Бухгалтерлік есептің концепциялары мен стандарттары
Бухгалтерлік есеп концепциялары: кәсіпорын қаржы есептілігін жүргізу мақсаты, бухгалтерлік есеп ақпаратының сапалық сипаттамасы, қаржылық есептілік элементтері, өлшеу критерийлері мен басқа да принциптер. Қаржы есептілігінің негізгі мақсаты кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы және оның қызметіндегі өзгерістер туралы ақпараттар беру. Қаржы есептілігі инвестициялық және несие беру жөнінде шешім қабылдауға болатын ақпараттар, кәсіпорынның келешек ақша кірісі, кәсіпорын басшылары жұмысын бағалауға қатысты ақпараттар береді.
Тоқсандық, жылдық қаржы есептілігі кәсіпорын жөнінде ақпарат таратудың негізгі көзі. Қаржы есептілігінің элементі дегеніміз – қаржы есептілігінде көрсетілген баптар тобы. Қаржы есептілігі концепциясы жеті элементті тағайындаған. Олар: активтер, міндеттемелер, меншік немесе акционерлік капитал, кірістер, шығыстар, пайда, зиян. Бірінші үш топ (активтер, міндеттемелер мен меншік немесе акционерлік капитал) баланста көрсетіледі, ал қалған элементтер: кіріс, шығыс, пайда және зиян кәсіпорын пайда немесе зиян есептілігінде көрсетіледі.
Нарықтық экономиканы қалыптастыружағдайында кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды жетілдіру бағыттарының бірі оның Есеп пен есеп берудің халықаралық стандарттарға қарай бағыт алуы болып табылады.
Есептің халықаралық стандартын енгізу есептің, бақылаудың сапасы мен тиімділігін едәуір арттыруға мүмкіндік береді, кәсіпорындар есептің неғұрлым негізделген жүйелерін, оның ерекшеліктері, өндірісті, еңбекті және басқаруды ұйымдастырудағы техникасы мен технологиясын көрсету арқылы пайдалануына белгілі бір дебеттік береді.
Қазіргі кезде бухгалтерлік есеп бойынша 29 Қазақстандық стандарт қолданылады (1.1-кесте), олар туралы кейбір ақпараттар мен тізбе төтенде келтірілген.
1-кесте. Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандартының тізбесі.
Атауы
2
3
Халықаралық бухгалтерлік стандарттарға көшу кәсіпорынның жаңа есеп саясатын әзірлеуді қажет етті.
Есеп саясат – бұл ұйымның есептік нұсқасын, нұсқалар рұқсат еткен есеп объектілерін бағалаудың, сондай-ақ белгіленген нормалардың талаптарына және кәсіпорын қызметінің ерекшеліктеріне орай бухгалтерлік есепті жүргізу мен ұйымдастырудың техникасының нысандарын таңдау.
Кәсіпорынның есеп саясаты жалпылама қабылданған, белгілі бір қағидалар жиынына негізделеді. Мұның өзі нарық кономикасы жағдайында бухгалтерлік есептің рөлі мен мәнін арттыруда аса маңызды болмақ.
Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есеп іскер адамдарды біріктіре алатын бизнес пен кәсіпкеліктің тілі болып табылады. Бұғанқоса, бухгалтерлік есеп макроэкономикалық көрсеткіштердің қалыптасуының жалпы мемлекеттік жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады. Ал бұның өзі әрбір кәсіпорын мұндай көрсеткіштерді есептеп шығаруға қажетті ақпараттарды әзірлей отырып, бірегей әдістер мен қағидаларға сүйенулері керек. Бұл қағидалар есеп рәсімдерін таңдау мен есеп процесін әзірлеуде сақталуға тиіс, кәсіпорынның есеп жүйесіндегі бастапқы сәттерді белгілейді.
Олар – кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің жүйесін құрудың ірге тасы. Оның мақсаты салыстырмалы ақпаратқа рұқсатты қамтамасыз ету, қаржы жағдайы мен қызмет нәтижесі туралы шынайы ақпаратты тапсыруы болап табылады.
Қазақстан Республикасының 28 ақпан 2007 жылы №234-111 ҚРЗ қабылданған «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік» заңына сәйкес есеп саясатын қалыптастырған және қолданған кезде есептің мынадай принциптерін сақтау керек:
Бұл принциптер кәсіпорынның есеп саясатын әзірлеуге және қабылдауға негіздемені қамтамасыз етеді. Бұларды сақтамау кәсіпорынның мүліктік және қаржы жағдайы туралы көріністі бұрмалайды. Оның қызметінің нәтижесі бухгалтерлік есепті жүргізбеу ретінде бағалауы керек. Бухгалтерлік есептің стандарттары есеп саясатын қалыптастыруға база болып саналады. Олар шаруашылық операцияларын, активтерді, меншікті капиталды, міндеттемелер мен шаруашылық қызметінің нәтижелерін көрсетудің бірнеше қнұсқасын ұсынады.
Есеп саясаты қалыптастыру әрбір стандартта ұсынылатын әдістердің беруін таңдап алу және оларды негіздеумен түсінділеді. Есеп саясатын қалыптасуына кәсіпорынның басшысы жауап береді.
Есеп саясатының ашылуы – бұл қаржылық есептемеге түсіндірме жазудағы неғұрлым елеулі аспектілерге сипаттама беру.
Қаржылық есептеменің деректері бойынша кәсіпорынның мүліктік және қаржылық жағдайы, оның төлем қабілеті, шаруашылық етудің негізгі ережелері, кәсіпорын қызметінің жақсаруындағы (нашарлауындағы) үрдістер және т.б. көрсеткіштер белгіленеді.
Бұйырықпен есеп саясаты нормативтік құжат болуға тиіс.
