TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

войти на сайт

вход на сайт

Логин: :
Пароль :

Забыл пароль Регистрация

ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН




ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН
0
Раздел: Әдебиет | Автор: Админ | Дата: 24-09-2015, 00:00
Загрузок: 4047




ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН


(1841—1889)


Ы. Алтынсарин 1841 жылы Торғай өңірінде, дүниеге келген. Ол нағашы атасы, Торғай өңіріне белгілі Балғожа бидің тәрбиесінде өседі.


Үміт  еткен  көзімнін  нұры  балам,


Жаныңа  жердем   берсін  хақ  тағалам.


Атаң  мұнда  анаңмен  есен-аман


Сүйініп сәлем жазды бүгін саған… —


деп он жасар немересі Ыбырайға хат жолдаушы сол атасы еді. Балғожа би Ыбырайды өзінің орнына ел билеу ісіне даярлау мақсатында 1850 жылы Орынборда жаңадан ашылған жеті жылдық орыс-қазақ мектебіне оқуға берді.


Ыбырай 1857 жылы осы мектепті үздік бағамен оқып бітірді. 1857—1859 жылдары ол өзінің атасы Балғожаның қарамағында іс жүргізуші болып қызмет атқарады.


1859 жылы Балғожа би өзінің досы генерал-лейтенант, профессор Василий Васильевич Григорьевтің көмегімен Ыбырайды Орынбор облыстық шекара  басқармасына тілмаштыққа орналастырады. Осы кезде Ыбырай В. В. Григорьевтің үйінде жиі болып, оның аса бай кітапханасын пайдаланып, орыс, батыс классик жазушыларының, ағартушы-педагогтарының еңбектерімен еркін танысуға мүмкіндік алады.


Осы жылдары Ыбырай В. В. Григорьевтің үйінде Қазан университетінің профессоры Н.И.Ильминскиймен танысып, онымен қадірлес достық  қатынаста болады.


1860 жылы Орынбор өлкесінің басқару комиссиясының ұйғаруымен Батыс Қазақстан өлкесінен қазақ балалары үшін төрт бастауыш мектеп (Троицк, Торғай, Ырғыз, Қазалы қалаларында) ашылады.


Ыбырай Торғай қаласында ашылған бастауыш мектепке мұғалім болып тағайындалады.


«Көптен күткен іс — оқытушылық». 1861—1863 жылдар аралығында Ыбырай өз бетінше Торғай бекінісінен бір сыныптық мектеп ашу ісін қолға алып, әуелі оның үйін тұрғызудан бастайды. Жергілікті халықтан ақша жинап, мектепке керекті материалдар сатып алып, ата-аналардың көмегімен мектеп үйін тұрғызады. Оқу алғаш 1864 жылы қаңтар айында салтанатты түрде ашылып, той жасалады. Ыбырай 14 қазақ баласын оқуға қабылдайды. Олар мектеп жанынан салынған интернатта жатып оқитын болады. Өзінің осы істері   жайында   профессор   Н. И.Ильминскийге   1864 жылдың қаңтарында жазған хатында былай дейді: «Осы жылы қаңтардың 8-і күні менің көптен күткен арманым орындалып, мектеп ашылды. Оған 14 қазақ баласы кірді, бәрі де жақсы, есті балалар… Қазақтар мектепке балаларын беруге ынталы екенін көрсетіп отыр. Оларға ең алдымен мемлекеттің заңын үйрет деп өтініш жасап жүр. Сондағы ойлары кейін олардан законшіктер, демек өсекші-шенеуніктер шықсын дегені ғой.


Олардың көздегені осы. Мен әзірге оларға бұл жөнінде ешнәрсе деген жоқпын… Мен балаларды оқытуға қойға шапқан аш қасқырдай өте қызу кірістім. Кейін парақор болып шықпаулары үшін оларға адамгершілік жағынан әсер етуге бар күшімді салып отырмын…» деп өзінің сүйікті ісіне белсене кіріскенін зор қуанышпен хабарлайды. Ыбырайдың бұл хатынан оның педагогтік-ағартушылық көзқарасының түпкі мақсаттарын айқын аңғаруға болады. Оқыған жастардың адал, әділ, адамгершілік қасиеттері жоғары азамат болуын көздегені байқалады.


Ыбырай балаларға түсініксіз жаттамалы діни оқудың орнына жаңаша әдіспен түсіндіріп оқытып, оларға тез хат танытатын жол табады. Соның нәтижесінде Ыбырай оқытқан балалар небәрі 3-4 айда қара танып, кітапты еркін оқитын халге жетеді.


Ыбырай заманында қазақ даласындағы діни оқуларды көбінесе Қазан, Уфа қалаларынан оқып келген татар молдалары оқытты. Пайдаланылатын оқу құралдары да Қазан және Уфа қалаларында татар-араб тілдері араластырыла басылып шыққан кітаптар болатын.


Ал Ыбырай болса қазақ тілінің тазалығы үшін күресіп бақты. Ол мектептегі оқуды түсініксіз жаттамалы араб тілінде оқытуға немесе араб-татар тілдерін араластыра оқытуға негізделген оқулықтарды пайдалануға қарсы болды. Н. И. Ильминскийге жазған бір хатында: «Мәселенің мәнді жері — қазақтарға татар фанатизмінің ықпалын тигізбеу, қазақтардың білім алуына кесірін тигізбеу ғой. Осындай ықпалдан құтқару үшін бірте-бірте, бірақ шын құтқару үшін мазмұны балалардың білімін көтеретін, тақырыбы оларды қызықтыратын кітаптар керек, бұл кітаптар татар кітаптарымен қатар, зор күш болар еді» деп өзінің шынайы ағартушылық идеяларын ана тілінде жазылған оқулықтар арқылы іске асырмақ болады. Осы мақсатпен   1876   жылы   Ыбырай   Петербург,   Қазан қалаларына барып, орыстың ұлы педагогтері К. Д. Ушинский, Л. Н. Толстой, Н. Ф. Бунаковтардың оқулықтарымен танысып, олардың оқыту жүйесін үйренді. Соларға еліктей отырып, қазақ тілінде тұңғыш оқулықтар жазуға кірісті.


Ы. Алтынсарин алдыңғы қатарлы орыс педагогтерінің оқу құралдарын басшылыққа ала отырып, қазақ ауыз әдебиеті мен салт-дәстүрлері үлгісіне негізделген екі төл оқу құралын («Қазақ хрестоматиясы» мен «Қазақтарға орыс тілін үйретудің бастауыш  құралын») 1879 жылы жазып, бастырып шығарды.


Ыбырай «Қазак хрестоматиясына», біріншіден, Қара батыр, Байұлы, Жиренше шешен, Тазша бала туралы ертегі, т. б. қазақтың байырғы әңгімелерін енгізсе, екіншіден, өзінің «Бай баласы мен жарлы баласы», «Таза бұлақ», «Аурудан аяған күштірек», «Жеміс ағаштары», «Әке мен бала», «Асыл шөп» сияқты ғибрат, өсиет-өнегеге құрылған дидактикалық әңгімелері мен өлеңдерін кіргізді, үшіншіден, «Талаптың пайдасы», «Бір уыс мақта», «Алтын шекілдеуік», «Мейірімді бала», «Жаман жолдас», «Силинші ханым», «Зеректік», т.б. орыс, батыс классиктерінің тәлімдік мәні зор әңгімелерін аударып енгізді.


Ыбырай діни оқудың өзін адамгершілікті, гуманизмді насихаттауға бейімдеу керек деп қарады. Осы мақсатпен ол 1883 жылы өзінің «Мұсылмандық тұтқасы» атты оқу құралын жазып, Қазан қаласында араб әрпімен бастырып шығарды. Ы. Алтынсариннің «Мұсылмандық тұтқасы» («Шариат-ул-ислам») кітабын жазып шығаруына екі түрлі жағдай себеп болды.


Бұл жөнінде Ыбырай Алтынсарин өзінің осы еңбегінің кіріспесінде: «Біріншіден, қазақ жастарының дін жөніндегі түсініктері теріс бағытқа түсіп кетпеуі үшін, ал екіншіден, қазақтың жазба тілінен татар тілінің орынсыз етек алуына жол бермеу үшін осы оқу құралын құрастыруға кірістім» дейді.


Ыбырайдың бұл кітабының құндылығы, біріншіден, мұсылман дінінің шариғат заңдарына ана тілінде түсінік беруі болса, екіншіден, діни терминдердің мән-мағынасын ашуға зер салуында, үшіншіден, (ең бастысы) шариғат заңдарын күнделікті тіршілікпен байланыстыра талдауында болып отыр. Мысалы, осы кітаптың кіріспесінде: «…Имансыз еткен жақсылыктың пайдасы жок. Мәселен, біреу намаз оқыса да, ол намаздың керектігіне көңілі сенбесе, әлбетте ол намаз болып табылмайды» деп адамның не нәрсеге болса да берік сенімі жүректен терең орын алмаса, ол нәтиже бермейді деген қорытынды жасайды.


Сөйтіп, Ыбырай діни оқудың мән-мағынасын ағартушы-педагогтік жолмен түсіндіре отырып, дінді өзінің ағартушылық ісіне құрал ретінде пайдалануды кездеді.


Ыбырай ашқан өлкедегі орыс-қазақ мектептеріне білікті мұғалім мамандары керек болды. Осы мәселені шешу үшін 1886 жылы Орскіде тұңғыш мұғалімдер мектебін ашты.


Ыбырай денсаулығының нашарлағандығына қарамай Қостанай қаласына келіп, Торғай облысының губернаторы генерал Барабашпен кездесіп, мына мәселелерді шешуге келісім алады: оқу-ағарту ісіне халықтан қосымша қаражат жинау (ол кезде мектеп ашу ісіне мемлекет тарапынан ақша бөлінбейтін), қыз балалар оқитын училищелер ашу, ауыл шаруашылығы мектебін ұйымдастыру,   Мәскеудегі  Жер   шаруашылығы  академиясында оқитын қазақ балаларына стипендия тағайындау, Красноуфимскідегі училище оқушыларының стипендиясын көбейту, тері өңдейтін, сабын қайнататын зауыттар ұйымдастыру, т. б.


Қысы-жазы сар даланы атпен аралап, өзі ашқан мектептердің қамымен жүрген Ы. Алтынсарин жүрек ауруы салдарынан небәрі 48-ақ жас жасап, 1889 жылы шілденің 17 жұлдызында дүниеден қайтты. Бар өмірін халықының оқу-ағарту ісіне арнаған ардақты ұстаздың денесі Қостанай қаласынан 12 шақырым жердегі Тобыл өзенінің бойына жерленді.


Ыбырай — балалар әдебиетінің атасы. Ы. Алтынсарин тұңғыш ағартушы-педагог болуымен бірге, балаларға арнап көлемі шағын, мазмұны мәнді ондаған өлеңдері мен әңгімелерін қалдырған жазушы. Ол өзінің «Қазақ хрестоматиясы» атты тұңғыш оқулығын «Кел, балалар, оқылық» деген өлеңімен ашып, онда жастарды оқуға, талаптанып талпынуға, білім алуға шақырады.





Написать комментарий
Имя:*
E-Mail:
Полужирный Наклонный текст Подчеркнутый текст Зачеркнутый текст | Выравнивание по левому краю По центру Выравнивание по правому краю | Вставка смайликов Выбор цвета | Скрытый текст Вставка цитаты Преобразовать выбранный текст из транслитерации в кириллицу Вставка спойлера
Введите код: *


Бұл сайтта Қазақстанның түкпір-түкпірінен жиналған қазақ тіліндегі рефераттар мен курстық және дипломдық жұмыстар ұсынылған. Қазіргі таңда www.topreferat.com.kz сайтының қазақ тіліндегі жұмыстар базасы бүкіл интернеттегі ең үлкен база болып табылады! Біздің базадағы жұмыстар саны 15000-нан асады. Біз бұл жетістікпен тоқтап қалмаймыз! Біз базамызды одан әрі толықтырамыз.
» » ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН

© 2011-2016 Скачать бесплатно на topreferat.com.kz курсовые, дипломные и рефераты на телефон, на планшет и на компьютер.
При копировании материала активная ссылка на источник обязательна.


Мнение посетителей:
 

После 9 класса Вы:

Пойду в 10, 11, закончу школу полностью
Пойду в Колледж
Пойду в ПТУ
Пойду работать
Снова пойду в 9 класс

 
 
Похожие: