Республикалық мемлекеттік кәсіпорындар мен акционерлік қоғамдардың қызметіне бақылау
Мемлекеттік кәсіпорындардың қызметін бакылау ҚХЕС, ҚБЕС және типтік шоттар жоспарына сәйкес ұйымның есеп — қисабының тіркелуін талдаудан бастау қажет.
Акционерлік қоғамдар (АҚ) мен республикалық мемлекеттік кәсіпорындарға (РМК) тексеріс жүргізу бағдарламасында келесі сұрақтар көрініс табуы қажет:
— табысты дұрыс анықтау, өткен жылдардағы бөлінбеген табысты қолдану, басқару қызметшілерімен қосқанда жұмысшылардың саны, бекітілген жалпы әкімшілік шығындар сметасының болуы, шығындар баптары бойынша талдау, нақты шығындарды жоспарланған шығындармен салыстырып, талдау;
— қауіпсіздік қызметін ұстауға, техника қызметшілеріне, әкімшілік, қалааралық, қалалық, ұялы және т.б. байланыстардың қызмет керсетулері үшін төлем төлеуге байланысты шығындар көлемі, олардың бекітілген нормативтерге, шектік лимиттерге сәйкестігі;
— өндірістік шығындар және қызмет көрсетулерді, материалдардың кұндарының өндіріс шоттарына дұрыс апарылуы;
— өндірістік және өндірістік емес шығындар мен жоғалтулардың нормативтен артық жұмсалуының себептері және оларды қысқартуға қабылданған шаралар;
— қордың қаражаттарын дұрыс пайдалану және резервтік капиталды дұрыс қальштастыру;
— бақылау объектілерінің бөлімшелері арасындағы ішкі ведомстволық және ішкі шаруашылық есептерін дұрыс жүргізу мен олардың жағдайы;
—таяу және алыс шетелдер, республика бойынша кәсіпорындардағы жұмысшылардың іссапарына жұмсалған шығындар құрамы, іссапарға жұмсалған шығындардың сомасын анықтау, іссапарға жұмысшылар тарапынан артық жұмсалған шығындарды өтеу, жеке мақсатпен іссапар жайлы деректерді анықтау;
—әкімшілік шығындар бойынша жұмсалған шығындардың, сонымен қатар шетел қонақтарын қабылдау мен оларға қызмет көрсету бойынша шығындардың дұрыстығы мен мақсаттылығы;
—кәсіпорынға келтірілген материалдық зиянды өтеу бойынша жұмыстың жағдайы.
Акционерлік қоғамдар мен мемлекеттік ұйымдарға қаржылық бақылау жүргізгенде белгілі бір ерекшеліктер бар. Осы ерекшеліктердің негізгілерін қарап өтелік:
1. Акционерлік қоғамдарға бақылау жүргізген кезде келесідей жағдайларға көңіл бөлу керек:
а)атқарушы ұйымдарға ұсынылатын қаржылық есептіліктің жағдайы;
б)кәсіпорынның әкімшілік шығындарын оңтайландыру бойьшша қоғамның есеп саясатының және ішкі аудит жұмысыньщ жағдайы.
2. Бақылау кезінде келесілерді ескеру қажет:
—жалпы акционерлердің жиналысының, қоғамның директорлар кеңесінің тапсырысы бойынша немесе акционерлердің талабы бойынша құрамында 3 адамнан кем емес ревизиялық комиссия қоғамның атқарушы ұйымының қызметіне тексеріс жүргізуге құқылы. Ревизиялық комиссия міндетті түрде жалпы акционерлер жиналысымен бекітілгенге дейінгі жылдық қаржылқ есептілікке тексеріс жүргізеді. Жалпы акционерлер жиналысы ревизиялық комиссияның қорытындысынсыз жылдық қаржылық есептілікті бекітуге құқығы жоқ.
— 1 маусым 1999 ж. №693 Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысына сәйкес 1 санатқа жатқызылған акционерлік қоғамдар мемлекеттің 100 пайыздық қатысуымен Қазақстан Респуликасының Үкіметінің қаулысымен бекітілеген дамудың орташа жедел индикативті жоспарына сәйкес, мемлекеттік акциялар пакетіне дивидендтердің есебін жүзеге асырады және оларды тәуелсіз аудиторлық ұйыммен аудитті жүргізгеннен кейін республикалық бюджетке аударады;
— 2 санатқа жатқызылатын, акционерлік қоғамдар мемлекеттің қатысуымен жалпы акционерлер жиналысының немесе директорлар кеңесінің шешімімен мемлекеттік акциялар пакетіне дивидендтердің аударымын жүзеге асырады;
— иеленуге және мемлекеттік акциялар пакетін пайдалануға құқықты министрліктер таза табыстан және оның өз уақтылы аударымынан қатысу үлесі 50 пайыздан кем емес дивидендтер мен табысты аудару үшін мемлекеттік қатысу үлесі бар акционерлік қоғамдарда жалпы акционерлер жиналысын өткізу кезінде қажетті шараларды қабылдауды қамтамасыз етуі керек;
— өткен материалдар бойынша болған бұзушылықтарды қысқарту.
3. Республикалық мемлекеттік кәсіпорындардың қаржы — шаруашылық қызметіне бақылау жүргізген кезде келесілерді ескеру қажет:
—республикалық мемлекеттік кәсіпорындарының (Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің мемлекеттік кәсіпорындарынан басқа) табыстарының бір бөлігін есептеу нормативі 1 мамырға дейін бұрын жоспарланған Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің келісімімен мемлекеттік басқару органымен бекітіледі;
—кәсіпорынның еңбекақы төлеу бойынша қорының көлемі әр жыл сайын мемлекеттік басқару органымен бекітіледі;
—еңбекақы төлеу түрі, штаттық кесте, қызметшілердің еңбекақысының көлемі, сый түрінде немесе т.б. түрде берілетін ақша қаражаттар еңбекақы қорында орнатылған шектерге сәйкес анықталады. Кәсіпорын басшысының, оның орынбасарының, бас бухгалтердің еңбекақыларының көлемі және оларды сый немесе т.б. түрінде беру жүйесі мемлекеттік басқару органымен бекітіледі.
Кәсіпорын оған тиесілі мүлікке өзінің міндеттері бойынша жауап береді.
АҚ және РМК-ң қаржы — шаруашылық қызметінің ревизиясын жүргізген кезде тексеріліп жатқан объектінің қызметіне қатысты басқа сұрақтар тууы мүмкін. Бұл жерде банкіге, есеп және кассалық операциялардың, түгендеу жүргізудің, сақтау ревизиясының және негізгі құралдарды қолданудың, өндірістік қорлардың және т.б. материалдық құндылықтардың, капиталды құрылысқа қаражаттарды аударуды бақылаудың, ғимаратты жөндеу және т.б. бекітілген бақылау бағдарламасын қолдану қажет.
Акционерлік қоғамдарды кешенді тексеру Үкіметпен уәкілдік етілген мемлекеттік қаржылық бақылау органының қызметіне кірмейді.
АҚ, РМК, КМК және т.с.с. мемлекеттік қатысу үлесі бар кәсіпорындардың қаржы — шаруашылық қызметін ҚР Қаржы министрлігінің қаржылық бақылау Комитетінің (ҚБК) мамандарымен бақылау келесі жағдайларда жүзеге асады:
2. Ревизия комиссиясының құрамында ҚБК қызметкерін қосқан кезде, ревизия комиссиясының жұмыс жоспарын құрған кезде, тексеріске жататын жоғарыда аталған барлық сұрақтарды ҚБК өкілі осы жоспарға кіргізуі қажет. Шығыстардың өндіріс шығындарына жатқызылғанының дұрыстығын тексеруге жататын сұрақтарын салық органымен үйлестіру керек.
