Қазақстанда банктік қызметтердің дамуы диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
КІРІСПЕ………………………………………………………………………6
1 ЭКОНОМИКАНЫҢ ДАМУЫНДАҒЫ БАНКТЕРДІҢ РОЛІ………..8
Қазақстан Республикасында банктік жүйенінің қалыптастырылуы және дамуы………………………………………8
Банктік саланы дамыту бойынша шетелдік тәжірибе……….........12
2 ҚАЗАҚСТАНДА БАНКТІК ҚЫЗМЕТТЕРДІҢ ДАМУЫ……............17
Банктің қаржылық жағдайын және қызметін талдау…………...17
Қызметтер түрі және олардың дамуы………………………….......42
3 БАНКТІҢ ҚЫЗМЕТТЕРіНІҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ……………........49
ҚОРЫТЫНДЫ……………………………………………………………… 57
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ………………………………..58
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Банк ісі
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны
Кіріспе -------------------------------------------------------------------------------------------3
1-ТАРАУ НЕСИЕЛІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ------------6
1.1 Несие функциялары мен формалары -------------------------------------------------6
1.2 Қазақстан Республикасының несие жүйесі ---------------------------------------23
1.3. Қазақстанның банк секторындағы несиенің түрлері ---------------------------28
2 – ТАРАУ ҚАЗАҚСТАНДА КӘСІПКЕРЛІКТІ НЕСИЕЛЕУДІ ЖЕТІЛДІРУ ---------------------------------------------------------------------------------39
2.1 Банктік несиелеуді ұйымдастыру ---------------------------------------------------39
2.2. Кәсіпкерлікті несиелеудің кеңеюі ---------------------------------------------------59
ҚОРЫТЫНДЫ ------------------------------------------------------------------------------66
Пайдаланылған әдебиеттер -------------------------------------------------------------70
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алып, нарықтық экономикаға жол ашты.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан экономикасының дамуының өзекті мәселерінің бірі қаржы
Қолда бар ақша – қаражатсыз кәсіпорындар аяқтан тұра алмайды.
Несие жүиесі – жалпы банктердің (ұлттық және комерциялық)
Дипломдық жұмыстың негізгі міндеті несие жүйесін кең мағынада анықтау,
Экономиканың нақты секторындағы сырттан тараған қаражат — қазіргі Қазақстан
Несие айырбас сатысында пайда бола отырып, қарыз мәмілесінің формасы
Несиенің түрі — бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың негізгі
Несие берушілер мен қарыз алушылар арасындағы байланыстар қалай өзгергенімен
Несие құрылымында мерзім бойынша өсім ұзақ және орта мерзімде
Экономика нақты секторын несиелеудің жалпы өсімінде теңгемен орта және
Банктік несиенің дамуы экономикалық өсімді қаржыландырудың негізгі факторы боып
Дипломдық жұмыстың мақсаты Казақстан экономикасындағы кәсіпкерліктер, шағын, орта және
Айырбастың екі контрагентінің бірегей келісі ретінде алынған сатып алу-сату
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі тараудан және қорытынды мен
Дипломдық жұмыстың көлемі 71 беттен тұрады.
1-ТАРАУ НЕСИЕЛІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
1.1 Несие функциялары мен формалары
Өндірілген өнім мен оның бөліктері индивидумдардың қолдарына тиместен бұрын
Өз кезегінде, үлестіру және айырбас біртұтас алғанда өндіріспен және
Айырбастың үлестіруден айырмашылығы, біріншіден, ол индивидумға үлестіру кезінде алған
Несие айырбас сатысында пайда бола отырып, қарыз мәмілесінің формасы
Осылайша екі жақты полярлы қарама-қайшылықтың жанды процесі енді қайтадан
Айырбастың екі контрагентінің бірегей келісі ретінде алынған сатып алу-сату
Сатып алу-сату мәмілесі кезінде тұтыну құнының қозғалысы жүреді, ал
Сатып алу-сату мәмілесі кезінде меншік қозғалысы жүреді: А тауарды
Несиенің экономикалық категориясы ретінде қарыз мәмілесі негізінде көрінетін және
Әр түрлі шаруашылық жүйелерінде кездесетін мәміле типтерінің формалды ұқсастығы
Несие шаруашылық жүйелерінің ауысуына жағдай жасай отырып өзі де
Несие түсінігі келесі түрде белгіленеді. Бақыланылатын халық шаруашылығы құбылыстарының
Қарыз мәмілесі ретінде несиені екі көзқараста қарастыруға болады: біріншіден,
Бұл жағдайды былайша түсіндіруге болады. Мысалы, машина өндірісін таза
Несиеге қатысты осыны айтуға болады. Несиені оның техникалық –
Несие теориясы оны техникалық – заңдылық категория ретінде емес,
Осылайша, несие - өндірістік қатынастарды білдіретін экономикалық категория. Несие
Тауардың пайда болуы екі жағдайда қатар жүреді. Біріншіден, тауар
Тауардың бір тауар иесінен басқаға ауысуы нарықта айырбас арқылы
Қолдан-қолға тауарлардың қозғалысы ретінде тауарлар айырбасы, қызметтер айырбасы несие
Несие қарыз мәмілесі ретінде ежелгі әлемде де орта ғасырлық
Несие бәрінен бұрын тауар өндірісі процесінде пайда болатын оның
Өндірістік қатынастар өз жиынтығында қоғамдық қатынастар, қоғам деп аталатындарды
Қоғамның негізгі өндірістік байланыстарына сүйенген несиелік қатынастар жекелеген тұлғалар
Айналыс сферасы немесе тауарлар айналысы өндірістік қатынастармен анықталады. Осылайша,
Ақшаның қажеттілігін қамтамасыз ететін себептер, несие қажеттілігінің себептері болып
Несие ұдайы өндіріс процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ету қажеттілігінен шығады.
Өндірістік капиталдардың қозғалысы олардың бір формадан басқа формаға ауысуымен
Өндірістік капиталдардың жүйелі түрде бір формадан басқа формаға айналуы,
Негізгі капиталдардың қозғалысы процесінде мезгіл-мезгіл ақшалай ресурстар формасында құн
Алайда негізгі кпиталдар құнының бірте-бірте босатылуы, өз мөлшері бойынша
Негізгі капиталдар құнының қозғалысының бір қалыпсыздығы, капиталдың шеңбер айналымы
Айналым капиталы құнының қозғалысымен байланысты осындай көрініс туындайды. Оның
Тауарлай жәнеақшалай формаларға ие өндірістік капиталдың шеңбер айналымы мен
Біріншіден қоғам босатылған ресурстардың бекерге доғарылуын болдырмауға, екіншіден
Өндіріс уақыты мен айналыс уақыты арасындағы сәйкес келушілік, құндық
Мысалы, жалпы экономика көлемінде өндірістік процесінде жұмсалған өндіріс құралдарын
Тауар шаруашылығы жағдайында өндірістік капиталдардың (негізгі және айналым) шеңбер
Несиенің мүмкіндігі нақты болуы үшін белгілі бір шарттар қажет.
Несиелік қатынастардың субъектілері өзара мүдделерге негізделген экономикалық байланыстар тұрақтылығымен,
Несиенің экономикадағы орыны мен ролі, оның атқаратын қызметтерімен сипатталады.
- қайта бөлу;
- айналыс шығындарын үнемдеу;
- айналыстағы нақты ақшалардың орнын уақытша алмастыру;
- капиталдың шоғырлануын жеделдету;
- ғылыми-техникалық прогресті жеделдету.
Несиенің қайта бөлу қызметі, кез келген елдің ұлттық экономикасының
Несиенің айналыс шығындарын үнемдеу қызметінің іс жүзіне асуы несиенің
Ал, келесі қызметі, яғни несиенің айналыстағы нақты ақшалардың орнын
Капиталдың шоғырлану процесі қызметі экономиканың тұрақты дамуына жағдай жасау
Несиенің ғылыми-техникалық прогрестер жеделдету қызметі ғылыми-техникалық ұйымдардың қызметін қаржыландырумен
Несиенің формалары оның құрылымымен және белгілі бір дәрежеде несиелік
Несиенің формасы – бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың негізгі
Отандық және шетелдік әдебиеттерде несиенің келесідей формаларын кездестіруге болады:
- коммерциялық несие;
- банктік несие;
- тұтыну несиесі;
- мемлекттік несие;
- халықаралық несие;
- ипотекалық несие.
Коммерциялық несие – бұл қарыз берушінің қарыз алушыға қарызға
Коммерциялық несие – бұл вексель айналысының пайда болуына себеп
Мұнда қарыз алушы да және оны берушілер ретінде кәсіпкерлер
Коммерциялық несиенің банктік несиеден айырдашылығы төмендегідей:
- қарыз беруші ролінде банктік мекемелер емес, яғни тауар
- коммерциялық несие тек қана тауар формасында беріледі;
- қарыз капиталы өнеркәсіптік немесе сауда капиталымен байланысты;
- коммерциялық несиенің орташа құны сол кезеңдегі банктік пайыз
- қарыз алушы мен қарыз беруші арасындағы несиелік мәміленің
Банктік несие – бұл банктік мекемелерден қарыз алушыларға ақшалай
Банктік несие – бұл экономикадағы кеңінен тараған несиелік қатынастардың
Тұтыну несиесі — бұл жеке тұлғаларға тұтвну тауарларын сатып
Тұтыну несиенің басты тағайындалуы халыққа тауарлар сатуды ынталандыруға бағытталады.
Тұтыну несиесінің дамуы әр түрлі елдерде әр қалай дәрежеде
Сондай-ақ тұтыну несиесі жеке тұлғаларға тұрғын үй сатып алуға
Мемлекеттік несие — мемлекет және жергілікті билік ұғымдарының өздері
Мемлекеттік несиенің негізгі формаларына: мемлекеттік облигациялық займдар, қысқа және
Халықаралық несиелер — валюта және тауар ресурстарын қайтару, сондай-ақ
Мұндай қарыз берушілер мен алушылар ретінде: банктер, жеке тұлғалар,
Ипотекалық несие— бұл қозғалмайтын мүліктерді ( тұрғын үйді, өндіріс
Ипотекалық несие көбіне ипотекалық банктер арқылы беріледі. Бідің отандық
1.2 Қазақстан Республикасының несие жүйесі
Несие жүйесі – жалпы банктердің (ұлттық және комерциялық)
Несие жүйесі ұғымы банк жүиесіне қарағанда кеңірек, яғни мұнда
Қазақстан Республикасындағы несиелік жүие екі буыннан тұрады:
ҚР-ның несие жүйесінің құрылымы
ҚР-ның несиелік жүйесі
Банк жүйесі
Парабанк жүйесі
Банктік емес мекемелер
Пошта-жинақ жүйесі
Эмиссиялық
банктер
Эмиссиялық емес банктер
Ломбардтар
Несиелік серіктестіктер
Сақтандыру қоғамдары
Инвестициялық компаниялар
Ипотекалық компаниялар
Қазақстан ұлттық банкі
ҚҰБ-ның Алматы қалалық филиалы
ҚҰБ-ның облыстық (14) басқармалары
Қазпошта
Екінші деңгейдегі банктер
Жоғарыдағы сызбаға енген несие жүиесінің құрылымдық элементтерінің мазмұнын сипаттамайтын,
Парабанктік жүйе экономикамыздың нарықтық қатынастарға көшуі барысында жаңадан қалыптасып,
Банктік емес мекемелердің немесе парабанктік мекемелердің банктерден айырмашылығы олар
Кейбір экономикалық әдебиеттерде парабанктік жүйенің ішіндегі несиелік мекемелерге ломбардтырды,
Ломбардтар – бұл жылжитын мүліктерді кепілге ала отырып, қысқа
Тарихта ломбардтар өсімқорлық несие беретін жеке меншік кәсіпорын ретінде
Несиелік операцияны ұйымдастырудың басты ерекшелігі — мұнда несиелік шарт
Несиелік серіктестік — өз мүшелеріне несие-есеп айырысу қызметін көрсету
Несиелік серіктестіктердің жарғылық капиталы пай қосу және міндетті кіру
Несиелік серіктестіктің бір түріне ауылшаруашылығы несиелік қоғамдары жатады. Оның
Несиелік одақтар —бұл белгілі бір жеке тұлғалардан немесе ұсақ
Олар негізгі екі типте болуы мүмкін: 1) қысқа мерзімді
Несиелік одақтардың капиталдары олардың мүшелері қосатын үлесінен және пайдаларды
Өзара несие қоғамдары — шағын және орта бизнеске қызмет
Бұл қоғамдар Ұлы Қазан төңкерісіне дейінгі Ресейде, соның ішінде
Қазақстанда банктік емес мекемелердің мынадай түрлері дамып отыр:
ломбардтар;
несиелік серіктестіктер;
микрокредиттік ұйымдар;
жинақтаушы зейнетақы қорлары;
пошта-жинақ мекемелері;
ипотекалық компаниялары.
Соның ішінде қазіргі кезде ломбардтық мекемелер мен несиелік серітестіктер
Ломбардтардың құрылтайшылары мен қатысушыларына жеке және заңды тұлғалар жатады.
Ломбард кез келген ұйымдық-құқықтық формада (ААҚ-нан басқа) құрылып, өз
Несиелік серіктестіктердің мынадай түрлері болады:
несиелік-депозиттік серіктестік — заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау мүмкіндігі бар
ауыл несиелік серіктестігі — өзара несие беру үшін, оның
несиелік серіктестік — коммерциялық ұйым.
Несиелік серіктестік және ауыл несиелік серіктестігі ҚР заңдылықтарындағы ерекшелігіне
коммандиттік серіктестік;
толық серіктестік;
ЖШС;
акционерлік қоғам.
Микрокредиттік ұйымдар — бұл микрокредит берумен айналысатын ұйымдар болып
Жинақтаушы зейнетақы екі түрге: мемлекеттік және жеке меншік болып
1.3. Қазақстанның банк секторындағы несиенің түрлері
Несиенің түрі — бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың негізгі
Несие берушілер мен қарыз алушылар арасындағы байланыстар қалай өзгергенімен
Коммерйиялық банктер өздерінің клиенттеріне әр түрлі несиелер береді. Олар
Қарыз алушылар категорияларына қарай:
Қаржылық институттарға берілетін несиелер:
- мақсатты қорларға;
- банктерге;
- қаржы-несиелік мекемелеріне.
Қаржылық емес агенттерге берілетін несие;
- өнеркәсіп салалрына;
- ауыл шаруашылығына;
- саудаға;
- дайындау ұйымдарына;
- кооперативтерге;
- жеке кәсіпкерлерге.
Тұтыну мақсатына берілетін несиелер.
Мерзіміне қарай:
- қысқа мерзімді;
- орта мерзімді;
- ұзақ мерзімді.
Тағайындалу және пайдалану сипатына қарай:
- негізгі қорларға жұмсалатын;
- айналым қаражатына жұмсалатын.
Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай:
- қамтамасыз етілген: кепіл-хатпен, кепілдемемен, кепілдікпен;
- сақтандырылған;
- қамтамасыз етілмеген.
Қайтарылу дәрежесіне қарай:
Стандартты несие — қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ қайтуында ешқандай
Күмәнді несиелер — қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі ұзартылған және
Үмітсіз несиелер — қайтару уақыты кешіктірілген,мерзімі өткен ссудалар шотына
Валютамен берілуіне қарай:
Тұтыну несиесі — бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып
Ипотекалық несие — бұл қозғалмайтын мүліктерді кепілге ала отырып,
Овердрафт несиесі — клиенттің шотынан қаражатты шегеру, дебеттік қалды
Овернайт несиесі — өтімділікті қолдау мақсатында бір түнге берілетін
Онкондық несие — кредитордың алғашқы талабы бойынша өтелетін қысқа
Банкаралық несие — банктердің бір-біріне берілетін несие.
Ломбардтық несие — тез іске асатын бағалы заттарды немесе
Лизингтік несие — құрал-жабдықтарды жалға алумен байланысты берілетін несие.
Рамбурстық несие — шикі заттарды ішке алып кіру
Сенім несиесі — банктің сеніміне кірген, төлем қабілеті жоғары
Маусымдық несие — жабдықтаушының қаржыландыру уақыты мен түсімді алу
Консорциялдық несие — ірі жобаларды несиелеу мақсатында банктердің өзара
Қазақстанның банктік жүйесінде әр түрлі несие түрлері кездеседі. Олар
Жұмыс істеу саласына байланысты:
негізгі қорлардың кеңейтілген ұдайы өндіріске қатысатын несиелер;
өндіріс саласына бағытталатын және қызмет қөрсету саласына бөлінген несиелер
Қолдану мерзіміне байланысты:
талап етуге дейін;
мерзімді, оның өзі 3-ке бөлінеді:
1) қысқа мерзімді (бір жылға дейін);
2) орта мерзімді (бір жылдан үш жылға дейін);
3) ұзақ мерзімді (үш жылдан жоғары);
3) Мөлшеріне байланысты: ірі — орта — кіші;
4) Қамтамасыз етуі бойынша: қамтамасыз етілмеген және қамтамасыз
5) Несиені беру тәсілі бойынша:
— компенсациялы;
төлемді;
6) Төлем әдістері бойынша:
бөліктеп төлеу төлемі;
бір жылғы төлем;
Бұл жіктелім толық емес, себебі осының негізінде жеткілікті мақсатты
Несие жалпы мағынасында банктің делдалдық қызметін білдіреді. Қаржылық нарықта
Қазіргі кезеңде төлеу және жеке түрде несиелерді төлеуде мынандай
1) Контокоррент (ағымдағы шот) бойынша несиелеу. Осы несие бойынша
Дебеттік сальдо осы шот бойынша тұлғаға несие беруді білдіреді,
Қатыстық келісім бар кезде мұндай несиені беру автоматты түрде
Несие обьектісінің топтастырылуы және анықталғын автоматизм қарыздық несиелердің жасалуын
Контокоррент шоты бойынша несиелеу жағдайы тұтынушының қаржылық пайдалылық деңгейіне
Симптомның пайда болған кезінде қарыз алушының қаржылық жағдайның нашарлауы
2) Овердрафт контокорент несиесі сияқты көп түрлі. Ағымдағы есеп
Овердрафт мүмкіндігінің шығуы есепті –кассалық қызмет көрсету шартында қаралуы,
Шекті сома жай кезде белгіленбейді. Біраз ұзартылған несиелеудің қажеттілік
3) Маусымдық емес кәсіпорындарда несиелеу кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржыларының
Несиені беру есеп айыру құжатты төлеу жолымен өрнектеледі. Бұл
Несиені өтеу өнімді сатудан түскен түсімін алу және үлестіру
Кәсіпорын жүйелі түрде ертеректе алынған несиелерді өтейді және жаңасын
Несие желісін қолдану тиісті сомада банк үшін әр кезде
4) Маусымдық кәсіпорындарды несиелеу қаражатқа өсу қажеттілігінің кезеңі несиенің
Несиені өтеудің нақты мерзімі тұтынушының міндеті өндірілген өнімді сатудан
5) Мақсатты несиелер, банкпен берілетін жай несиелік шоттар әр
6) Жеке тұлғаларға арналған ұзақ мерзімді несиелер төмендегі түрлерге
Несиені бау-бақшалы үйлер құрылысына және бау-бақша учаскесінің орналасуы жайлы,
Қазіргі уақытта бау-бақшалы үйлерге арналған несиелер басқа тұлғаларға
Үйді капиталды жөндеуге арналған несие ауылдық жерлерде несие алушының
Үйді сатып алуға арналған несие ауылдық жерлерде маусымдық жандануға
Құрылысқа арналған несие және жеке тұрғын үйлердің капиталды жөндеуі
Тұрғын-үй құрылыс кооперативтеріне арналған несиебес жылға дейін беріледі және
Іріқара малын сатып алуға арналған несиенемесе оның сүт өнімдеріне
Аула құрылысына арналған несиені үш жылға дейінгі мерзімге алуға
7) Ипотекалық несие — бұл тұтынушыларды несиелеу қозғалмайтын мүлікті
Үйдің бөлігін құрайтын тұрғын үй бөлмелер кепілдеме заты болып
Бір жағынан банк құрылыс желісінің қатысуымен ақша қаражаттарын аванстау
Құрылысты қаржыландыру процесінде банк жұмыс істеу кезеңінің инспекциясын, ақша
8) Қысқа мерзімді несиелер. Талдау кезінде қазіргі жағдайда ауқымды
Қарыз алушы банкке несие сомасынан белгілі бір пайызбен бір
Жинақталған бағалы қағаздар банкте сақтаулы күйде болады. Оны қарыз
2 – ТАРАУ ҚАЗАҚСТАНДА КӘСІПКЕРЛІКТІ НЕСИЕЛЕУДІ ЖЕТІЛДІРУ.
2.1 Банктік несиелеуді ұйымдастыру
Банктік несиенің дамуы экономикалық өсімді қаржыландырудың негізгі факторы боып
Екінші саты (1997ж. қазіргі уақытқа дейін) керісінше банктік несиенің
- Әлемдік жағдаятының өте қолайлы макроэкономикалық жағдайының өсуі. Негізгісі
Нарық жағдайында кәсіпорындармен жеткілікті жұмыс тәжрибиесінің алмасу көрсеткішінде нақты
Банктік капитализацияның өсімі негізінде банктік жүйенің нығаюы, банктың қадағалауы
Банктік несиенің өсімі 1998 жылы мемлекетүшін кризисті болды. Теңге
Қарастырылған кезеңде нақтылы өзгерістер болды және банктік несие экономикасының
Банктің несиелік портфелдің шығуына валюталық тәуекелділіктің өсуі белгілі, шетелдік
1997-2004 жылдары қысқа мерзімді несиенің үлесі 66,5%-дан 43,4%-ға дейін
2001 жылдың желтоқсанынан 2004 жылдың тамызына дейін негізгі қорларды
Кері тенденциялар болып банктің несиелік портфелі несие үлесі мүлік
Тағы бір сәттің бірі құрылыс пен мүлікті азаматтармен құруды
Барлығы салыстыру арқылы танылады деп айтылатын сөз бар. Халықаралық
Халықаралық салыстырым кезінде Қазақстанда ішкі несиелеуде банктік жүйенің жетістіктері
Дамыған елдерде банктік несиелеудің ЖІӨ-ге байланысы өте жоғары болды
Жаңа индустриалды мемлекеттерде банктік несиелеудің ЖІӨ-ге байланысы 53%-дан 100%-ға
Шығыс Европа елдері мен Қытайда банктік несиелеу деңгейі 38%-дан
ТМД елдерінің арасында ЖІӨ-дегі банктік несиелеудің үесі 2001 жылы
Біздің салыстыру көрсеткіштеріміз динамикада былай көрсетеді: әлемдегі елдер арасында
ТМД елдерінде біраз тоқтау кезінде 1998 жылы ресейлік кризис
Мысалы, Швейцарияда 1,8 есе, Жапонияда 2,2 есе жоғары. Бұл
Қарыз алушылар банктік несиені алған кезде пайыздың нақты қойылымына
Нақты қойылымдар барлық несие бойынша өндірістің дамуына жақсы жағдай
Қалайда 2001 жылы несие бойынша нақты қойылым орта есппен
Нақты қойылым қарастырып жатқан кезеңде валюталық несиеге қарағанда тенгелік
Бірақ бұл негізінен заңды тұлғаларға әсерін тигізді, жеке тұлғалар
Нақты қойылымдар теңгелік несиелер бойынша кәсіпорын үшін 2002 жылы
Керісінше, валюталық несие бойынша нақты пайыздық қойылым 2002 жылы
Ең арзаны номиналды және нақты көріністерде қысқа мерзімді және
Осындай қойылымдардың бөлінуі несиелеу мерзімі бойынша экономикалық теорияға қарсы
Осыдан несие бойынша номиналды қойылымдар жеке тұлғаларда заңды тұлғаларға
Валюталық несие бойынша кәсіпорындар мен тұрғылықты халықтар үшін пайыздық
Сол кездері кейбір валюталық несиелер жеке тұлғаларда номиналды пайыздық
Шаруашылық субъектілер номиналды бағаларға емес нақты бағаларға қарайды. Осы
r = (i – p) / (1+p)*100
Мұндағы: r — нақты пайыздық қойылым (%), i —
Валюталық несие бойынша нақты эквивалентті пайыздық қойылымдарды есептеу үшін
Rt = R$(1+d)(1+p) / (1+It)
Мұндағы: d — теңге құнының девальвациясы, ол (1/W1 –
W0 — жылдың басында теңге курсын долларға шаққандағы бағамы,W1
Rt — теңгелік депозит бойынша нақты пайыздық қойылым, %;
R$ — долларлық депозит бойынша нақты пайыздық қойылым, %;
It — теңгелік депозит бойынша номиналды пайыздық қойылым, %;
p — Қазақстандағы инфляция өсімі, %.
Осыдан кейін шетелдерде инфляция сапасында доллар бағасына әсер ететін
Кестеде көрсетілгендей, теңгелік және валюталық несие бойынша нақты пайыздық
Басқа жағдай жеке тұлғалардың нақты эквивалентті қойылымға қатынасында байқалды.
2001 жылы керісінше тұрғылықты халықтар үшін тиімдісі валюталық несиелер
Егер жеке мерзіммен қарастырсақ, онда орта есеппен 2004 жылы
Ұлттық банктің келісілген экономикалық жағдаяты мәліметтер мониторигі 2002 жылдың
2003-2004 жылдары айналымдағы мүліктерді толықтыруға несиеге сұрау салу қанағаттандырып,
Қанағат деңгейі өнімді өндіру үшін тартылған несие төмен болғаны
Айналым қаражаттарына несиелерді экономиканың нақты сектор төлем қабілеттілігінің қанағаттандыру
Кәсіпорынның құрал – жабдықтар үшін несиеге сұранысты қанағаттандыру жағдайы
Мұнда банктік несиелерге сұранысты қанағаттандыру шегі 2001 жылдың 2-ші
Дәреже бойынша несиелерге құрал – жабдыққа сұранысты қанағаттандыру сату
Айта кетуі керек, кәсіпорын сұранысының төлем қабілеттілігі ҚР Ұлттық
Банктердің экономиканың нақты секторында несие бойынша құрал-жабдыққа қанағаттандыру деңгейінің
2006 жылдың 2-ші кварталынан бастап жеке мүлікке инвестиция арқылы
Бір айта кететін тенденция, ол өзін қаржыландыратын балама болып
Қаржылық жағдаятының жақсаруымен банктік несиеден ақырындап бас тартып және
Ауылшаруашылығына байланысты айтатын болсақ, оның көңіл аударатын мүліктерге
Бәрінен бұрын қарастырып жатқан кезеңде орта есеппен құрал-жабдыққа
Банктік несие өсіміне қолайлы жағдай жасау себептері:
— төлем деңгейіндегі инфляция, теңге курсының ұстамдылығы, екі жарым
— жеке бизнестің бастапқы дағдыдағы нарықтық реформасы және оның
— елімізде нарықтық экономиканы білетін және басқру тәжрибиесін
— мемлекетте орта жылдық жалақы 130 доллар
— халықаралық стандарт және төлем жүйесінің дамуы бойынша мемлекеттің
— ауқымдылығы үлкен еліміздің нарығы батыс елдерінің өндірушілерінен салыстырымдылық
Сол кезде Қазақстанда өндірісті банкпен несиелеудің ары қарай кеңеюі
Бірінші кезекте айта кетуі керек, негізінен банктік қызметтің төмен
Соңғы жылдары несиелік портфелдің сапсы күшею керек еді, себебі
Қолда бары өзгермеген, ал банктердің несиелік портфел сапасының тез
Ең салмақты мәселе ұзақ мерзімді несиеде нақты сектордың қатысуынсыз
Экономикада сала бойынша ЖІӨ-ге үлесін қосқандағы несие құрылымы.
Кесте 1
1999 2000 2001 2002 2003 09. 2003
Несиенің жалпы көлеміндегі салалық несиенің үлесі (%)
Барлығы 100 100 100 100 100 100 100
өнеркәсіп 34,5 25,4 23,2 30,5 33,9 32,3 32,7
Ауыл шаруашылығы 5,7 10,8 8,5 9,4 10,3 8,7 10,2
Құрылыс 3,9 2,3 4,1 4,3 4,7 4,8 6,4
Транспорт 1,7 5,5 3,4 6 4,3 4,9 3,7
Байланыс 2,8 1,6 2,1 2,1 2,4 2,4 2,8
Сауда 17,1 25,8 29,8 33,2 31 32,6 30,4
Басқа да салалар 34,4 28,6 29 14,4 13,3 14,2
Таза салықсыз ЖІӨ-дегі әр түрлі салалардың үлесі
Барлығы 100 100 100 100 100 100 100
өнеркәсіп 22,3 25,8 29,6 35,1 33,5 — —
Ауыл шаруашылығы 11,8 8,9 10,3 8,4 9,1 — —
Құрылыс 4,4 5,2 5 5,5 5,7 — —
Транспорт 10,8 13 11,1 10,6 9,9 — —
Байланыс 1,4 1,6 1,6 1,6 1,5 — —
Сауда 16,3 16 14,3 13,1 12,4 — —
Қаржылық қызмет 1,1 1,8 2,8 3,3 — — —
Кәсіпорындар-ға қызметі — 13,8 12,6 11,4 — — —
Мысалы, 2004 жылдың қыркүйек айында сауда мен мықты сфераларға
1999-2003 жылдар кезеңінде кәсіпорын, ауылшаруашылығының несие үлесі ЖІӨ мөлшеріне
Ұлттық банк банктік несие бойынша мәліметтерді бөліп қарастырған. Өңдейтін
Келесі мәселе долларизацияның жоғарғы деңгейі бүтіндей мемлекетте және аумақтық
Басқа мәселе болып жоғарғы валюталық тәуекелділік. Олар үлкен үлесімен
Қарастырылып жатқан барлық жылдары 1996, 1999 және жылдарды қортындылай
2006 ж. 3 кварталында банктік несие мен депозиттегі жинақтаушы
Кесте№2
Аумақтар Банк несиелері Банк депозиттері диспропорция
бары валютада бары валютада валютада
млрд. тг млрд. тг % млрд. тг млрд. тг
ҚР 578 382 66,1 528,3 314,6 59,5 -67,4 -6,5
Индустриалды аумақ 536,7 365,1 68 301,5 214,9 71,3 -150,2
Алматы қ. 412,5 292,5 70,9 198,5 157,4 79,3 -135,1
Астана қ. 25,1 18,3 72,7 36,4 21,3 58,5 3
Шығ Қазақстан 25,4 15,4 60,5 19,8 10,7 54,1 -4,7
Қарағанды 24,1 7,3 30,3 20,6 10,4 50,8 3,1 20,5
Маңғыстау 11,5 8,4 72,9 6,8 4,6 68,1 -3,8 -4,8
Павлодар 14,2 7,9 55,3 8,7 5,3 61,2 -2,5 5,9
Сол. Қазақстан 6,7 4,5 66,3 4,8 2,1 44,9 -2,3
Оңт. Қазақстан 17,1 11 64,1 6 2,9 48,9 -8
Аграрлық аумақ 41,4 16,9 40,8 226,8 99,7 44 82,8
Ақмола 6,7 3,3 49,9 3,7 1,8 49,3 -1,5 -0,5
Ақтөбе 9,3 3 31,9 178,5 74,1 41,5 71,1 9,6
Алматы 1,5 1,1 73,7 2,9 1,2 40,9 0,1 -32,7
Атырау 5,6 1,9 33,5 15,7 10,9 69,3 9 35,8
Жамбыл 3,5 1,2 35,5 4 2,2 55,6 1 20,1
Бат. Қазақстан 7,2 3,1 43 6,2 3,5 56,6 0,4
Қостанай 6,8 3 44,4 9,2 2,8 30,2 -0,3 -142
Қызылорда 0,9 0,3 30,8 6,7 3,2 48,4 3 17,6
ҚР ҰБ облыстық филиалдардың кварталсайынғы есеп мәліметі бойынша банктің
Айта кетуі керек, валюталық тәуекелділік деңгейі біршама жоғары, шетел
Мемлекеттің толығымен ауқатты индустриалды аумақтары барлық банктік несиенің 93,5%
Мысалы, Алматы қаласында 2006 жылдың 3-ші кварталында барлық берілген
Ақша ресурстарының донорлары болып кедей аграрлық аумақтар бөлігі басым
Әрине, бұның ішінде ең ашық мысал ретінде Ақтөбе облысын
Анализді жағдай Астана қаласындада бас көтерді, елдің барлық депозиттердің
Банктік несилер мен депозиттердің аумақтық құрылымы.
Кесте№3
Аумақтар Банк несиелері Кәсіпорын мен тұрғындардың депозиттері
Жалпы көлемдегі үлес Орташадан ауытқыған қойылым Жалпы көлемдегі үлес
2006 1кв 2006 3кв 2006 1кв 2006 3кв 2006
ҚР 100 100 16,1 15,6 100 100 7 6,8
Индустриалды аумақ 93,5 93,5 -0,3 -0,3 59,6 56,6 0
Алматы қ. 71,7 71,4 -1 -1 37,7 37,6 -0,9
Астана қ. 4,8 4,3 1,9 2,4 8,1 6,9 1,2
Шығ Қазақстан 5,2 4,4 3,5 3 4,2 3,8 1,8
Қарағанды 4,2 4,2 1,4 2,6 4,4 3,9 1,9 1,7
Маңғыстау 1,7 2 1,4 1,9 1,3 1,3 0,5 0,2
Павлодар 2,5 2,5 1,4 2 1,7 1,6 2,1 2
Сол. Қазақстан 1,1 1,2 4,5 4,3 1 0,9 1,7
Оңт. Қазақстан 2,2 3 2,1 0 1,2 1,1 -0,5
Аграрлық аумақ 6,5 6,5 3,6 3,6 40,4 40,4 0,1
Ақмола 1,1 1,2 4,1 5 0,7 0,7 -0,4 -0,6
Ақтөбе 1,5 1,6 3,2 2,4 33,8 33,8 0,3 0,4
Алматы 0,2 0,3 7,5 5,7 0,6 0,6 0,1 -0,9
Атырау 0,9 1 4 2,6 3 3 -3,8 -0,3
Жамбыл 0,6 0,6 4,7 4,4 0,8 0,8 0,5 1
Бат. Қазақстан 0,8 1,2 3,3 2,2 1,3 1,2 0,6
Қостанай 1,4 1,2 2,5 3,1 2,1 1,7 -1,7 -2,4
Қызылорда 0,1 0,2 7,8 5,8 1,2 1,3 1,2 0,8
Несие бойынша пайыздық қойылым жағынан алғанда аграрлы аумақта жылдық
Өте төмен банктік маржа несие бойынша индустриалды аумақтарда байқалады.
Банктік маржа теңгелік несиеге қарағанда валюталық несиеде біршама төмен.
Қазақстандағы банктік маржаның орташа деңгейін есептелік. Ұлттық банктің резервтеу
Кез келген есеп беруде банктік маржа елімізде өте қатты
Басқа мәселе депозит пен несие арасындағы баланстық еместігі. Толығымен
Егер бағалық көз қараста орта мен ұзақ мерзімді банк
Сондықтан жеке аумақтарда бұл мәселе біраз ерекше. Мысалы, Маңғыстау
Негізгі мәселелер елімізде кіші және орта бизнестің дамуына кедергі
Бір жағынан жобаның бағасы әр түрлі болғаныменде, банктердің қаржыландыруға
Бұның бәрі экономикада құрылымдық қайта құруды тежейді, өңдеуші саласындағы
Барлық жағынан қоғам және тауар өндірушілер бір-біріне банк қызығушылығын
2.2. Кәсіпкерлікті несиелеудің кеңеюі
Нарықтық экономика мүмкіндігін қолайлы қолдану арқасында және біздің экономикамыздың
Барлық несиелер көлемі нақты экономикада ЖІӨ-де 15%-ды ғана құрады,
Банк активтілігі негізгі капиталды инвестициялау несиелеуде өзінің түсіндірмесі бар.
1999-2001 жылдары депозиттер мерзімді салымдар бойынша 1998 жылмен салыстырғанда
Банктік жүйеге әлі де жоғарғы сенімділік жеткіліксіз. Нақты табыстың
Тағы бір себеп — бакнтік несиелер мен депозиттер бойынша
Банктік жүйенің төмен капитализациясы жылдам өсетін қазақстандық кәсіпорындарды несиелеуге
Тәуекелділік факторлары банк жағынан да және кәсіпорын жағынан да
Кәсіпорын жағынан — банк капиталының жеткіліксіздігімен және пайыздық қойылымдарды
Соның арасында қиын қаржылық деңгейінің пайда болуы өндіруші кәсіпорындарға,
Отандық банктер шикізат секторын несиелеуге қатысу мүмкіндігі жоқ. Әсіресе
Сондай объектілерге шағын бизнестің қатысы бар. Бір жағынан, шағын
Әзірге шағын бизнесті несиелеу деңгейі банктермен жоғарғы емес болып
Бір жағынан, шағын бизнес Қазақстанның даушы экономикасында үлкен рөл
АҚШ-та шағын бизнеске шағын бизнеске барлық инвестицияның жартысынан көбі
Германияда индивидуалды кәсіпкерліктер 3,3 млн құрады. Олар брлық кәсіпорынның
Қазақстанда шағын бизнестің дамуының күшеюін тежейтін бірнеше себептер қатарын
Елімізде Совет үкіметі кезінде өндіретін өнеркәсіптерде негізінен ірі өнеркәсіптер
Өндіріс саласында шағын кәсіпкерлікті қалыптастыру анағурлым күрделі техника және
Үкімет және жергілікті басқару органдары шағын бизнес менеджменттік көмек
Енді, жаңа өнеркәсіптік саясат шеңберінде, орта және шағын кәсіпкерлік
Мемлекет жаңа өнеркәсіптік салаларды жасауы тек қана шағын кәсіпорындар
Бұл бағыттағы шағын бизнес рөлі өсіп келеді. Постиндустриализм жолымен
Мұндай фирма экономиканың дамуы үшін маңыздылығы: иновациялық шағын фиралар,
Бұның бәрі шағын бизнес бір жағынан ұзақ мерзімді қаражаттардың
Бұл бағытта көп нәрселер орталықта және жергілікті жерде мемлекет
Өз кезегінде шағын кәсіпкерлік үкімет және жергілікті органдар қолдауына
Ол үшін шағын бизнес төмендегі қызметтермен қамтамасыз ету керек:
Өзінің қаржылық іс-әрекетінің трнасперциясы әлемдік стандартқа сай қаржылық –
ҚОРЫТЫНДЫ
Несие айырбас сатысында пайда бола отырып, қарыз мәмілесінің формасы
Кейбір экономикалық әдебиеттерде парабанктік жүйенің ішіндегі несиелік мекемелерге ломбардтырды,
Ломбардтар – бұл жылжитын мүліктерді кепілге ала отырып, қысқа
Қазақстанда банктік емес мекемелердің мынадай түрлері дамып отыр:
ломбардтар;
несиелік серіктестіктер;
микрокредиттік ұйымдар;
жинақтаушы зейнетақы қорлары;
пошта-жинақ мекемелері;
ипотекалық компаниялары.
Соның ішінде қазіргі кезде ломбардтық мекемелер мен несиелік серіктестіктер
Экономика нақты секторын несиелеудің жалпы өсімінде теңгемен орта және
Несие өсімі кіші және орта бизнеске банк арқылы жеткізілгенін
Қазақстанда несиелеу жүйесінің барлық элементтерін қарастыра отырып, келесідей мәселелерді
Өзгерісті қарастыру 2-ші деңгейлі банктердің қайта қаржыландыру қойылымына байланысы
ЖІӨ-дегі банктік несиенің үлесі келесі негізгі себептермен байланысты:
Әлемдік жағдаятының өте қолайлы макроэкономикалық жағдайының өсуі. Негізгісі мұнайға
Нарық жағдайында кәсіпорындармен жеткілікті жұмыс тәжрибиесінің алмасу көрсеткішінде нақты
Банктік капитализацияның өсімі негізінде банктік жүйенің нығаюы, банктың қадағалауы
Нақты қойылымдар барлық несие бойынша өндірістің дамуына жақсы жағдай
Егер заңды тұлғаларға 2002 жылы теңгелік несиелерді алған тиімді
Нақты қойылымдар теңгелік несиелер бойынша кәсіпорын үшін 2002 жылы
Халықаралық салыстырым кезінде Қазақстанда ішкі несиелеуде банктік жүйенің жетістіктері
Шаруашылық субъектілер номиналды бағаларға емес нақты бағаларға қарайды. Осы
Ақша ресурстарының донорлары болып кедей аграрлық аумақтар бөлігі басым
Өте төмен банктік маржа несие бойынша индустриалды аумақтарда байқалады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. –Алматы: ИздатМаркет, 2004.-248
Сейтқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер. -Алматы: Экономика, 2001.- 72-130-232-162-276.
Әкімбеков С.Ә., Баймұхаметова А.С., Жанайдаров У.А. Экономикалық теория. –
Әубәкіров Я., Нәрібаев К., Есқалиев М., Жатқанбаев Е., Байжұмаев
Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары. –Алматы: Экономика,
Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика. –Алматы: Экономика, 2003.-432 бет.
Нұрсейтова Р. Перспективы развития страхования экспортных кредитов и инвестиций
Мақыш С.Б. Жобалық несиелеудің ерекшеліктері. Вестник КазНУ.-2004. №6. -32-34
Нурсейт Н. Расширение банковского кредитования. Аль-Пари-2002. №6. 60-65 б.б
Нурсейт Н. Кредитование малого и среднего предпрнимательства. РЦБК.-2005. №3.
Нурсейт Н. Об одобрении годового отчета Национального банка Республики
Бекмұхаметова А.Б. Денежно кредитное и валютное регулирование экономики Казахстана.
Сейтбеков А. Виды и типы кредитов в банковском секторе
Бохаев Д.Т. Коммерциялық банктердің несие ресурстарын құрудағы депозиттер. Проблемалары
Журнал. Экономическое образование.-НБК. №2. 2002, -50 бет.
Годовой отчет НБРК за 2001г.
Рамазанов Н. Кредитные риски //Деловая неделя// от 22.03.02г.-12-13 бет
Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Учебник.-Алматы: экономика, 2001. с.512.
Основных направлениях денежно-кредитной политики на 2005-2007 годы и текущей
Национальный банк Республики Казахстана Пресс-Релиз №007 от 2 февраля
Қазахстанда ипотекалық кредиттеу жүйесін ендіру бағдарламасы және оны іске
Серикбаев Ж.Д. Совершенствовение механизма денежно-кредитного регулирования экономики Казахстана. –Алматы:
Қазақстанның нарықтық экономикалық қаржы-несиелік проблемалары. –Алматы: ҚазҰУ 2002ж. 35
66
9
