Жиренше шешен
Жиренше шешен XV ғасыр
Жиренше шене XV ғасыр қазақтың ақыл – парасатымен, тапқырлығымен аты аңызға айналған. Ділмар шешен. Аңыз-әңгімелердің дерегі бойынша ол тарихта болған, Әз-Жәнібек ханның тұсында өмір сүрген кісі. Бірақ тарихи шығармаларда Жәнібек ханның төңірегінде ондай адам болды деген дерек кездеспейді. Жиренше шешен жөнінде өзге халықтардың шығармаларында да сөз болды. Түркі-моңғол, Үнді-Еуропа халықтарының біразын фольклорында да ол туралы әңгіме бар. Қазақ фольклорында бар Жиренше шешен жайындағы аңыз-әңгімелердің кейбір нұсқалары негізгі кейіпкердің атымен мысалы қарақалпақ қырғыз түркмен фольклорына ауысқаны байқалды. Жиренше шешен туралы ертегілер, әңгімелер қазақ фольклорында шамамен XV ғасырдан басталды. Онда шешендік сөздің үлгілерімен қатар тұрмыс ертегілер де бар. Жиренше шешен атымен байланысты әңгімелердің ішінде ең көп тараған оның көкірегіне ақыл ой дана қыз Қарашашқа үйленгені жалпы зерттеулер жиренше шешеннің атына қатысты аңыз әңгімелердің үш топқа бөледі. Біріншісі Жиренше шешенді Жәнібек ханның ақылшысы, әрі досы етіп көрсететін әңгімелер. Мында қазақ хандығының қырысуға белсене қатысқан Жәнібек ханға деген ел ілтипатының әсері айқын аңғарылды. Екіншісі жиренше шешенді әлеуметтік теңсіздікке қарсы күресуші, көрсететін әңгімелер мындаол ханды әшкерлеуші, ханың зорлығына өзінің ақыл парасатын қарсы қоюшы, тапқыр ақыл иесі ретінде бейнеленеді. Үшіншісі Жиренше шешеннің көпшілік арасындағы күнделікті қақтығыстарда айтылатын тапқыр әзіл қалжын сөздері. Осы шығармалардың арқасында Жиренше шешен есімі ұмыт болмай ғасырдан ғасыр асып бүгінгі ұрпаққа жетіп отыр.
