Туркиядағы жарнама туралы заңдар
Туркияда алғаш рет 1981 жылы Стамбул -Бизнес орталығында Жарнамаларды ұйымдастыру комитеті құрылған болатын. «Жарнамаларды орналастыру тәртібі», деген алғашқы заң сол жылы жарық көрді.
РТҮК. Туркия республикасының Жарнама Басқармасы дайындаған арнайы заңдары:.
15 жасқа дейінгі көрермендерге арналған және сөл жастағы көрермендер пайдалана алатын тауар және оның қызметтерін қамтыған жарнамалар, балаларға арналған жарнамалар саналады. Балаларға арналған немесе оларға әсерін тигізетін бір өзгешелігі бар жарнамалар мен ішінде жас балдар қатынасқан жарнамаларда, балалардың физиологиялық, рухани және психологиялық дамуына кері әсер ететін элементтері болмауы тиіс.
Балаларға арналған БАҚ тардағы жарнамалар төмендегі принціптерге сәйкес дайындалуы қажет;
1. Балалардың әлсіздігінен пайдаланып, бір өнім немесе оның қызметін сатып алуушыға ашық айтылмауы тиіс.
2. Бір тауарға немесе қызметке ие болу не қолданудың, бір баланың басқа балаларға қарағанда физиологиялық, қоғамдық және психикалық үстемділікпен пайдалануы жөніндегі түрлі хабарландырулар.
3. Балалардың әлеуметтік жағдайына байланысты айырымашылықтарын ескертетін жарнамалар және хабарландырулар болмауы тиіс.
4. Балалардың, жарнамада көрсетілген бір тауар немесе қызметінің сатып алынуы үшін, әке-шешелерін немесе басқаларды көндіруге жөнелтілген шақыруларға рұқсат етілмейді.
5. Балалардың әке-шешелеріне, мұғалімдерге немесе басқа кісілерге деген сенімін жойатын хабарландырулар қолданылмауы тиіс; жарнамалар үлкендер абройы мен жауапкершілік сезімін ортадан алып тастайтындай етіп басылмауы тиіс.
6. Балалар, өздері немесе айналасындағылар үшін қаупі бар заттарды (түрлі құрал жабдықтарды) қолданып немесе ойнап жатқаны жарнама арқылы көрсетілмеуі керек.
7. Балаларды қауыппті жағдайға әкеп соғуы мүмкін немесе танымайтын кісілермен араласуына не білмейтін немесе қауіпті жерлерге баруларына шағырушы жазулы немесе сөзді көріністер жарнама арасында берілмеуі тиіс.
Ф-ОБ-001/003
8. Жарнамада көрсетілген тауарлар туралы шын мәліметтер ғана берілуі қәжет. Жарнама мәтінінде балаларды қателестіруге себеп болатын сөзді немесе жазулы көріністер орын алмауы тиіс. Егер тауарды қолдану үшін қосымша бір зат керек болса (мысалы батарея) немесе көрсетілген, түсіндірілген нәтижеге жету үшін басқа заттарға (құрал-жабдықтарға) қажеттілік болса (мысалы бояу) бұл нәрсе ашық көрсетілуі тиіс.
9. Тауар немесе қызмет қолдануының қажет болған мөлшерден аз болмауы тиіс. Тауар немесе қызмет қоллдану нәтижелерін көрсеткенде, жастарға көңіл аударып, жарнама жетістігі ашық, түсінікті бір көріністе берілуі тиіс.
10. Балалардың, тауар немесе қызмет нарықын, оның шын бағасын қате қабылдайтындай етіп берілмеуі тиіс. Еш бір жарнама, жарнамада көрсетілген тауар немесе қызметін әр отбасы бюджетімен қамтамасыздандыра алатындығы туралы ешқандай белгі болмауы тиіс.
Елімізде балаларға арналған жарнамаларға байланысты бір норматив жоқ. Айтқанмен басқа елдердегі сияқты Туркияда да теледидар арқылы таралатын жарнамалардың үлкен бөлігі балаларға арналған жарнамалар болып табылады.
1972 жылы жарнама қабылдай бастаған TRT бірлестігі, 1980 жылға дейін жарнамаларға байланысты жалпы бір нормативтік заңдарға ие болмаған. 1.3.1980 тарихынан бастап Туркия Радио Телевизион Бірлестігі Жарнама Негіздері, TRT бірлестігі қабылдайтын жарнамаларға байланысты жалпы заң шығарды (белгіледі). Бұл заң ішінде балаларға арналған жарнамалар туралы негіздемелер 28 бабта көрсетілген. Кейінгі жылдары «Жарнамалық негіздемелер» өз орныны «TRT Куруму Реклам Йөнетменлиғи» не босатып берді.
TRT Бірлестігінің Жарнама Негіздері:
1980 жылы 1 наурыздан 15 сауірге 1984 жылға дейін жұмысын жүргізген TRT Бірлестігінің Жарнама Негіздері, TRT Бірлестігінің жарнама жөніндегі барлық жұмыстарын қадағалап отырған. Негіздеменіңг 28 бабы тақырыбымызбен байланысты. 28 бабтағы негізгі мақсат, балаларға арналған жарнамалар тақырыбын қолға алу және, балаларды сол жарнамалардың зиянды әсерлерінен қорғау болып табылады.
28 бабта былай айтылған:
«Жарнамаларда, балалардың және жастардың рухани дамуына кері әсер ететіндей немесе балаларды амалсыз жағдайларға әкеп соқтырыттын сойлемдер болмауы тиіс».
Елімізде балаларға арналған жарнамаларға байланысты бір норматив жоқ. Айтқанмен басқа елдердегі сияқты Туркияда да теледидар арқылы таралатын жарнамалардың үлкен бөлігі балаларға арналған жарнамалар болып табылады.
Ф-ОБ-001/003
Қорытынды
Бала-бұл адалдық. Бала жаны нәзік. Сондықтан тез жараланады.Бүгнгі таңда әлемнің көптеген ғалымдары ақпараттық зорлықтың балалар аудиторясына тигізетін жағымсыз әсері туралы ойлануда.Жарнамашылар өзінің тауарын өткізу үшін барлық тәсілді қолданады. Психолог- мамандар жарнама сауданың қозғаушы күші ғана емес, балдырғандардың психикасына кері әсер ететін құрал екенін айтып отыр. Сонда 2-3 минуттық жарнама соншалықты қауіпті ме? ? Иә. Қорыта келе айтарымыз мынау:
1.Психолог-мамандардың айтуынша, жарнама есте сақтау қабілетіне кері әсер етеді. /әсіресе балаларға/
2. Кейде жарнаманың ұзақтығы сонша, көрермен қандай кино көріп отырғанын да ұмытып қалады екен.
3. Кейде жарнамалар жастар арасында орынсыз бәсеке тудырады.
4.Кейбір жеткіншектер ата-ананың жағдайын ескермей жарнамаланған затты алып беруін талап етіп жатады.
Айтқанмен басқа елдердегі сияқты Туркияда да теледидар арқылы таралатын жарнамалардың үлкен бөлігі балаларға арналған жарнамалар болып табылады. Сондықдан-да, Туркиядағы жарнама түралы заңнамада мынадай жолдар бар:
«Жарнамаларда, балалардың және жастардың рухани дамуына кері әсер ететіндей немесе балаларды амалсыз жағдайларға әкеп соқтырыттын сойлемдер болмауы тиіс. »
Дегенмен, ең қымбат, әрі ең тиімді жарнама – теледидардағы жарнама екені ешкімге құпия емес. Ғалымдардың айтуынша, кейбір жарнамалар балаларға арналса да, берер еш тәрбие-тағылымы жоқ. Керісінше, зиянды тауарды алып бермеген ананы жаман етіп көрсетеді. Осыдан кейін баланың алдында ата-ананың беделі түсетіні сөзсіз.? Бұл – бала психикасына жасалған шабуылдардың бірі ғана.
Жарнама, сондай-ақ, жасөспірімдердің басы біріккен кезде айтатын әңгімелерінің бірі.Олар бір-біріне жарнамада көоген затты сатып алғаны түралы айтып , мақтан түтып жатады. Ғалымдардың дәлелдеуінше, теледидар алдында көп отыру баланың шектен тыс салмақ қосуына, ақыл-ойының тежелуіне, ойын көркем тілмен нақты жеткізе алмауына, еске сақтау қабілетінің төмендеуіне, шығармашылық жұмысқа деген құлшынысының азаюына әкеп соғады екен. Бұл белгілі ғалымдардың пікірі.Сондықтанда еліміздегі жер –көкті қаптаған жарнамаларға , әсіресе тележарнамаларға бала көзі мен бір қарап көрейікші , ағайын…
