Шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың әдістері
Жоспар
1. Калькуляциялау объектісі
2. Шығын есебі мен калькуляциялау тәсілдерінің түрлері
1. Калькуляциялау объектісі
Калькуляциялау объектісі — белгілі құнды бір жұмыс пен көрсетілген қызмет, өнім, жартылай өнім, әр түрлі дайындық деңгейіндегі кейбір азық – түлік өнімдерінің түрлері.
Калькуляциялау объектілерінің негізгі номенклатурасын әрбір кәсіпорын өндіріс типін, өнім ассортименті мен күрделілігін, бөлшектер мен тетіктердің бұйымда бірегейлену деңгейі және шығынның қай топқа жататындығын сипаттайтын басқа да белгілерді есепке ала отырып жасайды. Көбіне калькуляциялау объектісін шығынды көтерушілер деп атайды. Өнеркәсіптің кеткен өндіруші, газ – энергетико салаларында бітпеген өндіріс болмаса (мысалы, энергетика, мұнай және т.б.), шығын есебінің объектісі калькуляциялау объектісімен тура келеді. Бұл жекелеген данамен, шағын сериялармен, жаппай өндірістегі бұйымның кейбір түрлерін дайындауға, бір жолғы тапсырыстарды, тәжрибелік – экспериментальды және біртекті жұмыстарды орындауға қатысты. Технологиялық процесс сатыларға (бөлістерге) бөлінетін өндірісте мұндай сәйкестік байқалмайды. Мысалы, тоқыма өнеркәсібінде — иіру, тоқу, өңдеу – жеке бөлістер шығын есебі объектілеріне, ал дайын өнім, яғни мата калькуляциялау объектісі болып шығады. Барлық сомалар үшін өндірістегі тікелей материалдық және еңбек шығындарына ресурстарды қолдану дәрежесін өндірістік процестерді ұйымдастыру мен оларға қызмет етуге шыққан шығыстары, басқару шығындарын шығын есебі объектілері ретінде көрсету ортақ болып табылады. Басқаша айтсақ, шығын есебі объектілерін таңдау өндірістік технологиясының ерекшеліктеріне, өндірісті ұйымдастыру түріне, кәсіпорынды басқару құрылымына, шығарылатын өнімнің техникалық параметрлерін, ішкі өзара қарым – қатынастарды және т.б. байланысты. Сипаттау әр түрлі және сондықтан шығын есебі объектілерінің номенклатурасын әрбір кәсіпорын жеке жасайды.
2. Шығын есебі мен калькуляциялау тәсілдерінің түрлері
Бұрын айтылғандай, өндіріске шыққан шығындарды есептеу мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау тәсілі — өнімнің нақты өзіндік құнын айқандайтын өндірістік шығындарды құжаттау мен көрсету әдістерінің жиынтығы. Шығынды есептеу мен калькуляциялау тәсілін кәсіпорын өз бетінше таңдайды, өйткені жеке жағдайлардың бірқатарына: саланың кімге тиесілігіне, қолданылатын технологияға, өнім ассортиментіне және т.б. байланысты. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әр түрлі тәсілдермен жүзеге асады. Калькуляция тәсілі – калькуляциялық бірліктің өзіндік құнын есептеп шығару үшін қолданылатын әдістердің жүйесі. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау тәсілін таңдау өндіріс түріне, оның күрделілігіне, бітпеген өндірісі бар-жоғына, өндірістік циклдың ұзақтығына, шығарылатын өнімнің номенклатурасына және т.б. байланысты. Шығынды есептеу мен калькуляциялау тәсілдерін үш белгі бойынша топтастыруға болады:
1) шығын есебі объектілері бойынша:
— процестік;
— бөлістік;
— тапсырыстық;
2) шығын есебінің толықтығына қарай:
— толық өзіндік құнды калькуляциялау;
— толық емес өзіндік құнды калькуляциялау;
3) шығындар есебі мен бақылаудың оперативтілігі бойынша:
— нақты өзіндік құн есебі;
— нормаға сай шығындар есебі.
Бұл бөлімде шығындар есебі мен шығын есебі объектілері бойынша калькуляциялау тәсілдері қарастырылады.
Әдебиеттер:1,2,3қосымшадан:4,5,6.
