TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

Кәсіпорынның тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін мыналарды  орындау қажет:

— қажеттіліктерді жоғары деңгейде қанағаттандыру;

— кәсіпорынның бәсекелік қабілеті өнімнің сапасымен өндірістің тиімділігі арқылы көрсетілуі, тұрақтылық пен жаңа технологиялар арасындағы балансқа жету. Табыс алып келетін келетін дәстүрлі технологияны қолдана отырып, ресурстардың бір бөлігін жаңа технологияларды енгізуге бағыттау, техникалық мүмкіндіктерді әртараптандыру;

— радикалды және эволюциялық өзгерістерге дайын болу, оларға тез қарқынмен бейімделе білу, сонымен қатар, жоғарыда айтылған өзгерістерге икемделу. Кәсіпорынның өзі де эволюциялық және радикалды идеяларды шығара білу, новатор болу;

Қазіргі таңда көптеген кәсіпорындардың стратегиларына өзгерістер ен- гізіліп жатыр. Олар  жаппай өндіріс  стратегиясынан бас тартып  инновация – лық стратегияға бағытталды.  Жаңалықтар  кәсіпорындарға  шаруашылықтың дұрыс жұмыс істеуін,  тиімділікпен  бәсекелестік  қабілетінің  жоғары  болуын қамтамасыз етеді. Бәсекелестік позициялармен өндіріс тиімділігі және инновациялық потенциялдар арасында тығыз байланыс бар. Кәсіпорынның тиімділігін арттыруға  өнімнің  сапасы,  шығындарды  тиімді  пайдалану  саясаты, жаңа бәсеке қабілетті проектілерді жарыққа шығару және рентабельді бизнес проектілерді таңдай білу әсер етеді.

Еліміз «Қазақстан — 2030» ұзақ мерзімді  стратегиялық  бағдарламасына сәйкес  мақсатты даму  үстінде. Елбасымыз  атап  көрсеткендей,  бүгінгі  күн   тәртібінде  әлем қоғамдастығындағы  Қазақстанның  және барлық қазақстан —  дықтардың – ғалымдардың, менеджерлердің, бизнесмендердің, мамандар мен жұмысшылардың бәсекеге қабілеттілігі мәселе болып отыр. Осы орайда ша – руашылықтың жаңа жағдайларында нарықтық қатынастарға бейімделген басқару жүесін құру процесін жеделдеткен жөн.

Нарықтық жағдайда қазақстандық кәсіпорындар басшылары мен top менеджерлеріне басқарудың әдістері мен іс – қимылдарын игеру қажет. Со – лардың қатарына кәсіпорындарға бәсекелік басымдылықтарды ұстап қалу және  сыртқы орта өзгерістеріне икемделу негізінде болашақтағы мақсаттарға тиімді жолмен қол жеткізуге мүмкіндік беретін стратегиялық менеджмент жатады.

Әдебиеттерде  көп  қарастырылатын, тәжірибеде өзін  өзі  ақтай  білген кәсіпорын  стратегияларының  кең  тараған  түрін базистік  немесе эталондық стратегиялар  деп атайды. Олар  мынадай элементтердің біреуіне немесе бір – нешеуінің жай күйінің өзгеруіне байланысты болады: өнім, нарық, сала, ұйымның сала ішіндегі жағдайы және технология. Бұл элементтердің әрқай – сысы  ағымдағы немесе жаңа жағдайда болады.

Этолондық стратегиялар кәсіпорынның төрт түрлі тәсілімен өсіп келе жатқандығын білдіреді:

1. Эталондық стратегияның бірінші тобын шоғырландырылған өсу стратегиялары құрайды. Бұл стратегияларды сала ерекшелігін, қызмет аясы мен өндірілетін өнімді өзгертпей – ақ жалпы көрсеткіштерді арттыру үшін қолданылады. Осы топтың нақты стратегиялары мыналар:

— нарықтағы позициясын күшейту. Мұнда кәсіпорын берілген    нарықты белгілі бір өніммен жаулап алу үшін қолынан келгеннің бәрін жасайды.

—  нарықты дамыту стратегиясы. Мұнда өндірілген өнімге жаңа нарық іздестіріледі.

—  өнімді дамыту стратегиясы. Мұнда берілген нарыққа жаңа өнімді енгізу және оны өткізу көзделеді.

2. Кәсіпорынды дамытудың  екінші стратегиясын  әртараптандырыл — ған өсу стратегиялары құрайды. Мұндай стратегиялар кәсіпорынмен беріл-  ген нарықта бұрынғы өнімімен ары қарай дами алмаған жағдайда қолданады.  Мұндай стратегиялардың негізгі түрлері:

—  өндірісте жаңа өнім түрін өндіруге жаңа мүмкіндіктерді пайдалану  негізінде орталықтындырылған әртараптандыру.Бұл жерде жұ- мыс істеп тұрған өндіріс бизнестің ортасында қалып қояды да, жа -ңа өндіріс игерілген нарықтағы мүмкіндіктерге орай немесе кәсіп — орын іс — әрекетіндегі басқадай күшті жақтарында пайда болады.

— көлденең әртараптандыру, нарықта жаңа технологиямен өндірілген, қолданыстағы  тауарға  ұқсамайтын  ерекше тауар  көмегімен  өсу мүмкіндігін қарастырады. Мұнда компания ең алдымен жаңа өнім өндіруге құзыреттілігін бағалағаны жөн.

3.  Жаңа құрылымдарды қосу есебінен  кәсіпорындарды кеңейтуге бай —  ланысты біріктірілген өсу  деп аталатын стратегиялар. Оған мыналар жата – ды:

—  сатылап біріктірудің кері стратегиясы, жабдықтаушылардың үстінен қатаң қадағалау және жабдықтаушының еншілес компания құруы есебінен өсуге бағытталған. Стратегияның бұл түрін қолда – ну кәсіпорынның жабдықтаушылардың бағасы мен жабдықтар ба -ғасының өзгеруіне тәуелді болмайтын жағдайын жасайды.

—  алға ұмтылатын сатылас біріктіру стратегиясының мәні – ком – пания  мен  түпкі  тұтынушы арасындағы құрылым, яғни сату және бөлу жүйесінің  үстінен  қатаң бақылау жүргізу немесе жаңа құры —  лымдар құру есебінен кәсіпорындарды кеңейтуден тұрады.

4.  Эталондық  стратегияның  төртінші  түрі қысқарту стратегиясы деп аталады. Кейбір жағдайларда кәсіпорынды жаңартудың бұл стратегиясы ең соңғы мүмкіндік болуы мүмкін. өйткені жаңару және жаппай тездету – көбі – не  кәсіпкерлікті дамыту жолындағы бір – біріне қайшы процестер. Кәсіпо – рынның мақсатты қысқарту стратегиясының 4 түрін бөліп көрсетуге болады:

—  кәсіпорын бизнесін ары қарай жүргізе алмайтын жағдайда қолда – нылатын жою стратегиясы;

—  кәсіпорын өзінің қызмет ету аясына ұзақ мерзімді өзгеріс енгізу үшін бизнесінің немесе бөлімшелерінің бірін сату немесе жабу арқылы қысқарту стратегиясы.

Іс жүзінде кәсіпорын бірнеше стратегияларды бірге қолдануы (әсіре – се көп салалы кәсіпорындарда) және оларды белгілі бір жүйе бойынша жүзе —  ге  асыруы  мүмкін. Бұл  жағдайларда  құрамдастырылған  стратегия  ұғымын қолданамыз.

Жоғарыда айтылғандарды назарға ала отырып, стратегияны кәсіпорын  саясатынан бөліп, басқарудың жеке функциясы ретінде қарастыру керек деген қорытындыға келеміз.

Кәсіпорын стратегиясы мен саясаты өзара байланысты болады. Бір жа ғынанан стратегия кәсіпорын саясатының  норма  мен  принциптеріне  бағы – нышты болады.

Стратегия кәсіпорынды тиімді басқаруға әсер ететін көптеген бәсеке– ге қабілетті амалдар мен жалпы тәсілдерге бөлінеді.

Жалпы  алғанда  кәсіпорын  стратегиясы – барлық негізгі функциялар мен бөлімшелерді қамтитын  мақсаттарды,  тұтынушыларды  қанағаттандыру және нарықтық  позициясын  нығайтуға  бағытталған  кәсіпорынның  басқару жоспары.

Кәсіпорынның негізгі қызметі мен бөлімшелеріне жабдықтау, өндіріс, қаржы, маркетинг, кадрлар мен ғылыми зерттеулерді жатқызуға болады; олар дың әрқайсысының стратегия ішінде атқаратын міндеттері бар. Стратегияны таңдау  бүкіл кәсіпорын бойынша жинақталған өндірістік шешімдер мен бәсе кеге қабілетті амалдарды бір арнаға келтіру. Амалдар мен тәсілдердің мұндай бірлігін кәсіпорынның ағымдағы стратегиясы білдіреді. Жақсы ойластырыл – ған стратегия кәсіпорынды келешекке дайындап, оның ұзақ мерзімді даму ба- ғытын  белгілейді. Оның нақты іскерлік позицияға орналасу ниетін анықтай – ды.

Стратегияны қалыптастыру  тек  жоғары  басшылықтың  ғана  міндеті емес. Ірі  кәсіпорындарда  стратегияны қалыптастыру жөнінде шешім қабыл —  дауға жоғары  буын басшыларымен қатар коммерциялық және өндірістік бө — лімшелердің, кәсіпорын бөлімшелері ішіндегі  атқарушы (өндіріс,  маркетинг және өткізу, қаржы, кадрлар, т.б.) басшылар, өнімнің шоғырлануына  жауап —  ты өндірістік кәсіпорын  басшылары мен жетекшілері де қатысады. Әрбір кәсіпорын өзінің дамуына қолайлырақ болған стратегияны әзірлеуіне байланысты қалыптасқан жағдайды ескере отырып, мынадай стратгияларды келтіруге болады: берілген кәсіпорынның жаңа объектілерін салыстыру стратегиясы,  тауарларды нарыққа жылжыту стратегиясы, персоналды іріктеу және  дайындау  стратегиясы,  өсу  стратегиясы, шығындарды азайту және әлеуметтік стратегиялар.

Ресурстарды бөлу – қор, басқарушылық қабілет пен технологиялық тә —  жірибе сияқты шектеулі ұйымдық ресурстарды бөлуді құрайды. Стратегия – лық сипаттағы барлық әрекетімен қамтитын сыртқы ортаға бейімделу кәсіпо- рынның сыртқы ортамен қатынасын жақсартады. Кәсіпорын сыртқы қолайлы мүмкіндіктерге де, қауіп қатерлерге де икемделіп, стратегияның қоршаған   ортаға жақсы бейімделуін қамтамасыз етуі қажет. Талданатын объектіге сыртқы факторлардың әсері үлкен. Бұлар – сала өнімін тұтынушылар, мемлекет саясаты, халықтың төлем қабілеті.

Ішкі үйлесу тиімді біріктіру мен ішкі операциялардың оң нәтижесіне жетуін қамтамасыз етеді, кәсіпорынның күшті және әлсіз жақтарын анықтау үшін стратегиялық қызметті үйлестіруді қамтиды.

Кәсіпорын стратегиясын жүзеге асырудың құралы ретінде оны дамыту- дың стратегиялық жоспарын жасау керек.

3- сурет. Әлемдік тәжірибеде қалыптасқан стратегиялық жоспарлаудың сатылары  [автор құрастырған Дерек көзі;]

    Фирма стратегиясы таңдап алынған соң жүзеге асыру жөніндегі күрде —  лі жұмыс басталады. Ол үш міндетті  атқаруға бағытталады. 1 –ден, ұйым жү- зеге асыратын стратегияға сәйкес әкімшілік міндеттерге басымдық беру2 – ден, осы таңдалған стратегия мен ұйым ішіндегі үдерістер арасында сәйкестік орнату. Сәйкестік ұйымның мынадай сипаттамалары бойынша орнатылуы тиіс: оның құрылымы, ынта — ландыру  жүйесі, мінез – құлық тәртіптері мен нормалары,  ортақ  құндылық- тар, менеджерлер мен қызметкерлердің мамандануы. 3 – ден,  жүзеге  асыры- латын стратегияға сәйкес лидерлік стиль мен ұйымды басқару тәсілдерін тал- дау. Осы үш міндет өзгерістер жасау жолымен орындалады.

Сонымен, кәсіпорын айтарлықтай жеңіске ие болмаған күнде де қолда бар ресурстарға, нақты тәжірибеге сүйене отырып, өз стратегиясын әзірлеуі керек. Қолда бар ресурстар мен біліктілікті қолданбайтын стратегияны құру әрқашан тиімсіз болмақ.

ҚОРЫТЫНДЫ

Қазіргі күні нарықтық экономиканың қатаң заңдарына бейімделе алған тек қана 5000 – ға жуық АҚ – дар жұмыс жасайды. Бірақ, осы қоғамдардың қызмет ету жағдайы қандай, ол бастапқыда оған қойылған талаптарға сай келе ме: бағалы қағаздар эмиссиясын бағалы қағаздар нарығына орналастырып, нарық механизмдерін ескере ме?

Алғашқыда АҚ – дар (бағалы қағаздар нарығының негізгі субъектісі ретінде) бағалы қағаздар нарығының қызмет етуіне әсер етеді деп болжанған, бірақ шындығында бағалы қағаздар нарығына қатысуда акционерлік қоғамдардың көп бөлігі, ең жақсы дегеннің өзінде, тек қана акция эмиссиясын тіркеумен ғана шектеледі. Сонымен қатар, кейбір акционерлік  қоғамдар тіптен акция эмиссиясының мемлекеттік тіркеу құжаттарын да көрсетпеген. Акцияны шығару мен орналастыру қорытындысы бойынша есеп беруін де жарияламаған.

Курс жұмысын жазу барысында «Маңғыстау мұнай барлау» АҚ – ның мәліметтері қолданылған. Каспий теңізі ойпатында орналасқан «Маңғыстау мұнай барлау» АҚ – мы Қазақстандағы мұнай және мұнай өнімдерін игеру, пайдалану және мұнай өнімдерін бұрғылауға арналған құрал – жабдықтардың тетіктерін жөндеумен айналысады. Оның мұнай және газ игеретін кен орындары Приозерный, Қарақия ойпатында, Жетібай, Өзен қаласында орналасып, жақсы нәтиже беруде. Яғни, 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы таза табыс 178,7 пайызға өсті.

«Маңғыстау мұнай барлау» АҚ – ның 2010жылы жалпы табыс 321456,2 мың теңгені құрады.

Негізінде кез келген акционерлік қоғамның өмір сүру әдісі – акция шығару болып табылады және оның номиналды құны болуымен қатар, дивидент алуға құқық беруі тиіс, сондай – ақ акционерлік қоғамдар бағалы қағаздар нарығының дамуына жағдай жасауы тиіс.

Сонымен, Қазақстан Республикасындағы акционерлік қоғамдардың дамуында келесідей негізгі мәселелерді көрсетуге болады:

ü қарапайым халықтың көбінің акционерлік қатынастар мәселелерін түсінбеуі;

ü көптеген қоғамдарда акция «акция» болып табылмайды;

ü акционерлік қоғамдардың үлесінің көптігі;

ü Заңдық базадағы қайшылықтар

Осындай бірқатар мәселелерді шешу жолдары:

ü Заңдық базаны ретке келтіру;

ü Акционерлік істі білетін мамандарды дайындау (қаржыгерлер, брокерлер мен диллерлер, қаржы менеджерлері, т.б.)

ü Акцияның әлеуметтік қағидасын максималды түрде сақтай отырып, тарату керек.

Акционерлік қоғамды құрғаннан кейін салымшыларға қоғамның жағдайы туралы ақпарат беріп, акционерлік капиталдың жұмсалуын қатаң бақылау.

Міне, осындай мәселелерді шешудің бірден – бір жолы ретінде парламент акционерлік қоғамдардың жарғылық капиталының минималды мөлшерін ұлғайту арқылы акционерлік қоғамдар қызметінің олардың инвесторлар үшін тартымдылығын көтеруді ұсынды. Менің ойымша, АҚ – ды басқаруды ұйымдастыру құрылымын әлі де болса жетілдіре түсінуіміз керек. Мысалы, талдау және болжам жасау бөліміне қарайтын маркетинг бөлімшесін коммерция бөліміне біріктіріп, керісінше коммерция бөліміне қарасты қоймалар бөлімшелерін қызмет көрсету бөліміне ауыстыру қажет, сонымен қатар осы жерде талдау және болжам жасау бөлімінің орнына тек қана қызмет көрсету бөлімі деп қалдыру қажет.

Акционерлік қоғам қаржысы экономикалық қатынастар жиынтығынан, яғни нақты ақша айналысынан және оны қалыптастырудан, бөлуден, сонымен қатар оларды нақты өндiрiсте немесе қызмет көрсетуде пайдаланудан тұрады. Рынокта қаржы микродеңгейде мемлекеттiк реттеудiң бiр формадағы құралы болып табылады, ал қаржылық нақты шешiмдi қабылдауды меншiк иесi iске асырады. Осыны көбiнесе нақты қаржылық шешiмдер қадбылдап, ол қаржыларды өндiрiске қосатын корпорация, яғни корпорацияның қаржыгерлерi болып табылады.

Осылайша бүгiнгi таңда елiмiз акционерлік қоғамдардың барлығы өздерiнiң экономикалық жағдайының ендi ғана дағдарыстан шығып, қаржы қорларының бастапқы жинақталуына байланысты, ендiгi жерде сол корпорация қаржыларын тиiмдi қалыптастырып, оларды өндiрiсте ұтымды пайдалану арқылы ұлттық экономикамыздың тұрақты және бәсекеге қабiлеттi дамуын қамтамасыз ете аламыз.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ

1. ҚР – ның «Акционерлік Қоғам туралы» Заңы, 2003. 13 мамырындағы

№ 415 – II, қарашадағы № 500 – II,  2009. 8 шілдедегі, № 72 – II ҚР-ның  заңдарымен енгізілген өзгертулер.

2. Абдулина А.М. Сборник  научных проектов «Казахстан на пути к

новой модели развити», «маркетинг в Казахстане», Алматы,Экономика, 2000.

3.Әубәкіров Я.Ә, Нәрібаев К.Н,Жатқанбаев Е.Б. «Экономикалық теория негіздері» Оқулық Алматы,ҚазМҰУ,1998 ж

4.  Рынок Ценных Бумаг Казахстана, 1997 №4, Лабков А., стр. 37 — 42

5.  Көшенова Б. «Бағалы қағаздар нарығы» Алматы -1999ж

6.  Көшенова Б. «Ақша,несие,Банктер,Валюта қатынастары» Алматы -2000ж

7.       «Маңғыстау мұнай барлау» АҚ-ның материалдары: бухгалтерлік баланс, баланс о доходах и расходах

8.     Интернет сайттары: www.google.kz, www.kase.kz, www.5ballov.ru