TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

>

Жоспар

Кіріспе 3

І тарау. Ұлы Жібек жолы және оның тарихи маңызы 5

1.1 Ұлы Жібек жолының пайда болуы 5

1.2 Батыс пен шығысты байланыстырудағы Ұлы Жібек Жолының рөлі 6

1.3 Жібек жолы бойындағы керуен жолдары 8

1.4 Ұлы Жібек жолымен таратылған діни сенімдер мен дін жолдары 12

ІІ тарау. Ұлы Жібек Жолы бойындағы ортағасырлық қалалар 21

2.1 Отырар мен ҮІІІ ғасырда Шавғар өлкесі атауымен белгілі болған Түркістан алқабы 21

2.2 Сырдария өңіріндегі Сауран қаласы мен Оғыз және және Қыпшақ қалалары 26

2.3 Оғыз және қыпшақ қалалары 30

ІІІ тарау. Ұлы Жібек жолы бойындағы Оңтүстік Қазақстан территориясындағы қалалар 33

3.1 Шежірелі Сайрам (Испиджаб) және Шымкент қалалары 33

3.2 Ұлы Жібек Жолы трассасында маңызды роль атқарған Тараз қаласы 36

Қорытынды 43

Әдебиеттер тізімі 45

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 45 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
>

Жоспар

Кіріспе 3

І тарау. Ұлы Жібек жолы және оның тарихи маңызы
1.1 Ұлы Жібек жолының пайда болуы 5

1.2 Батыс пен шығысты байланыстырудағы Ұлы Жібек Жолының рөлі
1.3 Жібек жолы бойындағы керуен жолдары 8

1.4 Ұлы Жібек жолымен таратылған діни сенімдер мен дін
ІІ тарау. Ұлы Жібек Жолы бойындағы ортағасырлық қалалар 21

2.1 Отырар мен ҮІІІ ғасырда Шавғар өлкесі атауымен белгілі
2.2 Сырдария өңіріндегі Сауран қаласы мен Оғыз және және
2.3 Оғыз және қыпшақ қалалары 30

ІІІ тарау. Ұлы Жібек жолы бойындағы Оңтүстік Қазақстан территориясындағы
3.1 Шежірелі Сайрам (Испиджаб) және Шымкент қалалары 33

3.2 Ұлы Жібек Жолы трассасында маңызды роль атқарған Тараз
Қорытынды 43

Әдебиеттер тізімі 45

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі: «Ұлы Жібек Жолы» - Жерорта теңізінен Қытайға
Зерттеудің мақсаты: Бүгінгі күні осы жол бойындағы жатқан халықтардың
Зерттеудің мақсатын жүзеге асыру барысында келесі міндеттемелер алынып отыр:
Ұлы Жібек жолы тақырыбын жан жақты зерттеу барысында ғылыми
Ұлы Жібек жолының кесіп өтетін негізгі жолдарын анықтау

Келешекте адамгершілік, ынтымақтастықты жолға қоюдың тиімді құралы болуы ықтимал
Тақырыптың ғылыми жаңашылығы: жаңа деректер мен оқу құралдарын пайдалана
Зерттеудің ғылыми құндылығы: зерттеу барысында қолданылған материалдар мен қорытындылар
Зерттеу барысында қолданылған деректер: тақырып бойынша негізгі оқулықтар мен
Жұмыстың мазмұны мен құрылымы: диплом жұмысы кіріспе мен қорытындыдан
Кіріспе бөлімінде тақырыптың өзектілігі, зерттеудің мақсаты, міндеттері, ғылыми құндылығы
І тарауда. Ұлы Жібек жолының пайда болуы, оның Батыс
ІІ тарауда Жібек жолы бойындағы пайда болған ортағасырлық қалалар,
ІІІ тарауда Ұлы Жібек жолы бойындағы Оңтүстік Қазақстан территориясындағы
Қорытындыда зерттеу бойынша нәтижелер шығарылады.

Автор диплом жұмысын жазу барысында тек негізгі оқу құралдарымен
І тарау. Ұлы Жібек жолы және оның тарихи маңызы
1.1 Ұлы Жібек жолының пайда болуы

«Жібек жолы» дегеніміз не, ол қашан пайда болып, қандай
Бұтқа табынушы (будда дініндегі - ауд) қажы Сюань-Цзан 629
Чань-Анань шыққан саудагерлердің қоспақ-түйелі керуенімен атақты Гоби шөлін жағалап
Бұл әңгіме барысында ежелгі дәуір мен орта ғасырда халықаралық
Егер «Жібек Жолының» жекелеген бөліктерінің сыңарлары жөнінде айтар болсақ,
Бадақшаннан шығарылған лазурит Иранға, Месопотамияға, Анатолийге, Египет пен Сирияға
Орта Азия мен Орта шығысты Жерорта теңізімен және Үнді
Біздің дәуірімізге дейінгі І мыңжылдықтың орта кезінен «Дала жолы»
Жібек жасап шығару және онымен сауда жасау кезеңі күні
Қымбат бағалы жібектерді тарату ісіне сақтар мен скифтердің көшпелі
Жібек жолы тек біздің дәуірімізге дейінгі ІІ ғасырдың орта
1.2 Батыс пен шығысты байланыстырудағы Ұлы Жібек Жолының рөлі

Жібек жолы ІІ-Ү ғасырларда, егер Шығыстан бастасақ Чаньниден басталып,
Қытайдан Батысқа Ферғананың үстінен өтіп баратын бұрынғы қысқа да
Біріншіден, Жетісуда Орта Азия арқылы өтетін сауда жолдарын қадағалап
Сөйтіп бұл жол бас жолға айналды да ҮІІ-ХІҮ ғасырлардағы
Батыс Түркі қағанаты Византиямен сауда-дипломатиялық одақ келісім жасасқан кезде
Жібек жолы шеңберіне ену қарсаңында Қазақстанның оңтүстігі мен Жетісу
ҮІ ғасырдың екінші жартысында Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан Кореядан
Жібек жолы осы кезде жанданып, Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан
Өзара талас-тартыстар мен жортауыл-жорықтар, сондай-ақ Қытайда теңіз жолдарының игерілуі
Батыстан Шығысқа қарай қозғалсақ, Жібек жолының қазақстандық бөлігінің сыр-сипаты,
1.3 Жібек жолы бойындағы керуен жолдары

Жібек жолындағы ең үлкен қала Талас алқабындағы Джувикат болатын,
Талас алқабындағы Таразға керуендер, сондай-ақ, Ферғана алқабынан Шатқал жотасындағы
Бұл қалалардың жұрты жатқан жерлерді археологтар таба білді: олар
Жібек Жолы Суябтан Ыстықкөлдің не солтүстік, не оңтүстік жағалауымен
Х-ХІІ ғасырларда Жібек жолының бір тармағы Іле алқабын оңтүстік-батыстан
Керуен жолы Испиджабтан Арыс жағалауындағы Арсубаникетке, Отырар-Фарабқа және одан
Сырдарияны жағалай созылған керуен жолындағы аса ірі қалалар Отырар-Фараб
Отырар маңында Х ғасырда Отырардың көгал алқабында болған басты
Отырар көптеген керуен жолдары тоғысқан түйін еді. Бір жол
Бұл жол ХІІІ-ХІҮ ғасырларда Сарайшық, Сарай-Бату және Каффа қалалары
ҮІІІ ғасырдағы деректерден белгілі Шавгар қаласы осы күнгі Түркістан
Жібек жолы Шавгардан оғыздардың астанасы болған Янгикентке /Жаңакент/ баратын.
ХІІ ғасырда Жент, оңтүстік-батысқа таман орналасқан Сығанақ тәрізді, қыпшақ
Шавгардан, кейінірек Яссыдан Тұрлан асуы арқылы шыққан жол Қаратаудың
Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу арқылы өтетін Жібек жолының негізі
Отырардан Арсубаникет, Арыстанды, Шаян арқылы, Қаратаудың аласа жоталарынан асып,
Тағы бір сораб - «Ханжолы». Жаңа дәуірге дейін кәдеге
Ибн-Бахра мен әл-Идрисидің мәліметтеріне қарағанда, сауда жолы Тараздан басталып,
Іле алқабы Шу – Іле тауларын бөктерлей қуалап, Шу
Жоңғар қақпасына қарай беттейтін солтүстік - Іле жолынан Алакөлді
Жібек Жолының Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу жерін басып өтетін
Сауда саттық және тауарлар.

Жібек Жолы, айтып өткенімдей, алғашында Қытай жібегін Батыс елдеріне
Жібек жолымен Ферғананың «қызу қанды» арғымақтары, арап пен нисситліктердің
Жүзім, шабдалы, қауын дәмдеуіштер /бұрыш, қалампыр т.б./ мен қант,
Жібек жолымен өтетін жібектер мен тауарлардың белгілі бір бөлігі
Жамбыл қаласында, Тараз орнының бір бетінде – дулыға киіп,
Шетелдік бұйымдар олжасы қираған ескі Талғар қаласы жұртынан табылды.
Шетелдік бұйымдар Сырдарияның орта ғасырлық қалаларының жұртын, әсіресе жиырма
Отырардан табылған күміс көмбесі халықаралық сауданы зерттеу үшін аса
Отырарды қазған кезде табылған заттардың ішінде ХІІІ-ХІҮ ғасырдың қола
Жібек жолымен бұйымдар ғана таратылып қойған жоқ, сонымен бірге
1.4 Ұлы Жібек жолымен таратылған діни сенімдер мен дін
Жібек жолымен діни сенімдер де таратылды, ал әр алуан
Зерттеушілердің пікірлеріне қарағанда, будда діні Қытайға Үндіден Орта Азия
Ерте орта ғасыр дәуірінде будда дінін тарату міндетін негізінен
Төрт бұрышты үлгімен (38х38м) салынған Ақ-бешім ғибатаханасының есігі солтүстік
Уақыты ІХ-Х ғасырларды көрсететін бірнеше Краснореченск шіркеуі Ақ-бешімнен біршама
Сырттан белдеулеп жатқан галерея ғибадатхананы үш жағынан орап жатыр,
Екінші Красноречинск шіркеуі құрылысы жағынан бірінші Ақ-бешім ғибадатханасына ұқсас.
Орама дәліздерінің ұзындығы 1м болған. Қабырғаларда құрылысты қайта салу
Батыс беттегі дәлізде «Нирвандағы будда» атты мүсін болған /басы
Арехологтардың соңғы табыстары қатарына орта ғасырдағы атақты қалалардың бірі
Тау бөктеріндегі сары топырақты обалар бірнеше ұзынша, жіңішке жайлар
Жерасты софыханалары мен шіркеулер кешені будда дінінің әр түрлі
Испиджаб маңынан табылған жай да вихара болуы мүмкін.

Жібек жолымен буддизмнен қатар Батыстан Шығысқа қарай христиан діні
Бір таңғаларлығы, сонау бір қияндағы Азия аймақтарының сириялықтарымен тығыз
Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу қалаларында ҮІІ-ҮІІІ ғасырларда несторияндық діни
Көптеген қалаларда христиан шіркеулері болды. Шамасы, христиан дінін түрік
Іле алқабындағы Қаялықта өздерінің шіркеуі, сондай-ақ өз қонысы болған
Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан қалаларынан несториандарға байланысты табылған олжалар
Жамукат және Навакат қалаларындағы мазарлар кешенін қазған кезде күміс,
Тараз қаласы жұртын қазғанда ҮІ-ҮІІІ ғасырларға жататын топырақ қабатынан
Бұл өлкелерде христиан діні пайда болған ХІҮ ғасырдың аяқ
Навакетте христиан қауымы өмір сүргенін қабірлер құлпытастарындағы сириялық жазулар
Бұл жазулардың бәрі шарап ыдыстарына жазылғанына қарап, өздерінің салт-дәстүрінде
Сөйтіп, археологиялық және эпиграфиялық олжа заттар орта ғасырлық жазба
Жібек жолымен тараған тағы бір дін – манихей /рух
Манихей дінін таратуда, сондай-ақ, соғдылар да жетекші роль атқарды.
Манихей діні Жетісу мен Қазақстанның оңтүстігінде, ең алдымен, отырықшы
Таразды қазу кезінде табылған манихей дінінің жұлдыз құдай айшығы
Қазақстанның орта ғасырлық қалаларының бірқатар тұрғындары ежелгі Иран жерінде
Бұл дінге байланысты ескерткіш деректер оссуарлық жерлеу түрінде –
Зороастра діні Қазақстан қалаларына ҮІ-ҮІІ ғасырларда соғдылар арқылы енді,
Осы таяуда ғана Сырдария қалаларынан Соғдыға байланысты айқын деректі
Отырар алқабындағы ескі Құйрықтөбе қаласының қамалын қазып ашқанда ортасында
Қабырғаның жоғарғы бөлігінде өрнекті жолақтың сақталып, тазартылған тақтайларына бір
Құдайлардың осыларға ұқсас бейнелері Педжикент әшекейлерінде және оңтүстік Соғдыдағы
Орта Азия мен Қазақстан қалаларында ислам діні таралған кезеңде
Өлікті жерлеу рәсімі ІХ ғасырдың екінші жартысы мен Х
ХІ-ХІІ ғасырлардағы зираттар кешендерінде зәулім де сәулетті мазарлар құрылысы
Тараздың шығыс бетіндегі 18 шақырым жерде Головочевка селосы маңында
Сырдарияның төменгі ағысындағы Сырлытам мазары – ХІІ ғасырлық мавзолей.
Жылтыр сыр жалатылған, ою тәрізді арап әріптерімен әшекейленген ыдыстардың
Сәндік үлгілердің таратушысына айналған мыстан, қоладан жасалған металл бұйымдарға
Осы бір дүниежүзілік өркениеттің айшықты да айрықша куәсі -
ІІ тарау. Ұлы Жібек Жолы бойындағы ортағасырлық қалалар

2.1 Отырар мен ҮІІІ ғасырда Шавғар өлкесі атауымен белгілі
Мөлдір сулы Арыстың сары лайсаң Сырдарияға құяр сағасына қол
Отырар Қазақстанның ортағасырлық қалалары ішінде айрықша орын алады.

Егер әлде қандай күн туып, алмас қылыштар айқасып, сұр
Отырар Сырдарияның орта ағысындағы суармалы құнарлы алқап орталығы болып
Отырар алқабы немесе ертеректе аталғанындай Фараб округі Оңтүстік Қазқстанда
Арыс пен Сырдария құйлысындағы Отырар – үлкен егіншілік ауданы.
Қала үстінен қара құйындай соғып өткен мың жылдық басқыншылар
Отырардағы алғашқы қазба жұмыстарын Түркістанның археология әуесқойлары үйірмесінің мүшелері
Отырар жұртында тұрғындардың пайда болу кезеңі оның Отырар-Фараб атауы
Сонымен қатар бұл қаланың тым әріректегі атауын анықтауға мүмкіндік
Отырар мен осы көгал алқаптың қалаларынан жиналған теңгелер санаты
Отрардың ерте ортағасырлық қабаттарын жан-жақты қазып зерттеу – келешектің
ІХ-Х ғасырлардағы деректер Отырарды Испиджаб қалалары құрамында атайды. Испиджабтың
Қала ғимараттары арасында монша тәрізді қоғамдық құрылыстар пайда бола
Монша Орта Азия қалаларында ХІІІ ғасырдан ерте салынған жоқ.
Отырардың гүлденуі моңғолдар шапқыншылығынан тоқталып қалды. Сонымен аз-ақ алдында
1219 жылы моңғолдар Отырар дуалы іргесіне жетті. Олар ең
Осылай, моңғолдың атты әскері бүкіл Қазақстан жерін қирату мен
Дегенмен Отырар қайтадан еңсе көтере алды. Шыңғысхан өлгеннен кейінгі
Отырарда Ахмет Яссауидің ұстазы Арсылан-Баба бейіті үстіне салынған мавзолей
Қаланың салыну үлгісі, қала кварталдарының, көпшілік ғимараттардың сипаты, ақыр
ХІІІ-ХІҮ ғасырлардағы кварталдардың бірі 2300 шаршы метр алаңнан қазып
ХІІІ ғасырдағы ХҮ ғасырдың бас кезінде Қазақстан қалалары құрылыстарының
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келіп, Отырарда археологиялық зерттеу жұмыстары одан
Түркістан алқабы ҮІІІ ғасырда Шавгар өлкесі атауымен белгілі болған.
Қазіргі Түркістан қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 8 шақырым жерде орналасқан
Бұл қаланың моңғол шапқыншылығы кезіндегі тағдыры белгісіз, алайда ол
Ясы – Түркістан ірі сауда орталығы болған. Рузбихан бұл
Көне қала жобасы жазбаша деректермен ұласа келе қала топографиясын
Мешітті қоршай шикі кірпіштен мұнаралары бар бекініс қабырға салынған.
Түркістан қаласында өзінің атауын әлі күнге дейін сақтап келген
Сол сияқты, Сури туралы да Хафиз Таныш шығармаларынан белгілі.
Сури Түркістанның шығысқа қарай 15 шақырым жерде орналасқан және
Жазбаша деректер Хғ. авторы Аль-Макдиси Испиджат аймағындағы қалалардың тізіміне
Мұнда бір-біріне жақын жерде біздің дәуірдің бірінші ғасырларындағы қоныстардан
Түркістан алқабының қалалары мен қоныстары туралы бұл қысқаша баяндаманың
2.2 Сырдария өңіріндегі Сауран қаласы мен Оғыз және және
Сауранның жеті қабырғасы. Сырдария белінде белгілі қалалардың бірі –
Кейінірек ол туралы Ибн-аль-Асир мен Якут Қазақстанның оңтүстігіндегі ірі
ХҮ ғасырдың бірінші жартысында джучидтер кезінде Сауран тіпті Ақ-Орданың
Қала туралы құнды деректер мұнда 1514-1515 жылдары тұрған ақын
Васифи Қазақстан үшін әдеттен тыс кяриздер – жерасты суларды
Кезінде Сауран мықты қамал болған, қала бекіністері туралы айта
Сауранды археологиялық жағынан бақылау бұдан 100 жылдан астам уақыт
Көне қала қалдықтарының бірінші археологиялық зерттеулерін біздің жүзжылдықтың 40-жылдарында
Қала тарихы жайында айтыс туғызған мәселелердің бірі болған оның
Тек Қаз.ССР ҒА АЭҒЗИ-нің ескерткіштер жинағы археологиялық экспедициясының ескі
Алайда жаңа зерттеулер Қаратөбе өмірі кезеңін қайта қарастырып, оны
Көне қала орнына ақ ангобаның үстінде ХІ-ХІІ ғасырларға тән
Сонымен, ҮІ-ХІІ ғасырлардың Саураны Қаратөбе көне қалашығының орнында болған,
Соңғы жылдардың зерттеулерінде бұл көне қала қалдықтарының сипаты туралы
Көне қаланың аэрофотосуреттерінің мәнін ашу, топожобаларды талдау-көрнекті зерттеулермен қосыла
Сауран қалдықтары жобасында құлап шөккен бөліктері 3-тен 6м., дейінгі
Қабырғаның сыртын айналдыра тереңдігі 1-3м дейін, ені 15-20м ор
Орталық қаусырықтардың радиусы 1400-1600м айналасында тығыздығы әртүрлі болып салынған
Әр-бір қоныстың үй-жайы мен жері айнала қабырғамен қоршалған. Жерінде
Ұқсас ортасында суаты бар квадраттағы бөлінген тік бұрышты төртбұрыш
Көтерім материал – керамика, тиындар Сауран маңайындағы жеке қоныстардың
Алда айтылғандай қаланы сумен қамтамасыз ету және қала төңірегіндегі
Кяриз күрделі және орасан зор еңбекті қажет ететін бина.
Орта Азия мен Қазақстан территориясын кяриздер арқылы суару Туркменияда
Бұхара хандығында кяриздер Нұрат өңірінде қолданылған. Әзірбайджанда жақынға дейін
2.3 Оғыз және қыпшақ қалалары

Оғыздар державасы Орта Азия мен Европаның саяси және соғыс
Назар аударарлық мәселе – қыпшақтардың ХІ-ХІІІ ғғ. Орта Азияның
ХІІІ ғасырдың басында Хорезмшах Мухаммед қыпшақтарды әбден бағындырып алды.
Оғыздан, онан соң қыпшақтар иелік еткен қалалар қазір археологиялық
Жанкент атауымен белгілі Яншкент қаусырықтары Сырдарияның оң жағалауында Қазалы
Ескерткіштің маңыздылығын қала қалдықтарына 1867 жылы күзет ұйымдастырған, қаусықтардың
Жанкенттің қасында Сырдарияның ең төменгі сағасында тағы бірнеше оғыз
Оғыз және қыпшақ қалаларына Жент-Жаңқала жатады. Оның қаусырықтары Жаңадрияның
Қалада осы уақытта тиын соғылған деген деректер бар, қалай
Сығанақ қаласы туралы алғашқы рет Хғ. жазбаша деректерінде айтылған,
ХІІ ғасырда Сығанақ қыпшақ мемлекеттік бірлестігінің астанасы болады.

Сығанақтың айналасында Сырдариядан Төмен-арық және Бұзғыл-Ұзақ арқылы шығарылған каналдармен
Қала, басқа да көптеген Сырдария қалалары сияқты, ХІХғ. Орта
ІІІ тарау. Ұлы Жібек жолы бойындағы Оңтүстік Қазақстан территориясындағы
3.1 Шежірелі Сайрам (Испиджаб) және Шымкент қалалары

Ұлы Жібек жолының қазақстандық бөлігіндегі бірегей ірі қала Испиджаб
Испиджаб жазба деректерде сонау ҮІІ ғасырдың бас кезінен белгілі,
Орта ғасыр дәуіріндегі Испиджаб – Сайрам Х ғасырмен ХІІІ
Испиджаб округі Сырдария бойындағы Кедер, Сығанақ, Сауран мен Янгикент
Х ғасырдың географы Ибн Хаукаль былай жазды: «Испиджаб –
Қалада сауда құрылыстары – керуен сарайлар мен «тимдер» көп
Испиджаб төңірегінде көптеген қалалар мен қыстақтар болған, ол туралы
Өз округі мен іргелес қалаларды қосып алғанда Испиджаб –
Жазба деректерде сақталған естеліктерге қарағанда Мұхаммед Сайрам бекінісінде шағын
Қала өз заманына қарай жақсы бекітілген ХҮ-ХҮІ ғасырлардың тарихшысы,
Қала деп аталатын қалдықтары Сайрам селосының орталығында сақталған күйреген
Орта ғасырдың аяқ шеніндегі қалалар, сол бұрынғысынша, саяси, экономикалық
Сайрам халқының этникалық құрамы әр түрлі болатын. Қалалықтар құрамында
ХІҮ-ХҮ ғасырларда Сайрамға жақын маңда орналасқан Шымкент қаласы қауырт
Шымкент – елді мекенінің атауы алғаш рет 1425 жылы
Шымкент ауданында мәдени өмірдің одан әрі дамуының кезекті дәуірі,
Орта ғасыр дәуіріндегі Оңтүстік Қазақстанның ең ірі қаласы Сайрам
Монғол дәуірінен кейін Шымкент одан әрі өсіп, өркендеп, жоғарыда
Қамал тұрған жерді қазғанда екі құрылыс сұлбасы ашылды, бірі
Осы күнгі Шымкенттің нақ орталығында жатқан ежелгі қала қалдықтарын
3.2 Ұлы Жібек Жолы трассасында маңызды роль атқарған Тараз
Тараз Қазақстан қалаларының ішіндегі ең ежелгілерінің бірі.

ҮІІ ғасырда Тараз Ұлы Жібек Жолы трассасында маңызды роль
893 жылы, жазбаша деректердің айтуы бойынша, Исмаил Ибн Ахмад
Макдиси, Хғ. географы, былай деп жазған: «Тараз бау-бақшалы, қалың
Қазіргі кезде Тараз қалдықтарының үстіне басқа үйлер салынып, оның
ҮІ-ҮІІІғғ. Қабаттары назар аударарлық, олар барлық стратиграфиялық қазбалардан табылған.
Қабаттан алынған керамика әртүрлілігімен және өзгеше сәнділігімен ерекшеленеді. Едендері
Керамиканың екі түрлі тобы табылған: глазурь жалатпаған және глазурь
Тараз моншасы Каср-ал Хайр ал-Гарбидағы таяу шығыс моншасын еске
Монша салынатын кезеңге қазбалау кезінде табылған қала жарау-жабдықтарының қалдықтары
Қала территориясындағы қазбалаулармен үй – жайлар және қорғаныс қабырғасын
1а бөлмесі – коридор, өлшемдері 4х0,9м. Бөлменің едені тегіс
2а бөлмесі 2-бөлмеден ені 20 см., қысқа қабырғалармен бөлінген.
Құмыралар күзеші дөңгелегінде және соғып жасалған. Корпус өлшемдері, мойындарының
Кейбір ыдыстардың суреттемесіне тоқталайық. Үлкен соғып жасалған құмған, биіктігі
Екінші түріне жұмыртқа тәріздес тұлғалы, жіңішке мойынды, бірақ құйылатын
Төрткөлде табылған керамиканың жартысына жақыны жалатқан ыдыс-аяқтан тұрады. Бұл
Керамикалық материал Төрткөл қонысының өмір сүрген кезеңінің ХІғ. басы-ХІІІғ.
Басқа табыстардың ішінде темірден және мыстан жасалған шамалы ұсақ-түйек
Барыстың басы бедерлендіріп салынған кашин ыдыстың қалдығы, сондай-ақ кашиннен
Төрткөлдің стандартты секциялардан құралған салыну жобасы, керуен жолы трассасында
Тараз керуен жолдарының түйіскен жері және Талас аңғарының негізгі
Ол үлкен Бурылтай жотасының оңтүстік баурайында орналасқан. Қаланың Орталық
Орталық қаусырықтарға ұзын қабырғамен қоршалған ауыл шаруашылық аймақ жанасады.
Алқаптың ірі қалаларының бірі Атлах болған. Ал Максиди оны
Атлах Тараздан 12 шақырым оңтүстіктеу жерде орналасқан Жуан-төбе атты
Жалпақ-төбе ескі қала қалдығы жобасында түп-кенересінің өлшемдері 90-95м және
Қала территориясындағы қазбалау жұмыстары кезінде ҮІ-ІХғғ. деңгейіндегі үй-жай құрылысының
Жалпақ-төбедегі құрылыс комплексін тюргеш тиындары ҮІІ-ІХ ғасырлармен даталайды.

Көне қаланың жоғарғы құрылыс қабаты, жалатпа керамиканың сынақтарына қарағанда,
Қазбалаулар қаланың бекініс құрылымы сипатын анықтауға мүмкіндік береді. Қабырғалары
Тараздан солтүстікке қарай жүретін жолдың ең ыңғайлысы Талас жағалауларымен
Тараз бен көне қала қалдықтарының арасындағы қашықтық 50-55 шақырым,
Таразға жақынырақ тұрған Адахкент қаласын Тоймакентпен, ал дех Нуджикесті
«Кенджак-Сеңгір – Тараздың жанындағы қала»[24],- деп бірінші рет Қашқарлық
1253 жылы Рубрук саяхатының суреттемесінде Кинчат атты қала аталған,
Рубруктың суреттемесі бойынша Кинчат Таластың төменгі ағысында орналасқан. Бұл
Әдебиетте Янгі-Талас және Янгі-Балық атаулары Садыр-Қорған атты ескі қала
Тараздың солтүстік-батыс жағында Хатухчин және Берукет қалалары болған. Біріншісі
Хуттухчин Майтөбе атты ескі қала қалдығының орнында болған, ал
Жібек жолы трассасында шығыс бағыттағы келесі қала ретінде деректер
Төменгі Барсхан Талас теміржол станциясы жанындағы Тараз қаусырықтарынан 15
Қаладан шығыстау жерде бөлек-бөлек төбешік болып қалған құрылыс іздері
Ішкі қамалда жасалған қазбалардың нәтижесінде жобасында тікбұрыш және шаршы
Ішкі қамалдың жоғарғы құрылыс қабаты Х-ХІІ ғасырлармен даталанған. Шахристанда
Пахса қабаттарынан таспа техникасымен жасалған бекініс қабырғасының бір бөлігін
Қорытынды

Жеңіл де шапшаң жүріп тұруға, кең ауқымды байланыстар жасауға
Дегенмен, бүгіндегі саяхат жасау, сауда қылу, дипломатиялық сапарлар, адамдардың
Тірлік істеп бар жапанды шарлайды,

Ақыл есін бір құдайға арнайды.

Туардан-батар беттеп кезеді

Тауып сенің тілегіңді келеді.

Дүниенің таңсық қымбат нәрсесі

Көп оларда ей, Ер, биік еңсесі –

деп Жүсіп Баласағұн айтқандай, олардың бойымен іскер, көпестер жасақтаған
Сан тарау жолдар Сырдария мен Таластың, Арыс пен Ертістің
Сонымен қорыта келгенде Ұлы Жібек жолы – Еуразия құрлығындағы
Әдебиеттер тізімі

Зуев Ю.А. Китайские сведения о Суябе /Известия АН Каз.ССР.Серия
Лубо - Лесниченко Е.И. Великий Шелковый путь 372-373

Бартольд В.В. Очерк истории Семиречья. Соч. Т.П.4.2М 1963г. С.31
Байпақов К.М. Оңтүстік Қазақстан мен Жетісудың орта ғасырдағы қалалық
Горячев В.Д. Город золотого верблюда. Фрунзе,1988с.62-68

Байпақов К.М. Ерте Орта ғасырдағы Отырар қаласының кейбір тарихи
Алтын Орда тарихына жататын материалдардың жинағы, ІІт., М-Л,1941ж. 129б.

Пищулина К.А. СЫРДАРИЯ өңіріндегі қалалар және олардың қазақ хандықтары
Фазлаллах ибн Рузбихан Исфагани. Михман-наме-йн Бухара. Аудармасы алғысөз және
Лерх П.И. Түркістан өлкесіне 1867 жылғы археологиялық сапар. СПб,1870,14,21,31б.

Бернштам А.Н. Ертедегі тарих және оңтүстік Қазақстан халықтарының шығу
Андрианов Б. Арал өңіріндегі ежелгі суарту жүйесі. М.,1969, 41-б.
Акишев К.А. Байпақов К.М. Сауранның кариздері. Қаз.ССР. ҒА хабаршысы,
Акишев К.А. Сауранның кяриздері. Қаз.ССР. ҒА хабаршысы, 1973, 76-78бб.

Балдырев А.Н. Зайнаддин Васифи. 335-б.253-ескерту

Қазақ ССР тарихы. ІІт. Алматы, 1979, 64-68бб.

Толстов С.П. Оғыз қалалары С.Э., 1947, 58-62бб.

Зуев Ю.А. Китайские известия о Суябе. ИАН Каз.ССР, сер.ист.археол.и
Волин С.Л.Сведения арабских источников о долине р.Талас и смежных
Валин С. Сведения арабских источников. ТИИАЭ, АН. Каз.ССР, Т.8
Валин С. Сведения арабских источников... с.78

Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия. Соч. Т.Т.
Бартольд В.В. К истории о решения Туркестана. Соч.т.Ш.М.1965, с.223

Ф.Назаров Записики о некоторых народах и землях средней части
Лаврентьев В. Әулиеата қаласының шеңберінде жатқан төбелердің қысқаша тізімі.
Каллаур В.Әулие атадан батысқа қарай Шымкент уезінің шекарасына жүрген
Сенигова Т. Орта ғасырлық Тараз. Алматы, 1972, 71-76бб.

Волин С.Л. Талас өзені аңғары мен оған жанама алқаптар
Акимжанов С.М. Кыпчаки в историй средневекового Казахстана Алма-Ата,1989

Баласағұн Ж. Құтты Білік Алматы,1986, 414б.

Айтматов Ч. Мой Чудо-город «Огонек», 1966, №11

Агаджанов С.Г., Очерки истории огузов и туркмен Средней Азии
Ежелгі Қазақстан А.Сәрсенбаев «Аруна» баспасы, Алматы,2002

Қазақстан тарихы ССР, Алма-ата, 1977 Іт. 287-291бб.

Орбели И.А. Баня и скоморох ХІІв. В кн. Помятники
Толстов С.П. Оғыз қалалары С.Э.1947 №3, 58-62бб.

Кляшторный С.Г. Древнетюрские руднические памятники с.164

ҚазақССр тарихы ІІт. Алматы,1979, 64-68бб.

Каллаур В. Уәлие атадан батысқа қарай Шымкент уездінің шекарасына
Большаков О.Г. Ислам тыйым салады. Ғылым және дін 1967ж.,
Мец А. Мұсылмандық қайта өрлеу 129б.

3