Бухгалтерлік есептің анықтамасы
Бухгалтерлік есептің бұрынғы анықтамасында, шоттар жүргізуге байланысты, көңіл бухгалтерлердің дәстүрлі функциясына негізделген. 1941 жылы Американың бухгалтерлер институтында бухгалтерлік есепке былайша анықтама берген: «Есеп дегенміз шоттарда операцияларды ақшалай өлшем бірлігінде тіркеу арқылы жіктеу және жалпылама көрсету мәдениеті, яғни кем дегенде оның бір бөлігі қаржылық сипат алатын, сонымен қатар алынған нәтижені көрсететін жазу».
1917 жылы Американың бухгалтерлер инстетуты, есептің атқаратын функциясы – «кәсіпорынның қаржы жағдайы туралы сандық ақпараттармен қамтамасыз ету және бұл ақпараттарды басқарушы шешім қабылдау мақсатында пайдалану» деген.
Демек, қазіргі кезде тек шот жүргізумен ғана емес, сонымен қатар жоспарлау және шешім қабылдау, бақылау, бағалау, шаруашылық қызметке баға беріп, аудиторлық тексеру жұмыстарымен де айналысады. Қазіргі бухгалтерлер есеп ақпаратын пайдаланушыларды, алардың ішкі және сыртқы пайдаланушшы еместігіне қарамастан, қажетті ақпараттармен қамтамасыз етуі тиіс. Сонымен, бухгалтерлік есеп джегеніміз – белгілі кәсіпорын жайлы ақпараттарды өлеп, өңдеуден өткізіп пайдаланушыларға беріп отыратын жүйе. Бұл ақпарат пайдаланушылардың кәсіпорын қызметін басқаруда дұрыс шешім қабылдауда мүмкіндік туғызады.
Бухгалдтерлік есеп – кәсіпорынның шаруашылық қызметі мен арасындағы, тиісті шешім қабылдауға мүмкіндік туғызатын байланыстыруы буын (звено). Ол,біріншіден, шаруашылық қызметті тіркеу арқылы, яғни ол мәліметтерді әрі қарай пайдалану үшін өлшеуден өткізеді; екіншіден, ақпаратты өңдеуден өткізіп, белгілі мерзімге дейін оларды сақтап, тиімді етеді; үшіншіден, қаржы есептіліктері негізіне ол ақпаратты тиісті шешім қабылдау үшін, пайдаланушыларға береді.
Адамдар көбінесе бухгалтерлік есеп пен шот жүргізу арасындағы айырмашылық түсіне ббермейді. Шот жүргізу – бұл шаруашылық операцияларын тіркеуден өткізу арқылы бухгалтерлік есеп жүргізіп, есеп құжаттарын сақтау. Бұл көп рет қайталанатын, пайдаланушылардың қажеттілігін қанағаттандыратын механикалық бухгалтерлік есептің бір бөлігі. Оның негізгі мақсаты – талдау, ақпараттарды қажеттілігіне пайдалану. Бухгалтерлерді қызықтыратын өңделген ақпараттар негізінде ішкі резервтерді ашып, әр түрлі оның тиімділігін анықтау.
Көптеген кәсіпорындар сонымен қатар қаржылық емес ақпараттарды қолданады. Әр түрлі өз ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін басқарушы ақпараттық жүйе құрады. Бұл жүйе әр түрлі бір-бірімен байланысты қосымша жүйелерден құралып, кәсіпорын қызметін басқаруға байланысты қажетті ақпараттар беретін негізгі бухгалтерлік қосымша жүйе болып табылады. Бухгалтерліе есеп – бұл басқарушылық ақапараттар жүйесінің қаржы орталығы. Ол басқарушы ақпарат пен сыртқы пайдаланушылардың кәсіпорынның шаруашылық қызметі туралы толық мәлімет алуына мүмкіндік тудырады.
