03 20,96 2,52 5,67

2006 53,61 17,00 20,92 2,50 5,97

2007 53,63 17,04 21,53 2,51 5,64

орта 53,69 17,02 21,14 2,51 5,49

N60P90 2005 55,53 17,80 22,07 2,59 2,21

2006 54,81 17,75 22,06 2,56 2,82

2007 54,92 17,74 22,08 2,55 2,71

орта 55,02 17,76 22,07 2,57 2,58

N60P120 2005 54,41 17,53 21,12 2,63 4,31

2006 54,16 17,49 22,07 2,60 3,68

2007 54,01 17,54 22,11 2,59 3,75

орта 54,19 17,52 21,77 2,61 3,91

5. ӨНДІРІСКЕ ҰСЫНЫЛАТЫН РАПСТЫ ӨСІРУ ТӘСІЛДЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ

Өндірістік тексеруден тұқым себу мерзімі (0-5 см топырақ қабатының
Тексеру барысында тұқым себу мерзімі (0-5 см топырақ қабатының
12-кесте Рапс егісінің ұсынылатын оңтайлы тәсілдерін өндірістік тексеру нәтижесі

Тексеру нысаны Тұқым өнімділігі, цга Бақылаумен салыстыруы,%

Республикада қолданылатын технология – бақылау 14,8 100

Ұсынылған технология 19,2 129,7

Жүргізілген жұмыс нәтижесінде өндіріске ұсынылатын тәсілдер бойынша 19,2 ц/га
Алматы облысының тәлімі алқаптарында дән алып, май өндірісі үшін
Рапс майын өсірудің экономикалық тиімділігі есептік тәсілмен 10 га
Май өндіріс үшін рапс өсірудің шығындары мен кірістері есепке
өндіріледі.

Алайда өндіріс факторлары көрсеткіштерінің шектен тыс жоғарылағаны және тұрақсыздығына
Өндірілген өсімдік майын көтерме бағамен сатудан шаруашылықтың жалпы кірісі
Астық нәтижелерді есептеуге майдың өзіндік құны бақылаудан 17,7 мың
Е Ң Б Е К Қ О
Еңбек қорғау – республикамыздағы жалпы мемлекеттік істің бірі. Мемлекет
Ұжым әкімшілігі арнайы киімдер киілу мөлшеріне байланысты беруі тиіс.
Улы заттар дайындалған ыдыстарды ыстық сумен ұқыптап жуып, басқа
Жұмыс күні біткен соң, ұқыптап жуынып, тамақтың алдында ауызды
Уландырылған тұқым және улы химикаттар арнайы қоймаларда сақталады. Қоймадағы
Егер химиялық заттар мөлшерінен тыс берілсе, ол айналаға, тірі
Зиянды және улы заттармен жұмыс істегенде ауа-райының жағдайының жағдайын
а) өндірістік және құрылыс жайларын жабдықтау;

б) сапалы өндірістік және тұрмыс жайларымен қамтамасыз ету;

в) сапалы ас суымен қамтамасыз еті;

г) себушілер мен комбайыншылардың уақытында көзілдіріктермен қамтамасыз ету;

д) бір себушіге екі немесе одан да көп сеялканы
13-ші кесте Шаруашылықта қауіпсіздік шараларын жүргізу

Шаралардың аты Орындауға жауапты

І Сәтсіз оқиғаны болдырмаудың шаралары

1. Бригада мүшелерін оқыту Агроном немесе бригадир

2. Еңбек қорғау мен қауіпсіздік техникасы туралы әдебиеттер мен
3.Тиісті жылыту механизмдеріне терден қорғағыш орнату

4. Улы химикаттармен жұмысты бақылау Агроном

ІІ Еңбек жалпы жағдайын жақсарту бойынша шаралар:

1. Топырақ өңдеу машиналарын, себу агрегаттарын және комбайын жүргізу
Кестенің жалғасы

2. Трактордың сигналын қамтамасыз ету;

3. Комбайынды өртке қарсы инвентарьмен қамтамасыз ету;

4. Өрт қауіпсіздігі бойынша нұсқау жүргізу;

5.Барлық өрт қаіпі бар жерлерге 15 м3

сиымдылығымен су жинағыш орнатуды қамтамасыз ету. Механик

механик

Еңбек қорғау бойынша «Агроуниверситет» ОӨШ біршама жұмыс жағдайлары жасалынған,
өрт қауіпсіздігі ұдайы сақталмайды;

ауылшаруашылық машиналарында ұшқын өшіргіштер қойылмаған;

кей жағдайларда жұмысшылар арнаы киімсіз және жекелеген қорғау заттарынсыз
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, мынадай шараларды ұсынамыз. Барлық мамандарға
ҚОРЫТЫНДЫ

Жүргізілген зерттеулердің нәтижелері негізінде төмендегідей қорытындылар жасалды:

1. Қазақстанның Оңтүстік-Шығысында күнбағысқы балама немесе азық-түлік қауіпсіздігі мақсатында
2. Рапстың агробиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес аймақта сбақтарының өсу динамикасы
3. Егісті ертелеу мерзімде жүргізгенде топырақтың 3-4 см қабатының
4. Рапстың далалық тұқым өнгіштігін арттыру, арамшөп санын азайту,
5. Минералдық тыңайтқыштарды N60P90 мөлшерімен қолданғанда рапстың өсімдік
6. Өндірістік тексеру нәтижеснде ұсынылған жаздық рапс өсіру технологиясының
7. Ұсынылған технологияның экономикалық тиімділігі жоғары екендігі көрсетілді. Әрбір
ӨНДІРІСКЕ БЕРІЛЕТІН ҰСЫНЫСТАР

Тексеру барысында тұқым себу мерзімі (0-5 см топырақ қабатының
Жүргізілген жұмыс нәтижесінде өндіріске ұсынылатын тәсілдер бойынша 19,2 ц/га
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Сазанов В.И. Сельскохозяйственное опытное дело в растеневодстве и
2. Сағалбеков У.М., Бегалина А.А. «Влияния глубины заделки
3. Плешков Б.Л. «Биохимия сельскохозяйственных растений» М. Агропромиздат,1987ж.

4. Вавилов П.П. «Растеневодства» М. Агропромиздат, 1986

5. Величко Б.К., Костин А.Н. «Семеноводства рапс- большое поле»
6. Брикман В.М., Медведев В.Д. «Рапс в Восточной Сибири»
7. Временные рекомендации по технологии возделывания ярового рапс и
8. Медведев В.Д., Брикман В.М. «Рекомендации по агротехнике возделывания
9. Милащенко Н.З., Абрамов В.Ф. «Технология выращивания и
10. Нургасенов Т. Н. и другие «Рекомендация по возделыванию
11. Брикман В.М., Медведев В.Д. «Рапс в Восточной Сибири»
12. Оробченко В.П. «Рапс» Москва, 1959 г.

13. Готлевскиий А.А., Макеев В.А. «Озимый рапс» М, Россельскоиздат,
14. Пучков В.А. «Рапс – ценная культура» Новосибиирск, 1978
15. Боранбай Ж.Т. «Көмірқышқыл газының климатқа әсері және ормандардың
16. Носкович М. «Рапс – источник для биотоплива» Москва.
17. Жамбакин К.Ж. «Рапс, как источник производства пищевого масла
18. Жаңабаев Қ.Ш. Қазақстанда жиі кездесетін арамшөптер және олармен
19.Зенкова Е.М. Богарное земледелие. - Алматы , 1976.

20.Зенкова Е.М. Севообороты и плодородие почвы. – Алматы, 1979.

21.Иванников А.В., Тұрарбеков А., Солтүстік Қазақстан егіншілігі.- Алматы, 1990.
22.Ирмулатов Б.Р. и др. Минимализация основной обработки почвы в
23.Кереев А.К, Тыныбав Н.Қ, Жүсіпбеков Е.Қ. Қазақстанның оңтүстік-шығыс тәлімі
7