Қазақ фольклоры диплом жұмысы
Мазмұны
Кіріспе 2
І-тарау: Қазақ фольклористикасының тарихы 5
1.1. Қазақ халқында көп тараған фольклор түрлері 10
1.2. Айтыс –ақындар жарысы 14
1.3. Қазақ фольклорындағы ертегілердің түрлері 17
ІІ-тарау: Қазақтың музыкалық фольклорының жанрлары мен ондағы тәрбиелік элементтер 28
2.1.Әлеуметтік- мәдени қызметіндегі қазақ халқының фольклор дәстүрлерді шығармашылық меңгеруі 41
2.2.Мәдени орындарда фольклорлық кештерді ұйымдастыру. 44
Қорытынды 49
Қолданылған әдебиеттер 51
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 52 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны
Кіріспе 2
І-тарау: Қазақ фольклористикасының тарихы 5
1.1. Қазақ халқында көп тараған
1.2. Айтыс –ақындар жарысы 14
1.3. Қазақ фольклорындағы ертегілердің
ІІ-тарау: Қазақтың музыкалық фольклорының жанрлары
2.1.Әлеуметтік- мәдени қызметіндегі қазақ халқының
2.2.Мәдени орындарда фольклорлық кештерді ұйымдастыру.
Қорытынды 49
Қолданылған әдебиеттер 51
Кіріспе
Фольклор-халық өмірінің айнасы. Адамзат баласы
Халық шығармашылығының тәрбиелік әлеуетін жүзеге
Этномәдениетті, халық шығармашылығын, соның ішінде, музыкалық
Дәстүрлі мәдениет проблемаларын зерттеуде Б.Р.Қазыханова, И.Джаббаров,
Фольклор мен дәстүрлі шығармашылық мәселелері
Көркемөнерпаздар мен музыкалық көркемөнер ұжымдарын
Халық шығармашылығының сан алуан құбылыстары
тағы басқалардың еңбектерінде фольклорды
Курстық жұмыстын өзіктілігі: фольклорлық ұжымдар
Демек, мәдениет, этнопедагогика, музыкатану теориясы мен
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақ фольклоры
Курстық жұмыстың міндеті:
а) әдебиеттерді оқып білу, таңдалып алынған
б) қазақ фольклоры, оның ерекшелігі
в) ертегілер және оның түрлерінмен кеңінен
г) ата-бабаларымыз кейінгі ұрпаққа ауызша
Зерттеу объектісі: «Зенит»мәдениет үйі
Курстық жұмыстың практикалық мәні
Өйткені жұмысқа бірнеше бос уақытқа
Зерттеу әдістері:
а)деректер мен документтерді талдау жасау,
б) анкета сұрау арқылы қазақ
8.Әдіснамалық негізін анықтауда Ө. Жәнібековтың,
Курстық жұмыс 2
1- ші тарауда қазақ фольклоры, оның ерекшелігі
2-ші тарауда қазақтың музыкалық фольклорының
І-тарау: Қазақ фольклористикасының тарихы
Қазақ ауыз әдебиеті мұрасының
Жалпы түркі тілдес халықтарға, соның ішінде
Бастапқы негіздері ҮІІІ-ІХ ғасырларда пайда
Махмуд Қашғаридің «Диуан лұғат ат-түркінде» (ХІ-ғасыр)
Мұнда халық өлеңдерінің үлгілері, қанатты
Қазақ фольклоры туралы ғылым ХҮІІІ
Ал Қазақстанның тарихындағы жаңа дәуір
Ең алдымен қуатты, ұлы мемлекет
Қазақ жеріне Орта Азия хандықтары
Ұрыстар жүргізгені мәлім. Россия ауқымына
Қазақ фольклористикасының тарихы, оның кезеңдері,
Жаңа зерттеу бұрынғы еңбектерді көлем
«Қазақ фольклористикасының тарихы» деген монографияда
Бұлай етуді методологиялық жағынан дұрыс
Осындай тұрғыдан алып қарағанда фольклортану
ХІХ ғасырдың екінші жартысында
Қазақ фольклористикасының нағыз бастауы осы
Қазақ халқының ұлы ағартушылары, қазақтың
Қазақстан жайында тек зерттеушілер ғана
Орыс жазушылары В.А.Ушаков «Қырғыз-қайсақ», В.И.Даль «Бикей мен
Қазақ мәдениеті, сөз өнері, ауыз әдебиеті
Ауыз әдебиеті жанрларының дамуы мен
Фольклоршы ғалымдар алдында әрдайым тұратын
Ауыз әдебиеті үлгілерінде дәстүрлілік, ұжымдық
Осы себептен де әрбір дәуірдің
Фольклордың жанрлық құрамы
Қазақстанда тарихи-әлеуметтік жаңа сананың
Ол –талай дәуірдің, талай әлеуметтік топтар
Қазақ ауыз әдебиеті нұсқаларынан батырлар
ХІХ ғасырда шыққан кітаптарға қарағанда,
Фольклор жанрлары туралы В.Я.Пропптың пікірлері
Олар: а) фольклор шығармаларының поэтикасын зерттеу;
Осы айтылғандарға фольклор шығармаларының
Халық поэзиясын көпшіліктің өзі
Олай болса, фольклор шығармалары өзінің
1.1. Қазақ халқында көп тараған
Қазақ фольклорының тарихи
Ноғайлы жырларында біз көбінесе Батыс
Лиро-эпостық жырлар.Қазақ эпостық біз олардың
Көптеген жанрлық-сюжеттік айырмашылықтары болса да,
Эпостың тарихилығы. Қазақ эпосына тарих
Біз қазақ фольклорының сюжеттерінде
1.Көне дәуірлерде туған эпос (Ү-ХІІ).
2.Тарихи дәуірде туған эпос (ХІІІ-ХІҮ).
3.Ноғайлы эпосы (ХҮ-ХҮІ).
4.Жоңғар шапқыншылығына байланысты туған эпос
5.Ішкі қанаушылар мен хандарға қарсы
6.Совет заманында туған эпос.
Осы жайларды ескере отырып, біз
1.Ертегілік эпос («Ер Төстік», «Құла Мерген»,
2.Түрік қағанаты дәуірінде туған жылнамалық
3. Оғыз эпосы («Қорқыт ата
4.Тайпалық эпос («Алпамыс», «Қобыланды», т.б.)
5.Лиро-эпос («Қозы-Көрпеш», «Қыз жібек»).
6.Ноғайлы эпосы («Орақ-Мамай», «Қарасай-Қази»).
7.Тарихи эпос («Досан батыр», «Бекет», 1916
8. Шығыс дастандары («Рүстем дастан»,т.б.).
9.Авторлық эпос («Еспембет», «Өтеген батыр», т.б.).
10.Совет эпосы (Амангелді, Төлеген туралы жырлар).
"Қобыланды" батыр жыры. «Қобыланды
"Алпамыс батыр" жыры. Сюжеті ертеде
Ы.Жүсіпов пен С.Жаңбыршин
Оның бір сыры жырдың басында
"Ер тарғын" жыры. Бұл жырдың
"Қозы Қөрпеш-Баян-сұлу". "Қозы Қөрпеш" жырының
1.2. Айтыс –ақындар жарысы
Қазақ фольклорының аса мол
Фольклордың мол тараған түрі, көне
Айтыс поэзиясының нышандары қазақтың эпостық
Сол себепті оны халық
Айтыс- эпостан гөрі нақты өмірге
Асылы, оларды формасына қарай емес,
в) әлеуметтік айтыс (Біржан-Сара, Құлмамбет пен
Айтыс поэзиясының табиғаты.Бұл кезге
Импровизацияның үш түрлі мектебі болған:
Осы импровизация өнері кейін
«Біржан-Сара» айтысы. Бұл айтыс өзінің көтерген
« Біржан-Сара» айтысы бұрынғы дәстүр ізімен
Бұл салада ХХ ғасырдың алғашқы
Айтыстың жанрлық ерекшелігі, онда театрлық
Біржан мен Сара турасында жұртқа
Залдың бір жағына қолына үкілі
Бұл үйде Сара бар ма,
Іздеген келіп тұрмын Біржан сері.
Жолықпай сөзі өктемге жүрген шығар,
Үйінде Тұрысбектің өлер жері,-
деп шырқаған Біржан даусын естіп,
«Біржан-Сара» айтысының жаңашылдығы, шыншылдығы және сыншылдығы.
«Жамбыл мен Құлмамбет» айтысы. Жамбыл
Одақтық дәуірдегі туған айтыстарды
1943 жылғы Алматыда өткізілген
Айтыстың түрлері: бәдік, жар-жар,
Айтыс поэзиясы көшпелі елдерде қиял
1.3. Қазақ фольклорындағы ертегілердің
Халық ауыз әдебиетінің бір түрі-
Осы еңбектердің бәрінде қазақ ертегілерінің
Ертегі, аңыз әңгімелердің басты кейіпкері
Қазақ ертегілері мазмұны мен құрылымдық
а) Қиял-ғажайып (мифологиялық) ертегілер; ә) Хайуанаттар (жан-жануарлар)
Мифологиялық ертегілер. Бұл ертегілер
Ол дәуірдегі адамдардың нанымдары, ойлау
Күн, ай, от судың жойқын күштерінің
Оларды адамша ойлап, әрекет жасайтын
Қиял –ғажайып ертегілері. Қазақ ертегілерінің бұл
Ал үнді, қытай, грек жұртының ертегілерінен
Хайуанаттар жайындағы ертегілер.Ертегілердің бұл
Қазақтың хайуанат жайындағы ертегілерінің көпшілігі
Тұрмыс- салт ертегілері. Шыншыл ертегілер (оны,
Салт ертегілер. Шыншыл ертегілердің халық
Бұлардың бәріне ортақ идеал қоғамдық
Осындай ертектің бірі- "Қарттың ұлдарына
Мәселен, ағайынды үш жігіттің әкі
Осылай опасыз әйелінен запа шеккен
Енді бір топ ертегілер ұрылар
"Сүлеймен даналықтары", т.б. ертегілер бар. Солардың
Күлдіргі ертегілер. Шыншыл ертегілер қатарына халықтың
Күлдіргі ертегілердің көбі уақиғасы қысқа,кейіпкерлері
Ертегінің шартының өзі бір ауыз
"Сөз- құдіретті күш" дегенді мегзеп
Күлдіргі ертегілердің енді бір
Аңыз ертегілер де қазақ
ІІ-тарау: Қазақтың музыкалық фольклорының жанрлары
Халықтың музыкалық шығармашылығы әр
Қазақ халқының музыкаға деген жақындығын
Музыкалық фольклорды зерттеу барысында
Бұл шығармалар поэтикалық негізде
Музыкалық фольклордың өзіндік ерекшелігі бар
Қазақ музыкалық фольклорының ерекше бір
Б.Уахатов әндерді ежелгі-әлеуметтік классификациясына қарай
Олардың әрқайсысы үш топқа
Әрбір музыкалық фольклор жанрының ішінде
Еңбек туралы ән-күйлер. Музыкалық фольклордың
Мал шаруашылығын, жануарлардың әдемілігін, батырлығын, күштілігін
Кейбір шығармаларда жануарларды «тірілтіп», адам бейнесімен
Әрбір өлең адамның жұмысқа деген
Ондай жағдайда солардың ықпалымен
Қазақтың отбасылық тұрмыс-салтына байланысты
Екінші топтағы қазақтың музыкалық фольклоры
Түсау кесу әні- жас баланың
Күйеу жігіттің үйінде «Беташар» рәсімі
«Беташардың» екінші бөлігі жас келіннің
Әндердің көп түрі- қыз айттыру
Жерлеу мен жоқтауға
Салттың мақсаты мен міндеті- қайғылы
Мерекелік ойын- сауықтарда айтылатын ән-күйлер. Жастардың
«Тартыс» күйшілер үшін де сипатты
Мерекелік, ойын-сауықтық фольклор әндерін айту
Жыршы, сал-серілердің қатысуымен өтетін көңіл
Қазақтың музыкалық фольклоры тарихын
1.Музыкалық фольклор түрлері мен жанрлардың
ән-күйдің көп варианттарының болуы, ойын-сауықтық
Қазақтардың қоғамдық өмірінің нормаларында тәжірибе
2. Қазақтың музыкалық фольклорының тұрмыстық
-шеберлікті көрсетуде синкреттік принципін ұстану
-дәстүрлі музыкалық эстетикалық қабылдауды түсінудің
4. Музыкалық фольклордың көріністік жанрлық
-ән-күй түрінде көрсетілген музыкалық фольклор
-қоғамдық өмірдің эталондары мен нормаларын
-қазақтың музыкалық фольклорының сайыстық және
-рәсімдік және ойын-сауықтық іс-шараларды
-музыкалық фольклорлық ұжым қатысушылардың танымдық
5.Қазақтың музыкалық фольклорын тарихи педагогикалық
Бұл өлең айтушылықтың арнайы
6. Музыкалық фольклорды меңгеру жастардың
7. Қазақтың музыкалық фольклорының маңызды
8.Аспапты фольклорлық музыканың даму тарихының
9.Қазақтың музыкалық фольклоры ұжымдылығының арнайылығы
2.1.Әлеуметтік- мәдени қызметіндегі қазақ халқының
Ата-дәстүрін ардақтау-қазақтың халық педагогикасының ұлттық
жазалайды.
“Атадан бала тусайшы,ата жолын қусайшы”
Ата дәстүрі бойынша ең әуелі
Қазақ дәстүрінде ата-анаға қызмет ету-
Ата дәстүрі бойынша әрбір ұрпақ,
3.Келіннің ат тергеуі сол келіннің
Шешендік сөздердің тәрбиелік мәні
Шешендік сөздер - ел құралып, халық
Тарихта Тәуке хан,Төле би, Казбек
Арнау шешендік сөздер: әзіл,сықақ,сын,бата, алғыс, естірту, көңіл
Шешендік толғау:өсиет,насихат.
Шешендік дау: жер дауы,жесір дауы, мал
Шешендік сөздер халықтың түсінік сөздерімен
Өсиет-ата-бабаның соңғы ұрпаққа айтып қалдырған
Қазақтың халық педагогикасында ақыл-ой тәрбиесі
2.2.Мәдени орындарда фольклорлық кештерді ұйымдастыру.
Эпостық шығармалар (батырлық, ғашықтық жырлар)
Эпостық шығармаларды клуб сахнасында көрсету-
Эпостық шығармаларды клуб сахнасында көрсету-оқу-тәрбие
Балалар маманданған артистер емес, сондықтан
1.Эпостық шығарманың үзінділерін жатқа, көркемдеп
2.Эпостық шығармалардың диалогі мол үзінділерін
3.Эпостық шығармалардың үзінділерін белгілі бір
4.Эпостық шығарманың ықшамдалған инсценировкасын сахнада
5.Қуыршақ театры арқылы эпостық шығарманың
Клуб сахнасында “Қобыланды батыр” жырынан “Тайбурылдың
Клуб сахнасында эпостық шығармалардың этикалық,
Қуыршақ театры балалар үшін қызықты
Өткен замандағы тұрмыс- салт, әдет-ғұрып, мәдениет, әдебиет,
Батырлық жырларды оқыту кезінде жүргізілетін
Әдеби көрме. Әрбір батырлық жыр, оқылып
Әдеби кеш. Әдеби кеш ҮІІ- сыныпта “Ер
ҮІІІ -сыныпта батырлық эпостарды өткен
Сәулелі сабақ. Әрбір эпостық шығарма
Дыбыстық талдау. Дыбыстық талдау, көбінесе
Әдеби газет. Әдебиет үйірмесінің газеті
Инсценировка. Батырлық жырларда драматизм басым
Кино.Қазақтың батырлық жырларын экранға түсіру
Пікірлесу.Жетекшісі жырды оқыту кезінде бұрынғы
Оқушылар конференциясы. Әсіресе, сыныптан тыс
Театр. “Қобыланды” пьесасын, “Ер тарғын” операсын, мүмкіндігі
Экскурсия(топ саяхат). Жергілікті жағдайға байланысты
Сахналық шығармалар.Сахналық шығармаларды дайындау кезінде
Сахналық қойылымдарды дайындау кезінде әдіскермен
Ертегі- пьесалардағы аңдар мен ғажайып
Қорытынды
Адамзат баласы табиғаттың сыр-сипатын, жұмбағын, қоғам
Фольклор шығармаларынан халық тағдыры, оның
Қазақ фольклорының бейнесінде жанды әрі
Мұның бәрі адам, әсіресе жас
Ертегі мен эпоста көптеген
Фольклор шығармалары қоғам дамуының әр
Қазақ эпосының құндылығы мен халықтығының
құрылысы жазба әдебиетімізден көп бөлек
Ғасырлар бойы түрлі жырау, жыршы,
Жанр байлығына келгенде, қазақ фольклоры
Мысалы, бір ғана үйлену жырлары
Еңбек пен түрлі әдет-ғұрыптарға байланысты
Бұдан көретініміз: қазақ фольклоры оқып
Қолданылған әдебиеттер
1.Алибеков Ш.А.Эстетика казахского фольклора.Алматы: Өнер,1992.
2.Арғынбаев Х.А. Қазақ халқындағы семья мен неке.-А.,1973
3.Әшірбайқызы М. Қазақтың салт-дәстүрлері.-Алматы:Өнер,1999
4.Болдырев И.И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы.
5. Дәуренбеков Жақау Беташар: Той-томалақ кітабы /Құрастырып,
алғы сөзін жазған - Алматы:Өнер,1991.-256 б.
6.Ерзакович Б.Г, Қоспақов З Қазақтың музыкалық
Алматы:Өнер,1986.
7. Журнал Тәрбие құралы № 1.
8.Камалова Н.К. Той-мерекелік салт-дәстүрлері.А.Қазақстан.1991.
9.Қасымбетова Н., Үрістенбекова Г. Қазақтың салт-дәстүрлерімен таныстыру //Қазақ тілі
10.Қоңыратбаев Ә. Қазақ фольклорының тарихы.-Алматы:Ана тілі,1991
11.Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. А. 1992.
12. Қоянбаев Ж.Б, Қоянбаев Р.М. Педагогика.А.1998
13.Омаров Е.О. Көркемөнерпаздылық шығармашылық тарихы. А.1994.
14.Организация и методика художественно-массовой работы.М.:
15. Республикалық педагогикалық журнал.Мектептегі сыныптан
16.Республикалық ғылыми- педагогикалық журнал.Тәрбие құралы.
17.Рустемов К. Халық мұрасы. Шымкент.1993.
18.Социология. М.,1990.
19.Тәжім М, Аязанов Е. Социология негіздері. А. 1993.
20.Тілегенов Т. Ата дәстүрін ардақтайық (салт-дәстүрлер) //Атамекен.-2002.-№1.-10 қаңтар
21.Түрікменбаева К. Қазақтың салт-дәстүрін жандандырайық //Қазақ мектебі.-2002.-43-44 б
2
