Оңтүстік Қазақстан облысының су қоймаларымен каналдары диплом жұмысы
>
Мазмұны
Аннотация 3
Кіріспе 4
1 Оңтүстік Қазақстан облысының физикалық – географиялық жағдайы 9
1.1 Оңтүстік Қазақстан облысының географиялық орны, жер бедері, қысқаша даму тарихы 9
1.2 Оңтүстік Қазақстан облысының геологиясы, тектоникалық құрылымы 16
1.3 Оңтүстік Қазақстан территориясының ішкі сулары 22
2 Оңтүстік Қазақстан облысының – су қоймалар мен каналдары және олардың шаруашылық маңызы 31
2.1 Оңтүстік Қазақстан облысының су қоймаларымен каналдары 31
2.2 Су қоймаларды тиімді пайдалану 55
Қорытынды 83
Қолданылған әдебиеттер тізімі 86
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 87 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
>
Мазмұны
Аннотация 3
Кіріспе 4
1 Оңтүстік Қазақстан облысының физикалық – географиялық жағдайы 9
1.1 Оңтүстік Қазақстан облысының географиялық орны, жер бедері, қысқаша
1.2 Оңтүстік Қазақстан облысының геологиясы, тектоникалық құрылымы 16
1.3 Оңтүстік Қазақстан территориясының ішкі сулары 22
2 Оңтүстік Қазақстан облысының – су қоймалар мен каналдары
2.1 Оңтүстік Қазақстан облысының су қоймаларымен каналдары 31
2.2 Су қоймаларды тиімді пайдалану 55
Қорытынды 83
Қолданылған әдебиеттер тізімі 86
Аннотация
Бұл дипломдық жұмыста Оңтүстік Қазақстан облысының су қоймалары мен
Оңтүстік Қазақстан облысының физикалық-географиялық жағдайы мен географиялық орны, жер
Дипломдық жұмыс 62 беттен, 2 тараудан,1 кестеден қосымшадан, қорытынды
Кіріспе
Қазақстанда 4 мыңнан астам бөгет пен бөген бар. Олардың
Көлдер әр түрлі табиғат ресурстарына бай.
Суы. Халық шаруашылығының қажетіне көбінесе көлемі бір шаршы километрден
Балығы. Республикамыздағы көлдерде балықтың 35 түрі кездеседі, олардың ішінде
Су өсімдіктері. Олар қағаз және ағаш өнеркәсібінде пайдаланылады. Көл
Есептеулерге қарағанда, 150 мың гектар жерден 1,5 млн. Тонна
Жануарлар әлемі. Қазақстан көлдері жағалауларындағы түлкі, ақ тышқан, мысық,
Тақырыптың көкейтестілігі:
Су қоймалары. Қазақстан территорясында энергетикалық, ирригациялық және өнеркәсіптік мақсатқа
Қазақстандағы Бұқтырма су қоймасынан кейінгі екінші ірі қойма –
Су қоймасының суымен 450 мың гектар жер суарылып, онда
Жер беті ағыны Оңтұстік Қазақстан облысы территориясы біркелкі таралмаған.
Сырдария өзенінің бас жағы мыңдаған гектар жерді, бау-бақша, мақталық,
Суармалы егіннің шығымдылығын арттыру мақсатында салынған жасанды су айдындарының
Шымкент қаласының оңтүстік бөлігінен Бадам өзені ағып өтіп, Арыс
Мәселеннің өңделуі: Қазақстан Республикасының ақпарат көздері мен Қазақстанда жарық
Диплом жұмысының мақсаты:
Оңтүстік Қазақстанда орналасқан су қоймалары мен каналдардың орналасқан орны
Зерттеудің жаңалығы:
Оңтүстік Қазақстан облысындағы су қоймаларының шаруашылық маңызын ашу.
Оңтүстік Қазақстан облысының каналдарының ерекшелігі
Оңтүстік Қазақстан облысының су қоймалары мен каналдардың табиғи байлығы.
Зерттеу пәні: Оңтүстік Қазақстан облысы Қазақстанның физикалық географиясындағы ішкі
Зерттеу нысаны: жалпы білім беретін мектептегі оқыту процесі.
Тәрбиелік құндылығы: Ғылыми-зерттеу материалдары мектепте Қазақстанның физикалық географиясындағы ішкі
Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспеден, 3 бөлімнен, қортындыдан, қолданылған әдебиеттер
1 Оңтүстік Қазақстан облысының физикалық – географиялық жағдайы
1.1 Оңтүстік Қазақстан облысының географиялық орны, жер бедері, қысқаша
Оңтүстік Қазақстан облысы республика территориясының оңтүстігінде орналасқан. Жер көлемі
Оңтүстік Қазақстан облысы республика территориясының оңтүстігінде орналасқан.
Облыстың солтүстігінде Бетпақдаламен, оңтүстік-шығысында Шатқал жотасымен, солтүстік-шығысында Мойынқұммен, батысында
Оңтүстік Қазақстан облысы әкімшілік-аумақтық бірлік ретінде 1932 жылы 10
Оңтүстік Қазақстан облысының жер бедері мен климаты
Оңтүстік Қазақстан облысының жер бедері біркелкі. Жер бедерінің едәуір
Жазықтар мен таулардың орналасуы, олардың теңіз деңгейінен биіктігі көнтеген
Таулары: Сырдария өзенінің орта бөлігі ағысының шығысынан оңтүстікке қарай
Жазық аймақтарға: Оңтүстік өлкенің бір өзгешелігі болып оның көптеген
Оңтүстік Қазақстанды күнгей жағынан жиектейтін тауларда биіктік зоналық байқалады.
Климаты. Облыс аумағы Қазақстан Республикасының оңтүстік бөлігінде орналасқан. Дүние
Оңтүстік климаты шұғыл континентті. Бұл температураның тез өзгеруіне әкеліп
Оңтүстік Қазақстан облысының климатында тым континенттік құбылыстар байқалады. Жер
1-сурет. Оңтүстік Қазақстан облысының физикалық картасы өте азайып кететіндігі
Күннің беретін жылуы ылғалданудан 12-15 есе асып түседі. Шілдедегі
Бір жылдық күн радиациясы 588152-669888 Джоуль. Күннің тік түсетін
Қызылқұм, Мойынқұм шөлдерінде түнге қарай температура 0-қа жететін түндер
Қыс айларында Сібір антициклоны үстемдік жасайды. Қоңыржай белдеудегі суық
Оңтүстік Қазақстан облысында негізінен төрт түрлі ауа массасы үстемдік
Арктикалық антициклондар ағымы
Монғол антициклоны
Иран ауа массаларының ағымы
Солтүстік батыстан келетін циклон Атлант мұхитынан пайда болатын «Исландия»
Арктикалық антициклон мен монғол антициклоны құрғақ ауа массаларын алып
Қыста бұл ауа массалары жылылық әкелген, сірескен мұздар еріп
Оңтүстік Қазақстан облысында желдің бірнеше түрі бар. Созақ ауданында
Оңтүстік батыстан соғатын Иран тауларында қалыптасатын ауа массалары да
Ал, Түлкібас, Сайрам, Төлеби аудандарында шығыстан есетін «Шақпақ» желі
1.2 Оңтүстік Қазақстан облысының геологиясы, тектоникалық құрылымы
Оңтүстік Қазақстан облысының көпшілік жері Тұран плитасының құрамына кіреді.
Қазба байлықтары
Облыс қойнау қазба байлықтарға бай. Мұнда полиметалл рудалары қоңыр
Қорғасын мен мырыштың ірі кен орны Қаратаудың оңтүстік батыс
Бұл темір жолдан және қайта өңдеу орталықтарынан қашық емес.
1. Жанатын пайдалы қазбалары.
А тас көмір.
Тас көмірдің пайдалы атырауындағы пайдалы алабы 100 шқырымға
созылып жатыр. Ленгердегі тас көмір қазбасы энергия қуатын өндіру
Б азотты – гелді газ.
2. Темір рудасы пайдалы қазба көздері
А Қаратау тауының бөктерінен марганец пайдалы кен көздері табылған,
Ванадий пайдалы қазбасы Қаратау, Жабағылы аймағынан, темір кені Иірсу
Рудасыз пайдалы қазбалар.
Бұлар негізінен отқа төзімді кварцитті саз балшықтар мен құмдар.
Оңтүстік Қазақстан облысының жер бедері біркелкі. Жер бедерінің едәуір
Жазықтар мен таулардың орналасуы, олардың теңіз деңгейінен биіктігі көнтеген
Оңтүстік Қазақстан облысының жер бедері төмендегі келтірілген картада бейнеленген.
1.3 Оңтүстік Қазақстан территориясының ішкі сулары
Оңтүстік Қазақстан облысының гидрографиялық жүйесі оның бүкіл аумағында әрқалай
Мұнда барлығы су кадастры арқылы 297 өзен тіркелген. Олардың
Аймақтағы барлық өзендер Арал теңізі алабына жатады. Олар бастауларын
Жер беті ағыны облыс территориясы бойынша біркелкі таралмаған: көпшілігі
Сырдария өзенінің ұзындығы - 2190 шақырым. Бұл өзен Нарын
Сырдария алабы Орта Азиядағы төрт мемлекеттің (Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан
Сырдария алабының көп жылдық орташа су ресурстары 30,4 км3/жыл,
Сырдария алабы көне суармалы егіншілік аудандардан өтетіндіктен кезінде ТМД-ның
Ферғана аңғарында, Шыршық-Ангрен-Келес ирригациялық ауданында (Ташкент оазисі) - 219
Арыс өзені - Сырдарияның оң жақ саласы болып табылады.
Шу Қазақстан егістік жерлерін суаруда көрнекті орын алады. Онда
Жер беті ағыны облыс территориясы бойынша біркелкі таралмаған. Көпшілігі
Арыс өзені 3500м биіктіктегі Талас Алатауы мен Қаратаудың арасындағы
Ақсу өзені - Арыс өзенінің ең ірі саласы. Мұның
Бадам өзені - Арыс өзенінің ең ірі сол жақ
Боралдай өзені — Арыс өзенінің Оңтүстік - шығыс ірі
Машат өзені - Арыс өзенінің сол жақ саласы, бастауын
Келес өзені шамамен 1800 м. биіктіктегі Қаржантау жотасының солтүстік-батыс
Өзен аңғарының өн бойын үш террасаға бөлуге болады. Олар
Жайылма алқабын су тасыған кезеңде су басып қалады. Кейбір
Оңтүстік Қазақстан облысы көлдерге бай емес. Олар негізінен облыстың
Облыста су қорына өзен және көлдерден басқа - жер
Оңтүстік Қазақстан облысының көпшілік жерін шөлдер алып жатыр. Шөлді
Карта 3 Оңтүстік Қазақстан облысының гидрологиялық картасы
1 кесте
Облыс территориясындағы ірі өзендер
№
Өзендер Ұзындығы Су жинау
алабының көлемі км2 Бастау
биіктігі, м. Жылдық
орташа шығыны
м3/с Қорек-тенуі Негізгі салалары
11 Арыс 378 14530 3500 40,2 Жаңбыр,жерасты суы Боралдай,
22 Келес 23,6 3310 1800 5,9 Қар, жерасты суы
33 Ақсу 133 766 4042 4,02 Қар суы, жаңбыр,
44 Бадам 138 4380 2700 4,51 Жаңбыр, жерасты суы
55 Сайрам 76 1010 3400 2,2 Жаңбыр, жерасты суы
66 Машат 75 579 2500 2,1 Қар, жерасты суы
7 Қантағы 102 1210 1460 1,8 Қар, жерасты
Ең үлкен массив Қызылқұм территориясында өсімдік жамылғысы жартылай, облыстың
Облыс аймағында грек жаңғағы сақталған. Облыста ксерофитті сирек ормандар
Топырақ өте күрделі табиғи түзіліс. Топырақтың пайда болуы тау
Солтүстік шөлді аймақта (Бетпақ-дала) негізінен қарашірігі 1% қоңыр және
Оңтүстік Қазақстанның шөл және шөлейт зоналарында құмды және құмдақты
Оңтүстік Қазақстанда топырақ жамылғысы биіктік белдеулік бойынша жақсы байқалады.
1. Тау алды және тау етегіндегі шөлейтті сүр қоңыр
2. Таудың құрғақ шалғынды қоңыр топырақ белдеуі.
3. Биік тауда альпілік және суьальпілік тау шалғынды топырақ
төменгі вертикальдық белдеу Тянь-Шань жазықтық ашық қоңыр топырақ таралған.
Адам тіршілігінде топырақтың атқаратын қызметі мен маңызы өте зор.
2 Оңтүстік Қазақстан облысының – су қоймалар мен каналдары
2.1 Оңтүстік Қазақстан облысының су қоймаларымен каналдары
Оңтүстік Қазақстан облысындағы Шардара суқоймасы. Шардара су қоймасы баяу
Аталған екі өзеннің суын егістікке үстемелеп кеңінен пайдалану СОКП-ның
1993-2000 жылдары «Казгипроводхоз» мамандары, оның алдында бұрынғы «Союзгипрорис», қазіргі
Шардара су электр стансасының жұмыс істеу графигі. Су ресурстары
Иә, Көксарайдың бөгеті 44,7 шақырым, бірақ Сырдария өзені арнасына
Енді мына қызықты қараңыз. Тоғысқанның ауданы 8-9 мың гектардан
Сондай ауданнан жылына 800 млн. текше метрдей ғана су
Көксарайдың техникалық-экономикалық негіздемесі жасалғанда, оның құрамды бөлігі ретінде осы
Шардара су қоймасы пайдалануға 1967 жылы берілген. Ал енді
Су мол болған жылы Шыназ гидробекетінен аққан су туралы
70-ші жылдардың екінші жартысында Сырдарья бассейнінде барлық бес үлкен
Қазір, құдайға шүкір, бас-басымызға ел болдық, өз жағдайымызды өзіміз
Көксарай «көкпар» болып тартысып жатқанымызда «Көксарай су реттегішін салмайтын
Мысал келтірейік, Шардара ирригациялық режимде жұмыс істейді, яғни жазды
2003 жыл, сәуірдің 19-20-лары. Шардарадағы судың көлемі 5,4 млрд.
2004-ші жылдың қаңтарының бірінші бес күндігі. Судың көп келуіне
Міне осыларды көріп, біліп отырып, осындай қауіп барын неге
Шардарада су тастайтын үш құрылым бар. Біріншісі су электр
Тоқтоғұлдан секундына 776 текше метр су құлады дейік. Ал
Бір миллиард текше метр суды Арнасайға аудару елге жасалған
Бір миллиард су делік. Шындығына келсек, Арнасайға, 1991 жылдан
Мұздың қатуы, мұзқұрсау қалыптасуы және сеңнің өту сипаттамасы өзеннің
Көксарай:
– Қазір Оңтүстік Қазақстан және Қызылорда облысы халқының бойын
–Қыс айлары жыл сайын ерекше қытымыр болып келеді. Сондықтан
Сырдария өзені Одақ кезінде ирригациялық немесе суармалы жерлерге су
одан әрі қиындатып жіберуі мүмкін.
– Жылда қайталанатын осы тығырықтан шығудың амалы қайсы? Бұл
– Сырдария өзенінің бойында Шардара су қоймасынан 200-300 шақырым
Көксарай су қоймасы дарияның Отырар ауданы көлемінде салынуы тиіс.
Мәселенің түпкілікті шешілуіне Елбасымыздың саяси шешімі керек еді. Ол
Бөген бөгені. Суармалы егіннің шығымдылығын арттыру мақсатында салынған жасанды
Оңтүстік Қазақстан облысындағы Арыс-Түркістан каналының жалпы ұзындығы 200 километр.
Түркістан каналы Бөген су қоймасынан басталып Шорнақ ауылының тұсына
Оңтүстік Қазақстан облысында мұнымен қатар 1939 жылы Бөген және
Облысымыздағы аса ірі жер суару жүйелерінің бірі – Георгиевка
Достық каналы – Мақтаарал ауданы жерімен ағып өтеді. Қазақстандағы
Қызылқұм суару жүйесі. - Шардара ауданы ауданы жерінде. Сырдария
Дарбаза су құбыры — Сарыағаш, Қазығүрт аудандары жерінде, Сырдарияның
Үлкен Келес каналы- Қазақстан мен Өзбекстанның бірлесіп жүзеге асырған
Су қоймалардың әсерінен қоршаған ортаның ластану жағдайы. 2007 жылдың
І. 2007 жылдың 9 айындағы Шымкент қаласының атмосфералық ауасының
Атмосфералық ауаның ластану жағдайы 4 тұрақ бойынша бағаланады. Негізгі
Шаңның орташа концентрациясы 1,3 шекті рауалы концентрацияны, формальдегидтікі 4,7
Ауа жағдайы былтырғы жылмен салыстырғанда төмендеген. Балдық ластану анықталмаған.
II. 2007 жылдың 9 айында ОҚО ЦГМ шаруашылығы аумағындағы
Сырдария өзенінің бассейні
Сырдария өзені суының химиялық құрамының сипаттамасы 13 гидропост мәліметтері
Сырдария өзені:
Сырдария өзені суының химиялық құрамының сипаттамасы Сырдария өзені бассейнінде
Келес өзені:
Өзен жағдайы 2 гидропост бойынша бағаланады (Келес арнасы, Қазығұрт
Негізгі ластауыш заттарға сульфаттар, нитриттер, мыс және магний жатады.
Максималдық мәні бойынша сульфаттар нормадан 12,3 есе жоғары, магний
Бадам өзені:
Өзен жағдайы 2 гидропост мәліметтері бойынша (Шымкент қаласы, Қараспан
Судың ластану индексі - 1,61, яғни, қалыпты ластанған, 3-ші
Шардара су қоймасы:
Суқойма суы сульфаттармен, нитриттармен, мыс және магниймен ластанған. Максималдық
Судың ластану индексі - 1,93, 3 сыныпты уыттылықты құрайды,
Бөген және Қатта-Бөген өзендері.
Бөген және Қатта-Бөген өзендерінің сулары таза болып саналады. Судың
Судың ластану индексі Бөген өзені бойынша - 0,52, ал
2007 жылдың 9 айында сульфаттар бойынша 8 ластану тіркелген
Қоршаған ортаны қорғау және табиғат қорғау заңнамасының сақталуы саласында
экологиялық бақылау
- Барлық тексерілген табиғат пайдаланушылар - 487;
- Тексеру нәтижесі бойынша жазылған актілер - 487;
- Анықталған заң бұзушылықтар - 369;
- Заң бұзушылықты жоюға ескерту - 388;
- Барлық құқыққолданушылықтар, оның ішінде:
- Әкімшілік, оның ішінде:
- Ескерту - 57;
- Айыппұлдар, барлығы/мың теңге - 299/11031,37;
- азаматтық, оның ішінде:
- Шығынды қайтаруға шағым-талап, барлығы/мың теңге - 36/38359,25;
- Шығынды қайтаруға талап, барлығы/мың теңге - 2/24847,28;
- Шаруашылық әрекетін тоқтатуға талап, - 40.
Қошқар ата өзені
Шымкенттің қақ ортасын жарып Қошқар ата өзені ағып жатыр.
Бастауындағы суы қыста да, жазда да алып тоңазытқыштан енді
Қорлықты тартатын Қошқар ата өзені. Жабайы моншалардан аққан сарқынды
Өзен жағалай отырған жұртта канализация жүйесі жоқ. Мал сойса
Жақында Қошқар ата жағалауында өткен жиынға қатыстық. Қала әкімі
Жер беті ағыны облыс территориясы бойынша біркелкі таралмаған. Көпшілігі
Сырдария өзені – Сырдария өзеніне барып құяды. Қазір ол
Арыс өзені – Сырдария өзенінің оң жақ саласы болып
Ақсу өзені – Арыс өзенінің ең ірі саласы. Мұның
Бадам өзені – Арыс өзенінің ең ірі сол жақ
Боралдай өзені – Арыс өзенінің оң жақтағы ірі саласы.
Арыс өзені бассейнінде тек қана мақта емес, сонымен қатар
Оңтүстік Қазақстан облысының көлдері – Ақжайық, Ақжар, Қандыкөл тағы
Негізгі жер асты және жер усті суларын ластаушы кәсіпорындар:
- түсті металлургиялық;
- мұнайхимиялық;
- химиялық;
- жеңіл және тамақ өндірісі т.б
Негізгі ластаушы заттар:
- азоттың органикалық емес формасы;
- сульфаттар;
- мүнай өнімдері;
- фосфаттар т.б
Сырдария өзені облыстың ең үлкен өзені. Жоғарғы ағысында Сырдария
Сырдария өзенінің химиялық қүрамы 6 гидробекеттің беретін көрсеткіштерімен сипатталады:
- қаратерең г/б;
- Қазалы;
- Қызыл-орда қаласы;
- Төмен-Арық;
- Көкбүлақ /Өзбекстан Республикасымен шекаралас бекет/;
- Шардара г/б.
Негізгі ластаушы заттар:
- сульфаттар
- нитриттер
- мыс
- магний
Сульфаттың максималды құрамы қалыпты мөлшерден 7,4 есе асқан, нитрит
Өткен жылдың осыған ұқсас кезеңінде негізгі ластаушы заттар келесілер
- сульфаттар
- нитриттер
- мыс
- мырыш
Сульфаттардың орташа құрамы 504 мг/л (5 ПДК), нитриттер 0,033
2002-2003жылдарға Сырдария өзенінің беткі суларының сапасы.
Келес өзені Сырдария өзенінің тармағы болып, қаржантау тауларының бүлақтарынан
Келес өзеніне суарылған алқаптардан қайтқан 7 коллектордан су құйылады.
Келес өзені суының химиялық құрамы 2 гидробекеттің беретін мәліметтерімен
- Келес-устье г/б
- Қазығүрт г/б (Ақжар ауылы) Негізгі ластаушы заттар келесілер:
- сульфаттар
- магний
- мыс
Сульфаттың максималды құрамы қалыпты мөлшерден 12,6 ПДК (1258 мг/л)
Өткен жылдың осыған ұқсас кезеңінде негізгі ластаушы заттар келесілер
- сульфаттар
- нитриттер
- мыс
- мырыш
Сульфаттардың орташа құрамы қалыпты мөлшерден 7,3 есе артқан (732г/л),
Бадам өзені
Оңтүстік Қазақстан облысының орталық аймағында орналасқан Шұбарсу, Ақсу, Піскем,
Өгем және Келес өзендерінің бассейндерімен шекараласады. Бассейіні үш аймақта
Өзен суының негізгі гидрохимиялық көрсеткіштеріне оның тығыз қоныстанған аудан
Өзеннің ластану деңгейі екі гидробекет суларының химиялық анализ нәтижелері
анықталған:
- Шымкент қаласы
- қараспан ауылы
Негізгі ластаушы заттар келесілер:
- сульфаттар
- магний
- мыс
- нитриттер
Сульфаттың максималды құрамы 355 мг/л (3,6ПДК), мыс 0,010 мг/л
0,030 мг/л (1,5 ПДК). Өзенінің ластану индексі -1,67-ке тең,
Өткен жылы негізгі ластаушы заттар келесілер еді:
- сульфаттар
- нитриттер
- мыс
- мырыш
Сульфаттардың орташа құрамы 301 мг/л болып тіркелген яғни ,
Кіші өзендерді қорғау жүмыстарындағы ең басты бағыттардың бірі сол
Қарашық, Құркелес, Құлан, Келте-Машат) суларын қорғау схемасын жасау аяқталды.
Алайда қаржы тапшылығына байланысты басқа да өзендер бойынша осыған
Тазалағыш құрылыстар. Облыс бойынша 49 тазалағыш құрылыс есепке алынған.
Су обьектілеріне 30 шығыс бар, оның ішінде 19-КДС. Қазіргі
Облыстық орталық қуаты 197 мың м3/тәулік тазалағыш құрылысқа Нақты
Қазіргі кезде Мырғалымсай шығанағын су алғаннан кейін су объектілерінің
Басқарма Оңтүстік Қазақстан гидрометеорология орталығымен бірге су басқаннан бастап
Шахта суларымен жердің жоғарғы қабатының жылжу жағдайына өндірістік
мониторинг сүргізу мақсатында РГП «Кентауликвидрудник» :
- әр ай сайын «Центральная» (Клетьевая) шахтасындағы су асты
- су асты сулары деңгейінің қайта қалпына келуін екі
- қарағанды қаласындағы қазұМЗИ (маркшейдерлік зерттеулер институты) Мырғалымсай кенішінің
ҚР МОН-ның гидрогеология жэне гидрофизика институтымен «13 көкжиектен жоғарыда
31.03.2003 жылғы жағдай бойынша Кентау қаласындағы Мырғалымсай кенішін су
28.03.2003 жыл шахтадағы су деңгейінің абсалютті белгісі +326,88 м.,
2.2 Су қоймаларды тиімді пайдалану
Қазақстан Республикасының бұқаралық ақпарат құралдары еліміз үшін өткір проблемалрдың
Мамандардың айтуынша Қазақстан - Еуроазиялық континенттегі ең суға тапшы
Соңғы он бес жылда Қазақстанның жер беті суларының табиғи
Кейініректе халықаралық өзендер тек әлемдік кеме жүзу проблемасы деңгейінде
Су қорларын басқарудың ұлттық саясаты ел халқының денсаулығы мен
БҰҰ бағдарламаларында және жаһандық су серіктестігінде "пәрменді, бірлескен, басқару"
1. Ашықтық (ақпараттарға қол жеткізу)
2. Айқындық (саяси және қаржы шешімдері)
3. Серіктестік (мүдделі тараптардың қатысуымен)
4. Есеп берушілік (процесске қатысушылардың барлығының рольдері мен жауапкершіліктерін
5. Нәтижелілік (айқын мақсаттар негізінде)
6. Қисынды тізбектілік (барлық деңгейлерде ұғынысу және қолдау үшін)
7. Тиімділік (ең алдымен экономикалық)
8. Байланысқа бейімділік (Ақпараттармен еркін алмасуды қолдау арқылы)
9. Әділдік (негізгі топтардың мүдделерін есепке алу арқылы)
10. Бірлесу (су пайдаланудың барлық түрлерін және субъектілері мен
11. Орнықтылық (болашақ ұрпақтардың мүдделері мен экожүйелерді ескеру арқылы)
12. Өнегелілік (қоғамның өнегелі қағидаттарын ескеру арқылы).
басқару ұғынылады:
Көптеген дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей, жан-жақта білім және ақпарат
Орнықты су пайдалану стратегиясының негізгі бағыттары көбіне суды аз
Көрші мемлекеттер аумақтарында су обектілерін ашу және дамыту тұрғысында
Бұл ретте барлық үш бағыттың үшеуінің өзара қиюласуы маңызды,
Экономикада, сондай-ақ мемлекеттік қатынастарда да су қорларының артып бара
Табиғатқа әсерін тигізетін әлеуметтік, экономикалық, техникалық және саяси факторлар
Еліміздің кейбір аймақтарындағы су шаруашылық баланс тапшылығының өсуі аймақтардың
Ұлттық деңгейде басқару жоспарлары, негізінен, нақты қажеттіліктерге сүйенулері және
Ұлттық деңгейде белгіленген стратегиялық міндеттерге жету үшін, нақты әрекет
► сутоғандардың ластануын санитарлық-гигиеналық деңгейге дейін азайтуды және ауыз
► шаруашылық-тұрмыстық өндірістік ағынды сулардың тазартылмаған ағынын жіберуді, ауылшаруашылық
► елді мекендерді, өнеркәсіп кәсіпорындарының аумақтарын, ауылшаруашылық жер-суларды су
► су бөгендерді жайластыру, жағаларды бекемдеу, рекреациялық (тынығу) аймақтарын
Су қорларын жергілікті деңгейде басқару мемлекет қарамағындағы барлық сушаруашылық
Су қорларын жеке басқарудың деңгейі су пайдаланушылар қауымдастықтарының немесе
Су тоғандардың тазалығын сақтау және қалпына келтіру үшін мынадай
► өнеркәсіп және ауылшаруашылық өндірістерінің технологиясын жетілдіру мен өзгерту,
► коммуналдық-тұрмыстық және өнеркәсіптік су сарқындыларын толық тазартуды қамтамасыз
► айналымдық сумен жабдықтауды кеңінен өндіру, тазартылған ағыс ағындарының
► өзен алаптары мен су тоғандар ауқымында су қорғау
► шектес өзен алаптарындағы трансшекаралық суларды пайдалану мен қорғауды
► сушаруашылық объектілердің орнықты жұмыс істеулеріне жағдайлар жасау.
► су қорларын үнемді пайдалану мен қорғау жөнінде заңнамалық
Бұдан басқа, ірі өзендер алаптары бөлігіндегі су қорларының тапшылығын
"Трансшекаралық су ағыстары мен халықаралық өзендерді пайдалану", "халықаралық су
Мемлекет басқаратын қолданыстағы сушаруашылық жүйелер мен құрылыстарды қаржы жағынан
Су қорғау қызметінің тиімділігі, көбіне, қаржы жағынан ынталандыру арқылы
► су қорлары үшін төлемдерге сараланған тәсіл қолдану
► су қорларын басқаруға, су көздеріндегі объектілерді пайдалануға, ұдайы
► су қорларын үнемді пайдаланатын тұтынушылар үшін жеңілдіктер жасау
► су беру бойынша көрсетілген қызметтерге белгіленген тарифтерді қайта
Бағдарламаның негізгі мақсаты мемлекеттің, табиғи монополия субъектілері мен олардың
► тұтынушылар құқықтарын қорғау жүйесін кеңейту;
► өндірісті жаңарту мен солар ұсынатын қызмет көрсетулердің сапасын
► табиғи монополия және монополия қызметіне мемлекеттік бақылау жүргізу
Су қорларын үнемді пайдалануға тек суға белгіленетін экономикалық негізделген
Су тұтынушылар мен сушаруашылық кешендер мүдделері балансына қол жеткізу
Еліміздің экологиялық қауіпсіздігі проблемаларын шешуде су қорлары туралы ақпарат
Қазақстандағы мүмкіндікті және қажетті көлемдегі судың перспективалы сараптамасы
Көпжылдық қадағалаулардың нәтижелері бойынша су қорларының тапшылығы орташа көп
Бағдарламаны іске асыруға берілетін ұсыныстар
Бағдарламаны іске асыру кезінде адам қажеттілігімен мекендеу ортасының сақталуы
Су дағдарысы жаһандық деңгейде көрініс табады, бірақ оның шешімін
► халықты сапасы жоғары сумен сенімді және орнықты жабдықтау
► экономикалықтиімділік, экологиялық орнықтылық пен әлеуметтік әділдік араларында ең
Су секторына баламалы басқару, саяси реформалар мен реформалар қажет.
Осы мақсаттарға аймақтық және жергілікті деңгейлердегі проблемалардың шешімін табусыз
► су инфроқұрылымының, бірінші кезекте, инвестициялық жобаларын жасау және
► институционалдық құрылымды жақсарту және инвестициялау процессіне жеке секторды
► муниципалитеттер мен коммуналдық қызметтерді күшейтуге арналған табиғат қорғау
► тиісті жетекші құжаттарды әзірлеуді, тарифтердің қолайлылығы, әлеуметтік қорғау
► бақылауды жақсарту, сақтандыру және сезіну жүйелерін қосқанда су
Трансшекаралық өзен су алаптарының проблемаларын қосқанда, су қорларын бірлесіп
Осы бағыттағы іске асыру салалары мына бағыттарды қосады:
► басымдықтарды жоспарлау және белгілеу процессінде (мәселен, су үшін
► су қорларына байланысты баламалы нормативтік база даярлау;
► институционалды әлеуетті және су алаптық басқару органдары мен
► мониторинг және су қорларының сарабы (судың сапасын есепке
► жұртшылықты ақпараттармен кеңінен қамту, су проблемалары туралы хабардарлық
► шешімдер қабылдауға қолдау көрсету мен су және жер
Су қорларын үнемді пайдалану және су қамтамасыздығы
Осы бағыт аясында мынандай мақсаттарға жету ұсынылады:
Судың, кедейшілік пен орнықты дамудың араларындағы өзара байланысты сезіну
Су қорларын басқарудың тиімділігін қамтамасыз ету - халықтың салауатты
Серіктестіктер ретіндегі барлық мүдделі тараптардың, соның ішінде жұртшылықтың, қоғамдық
Мыңжылдықта даму мақсаттарына (МДМ) жету үшін едәуір қаржы қорлары
Келесі қауіпті тенденция, трансшекаралық өзендердің ағын суының көп бөлігі
Тарихи тәжірибе көрсетіп отырғандай, су ресурстарын бірлесе пайдалануға байланысты
Орталық Азияда су өмірдің және тіршіліктің тірегі ретінде саналып,
Өткен тарихи дәуірлерге шолу жасап отырғандағы мақсатымыз, мемлекетаралық су
Бұл халықаралық құжат екі немесе көп жақты келісімдер мен
Қазақстан - Қытай арасындағы су қатынастарын ең алдымен Іле
Қазақстан мен Қытай арасындағы трансшекаралық өзен проблемасы, ең алдымен
Тәуелсіз Қазақстанның үкіметі егемендіктің алғашқы жылдары- ақ бірден трансшекаралық
Қара Ертіс бойындағы Синьцзян - Ұйғыр автономиялық ауданының мұнайлы-
1997 жылы Қазақстан, Қырғызстан және Ресей мемлекеттері жеке-жеке трансшекаралык
Кейбір қазақстандық саясаттанушылар бұл мәселені тез арада Қазақстан мен
Қазіргі таңда Астана мен Пекин осы жылдың қараша айында
Орталық Азияның посткеңестік кеңістігінде маңызды өзгерістер болып өтті, дәлірек
Хельсинки конвенциясы және БҰҰ- ның су бөлу және су
Тиімді ынтымақтастыққа негізделген маңызды қадам Арал теңізі бассейні проблемаларын
Сонымен қатар, маңызды белестерге Қазақстан, Өзбекстан және Қырғызстанның Президенттерінің
2. 3 Оңтүстік Қазақстан облысының өнеркәсібінің су шаруашылығына тигізетін
Бүгінде Оңтүстік Қазақстан - елімізде қарқынды дамып отырған облыстардың
2003 жылдың бірінші жартысында дүние жүзінің 55 елімен экспорттық
Осы мерзім ішінде өнімдерді экспортқа шығарудың импортан асып түсуіне
Болашағы. Облыстың сыртқы сауда қызметінің басты мақсаты -экспортқа бағыттандырылған
Келешекте 2006 жылға дейін эспортта мұнай өңдеу, түсті металдар
Облыс кәсіпорындары Қазақстанның барлық өнеркәсіп елдерінің 5%-ын шығарады. Мақта
Облыстың өнеркәсіп мүмкіндіктерін мұнай өңдеуші және металлургия өнеркәсіптері анықтайды.
Облыс орталығы Шымкент - Қазақстанның инфрақұрылымы жақсы дамыған ірі
Мұнай-химия өнеркәсібі саласындағы ірі кәсіпорындар:
«ПетроКазахстанОйл Продактс» (мұнай өңдеу, бұрынғы ШНОС) ААҚ және «Интерком
Құрылыс өнеркәсібі - «Шымкентцемент» ААҚ («портланд» маркалы), «Дыш Тиджарет
Химия өнеркәсібі - «Химфарм» ААҚ (дәрі – дәрмек препараттарын
Жеңіл өнеркәсіп - АФ «Восход» ААҚ (жүн және жартылай
Қазіргі таңда Мақтаарал ауданының өнеркәсіп өнімдерінің 83%-ы тоқыма және
«Нимэкс» ЖШС, «Мырзакент» ААҚ, «Мақташы»ААҚ, «Мақтаарал»ААҚ, «Ақ Алтын» АА
Тамақ өнеркәсібі саласында жетекші кәсіпорындардың қатарына «Шымкентмай» ААҚ мен
Сайрам ауданында «Арай» КШС өсімдік майын (тазартылған) өндірумен, ал
Түлкібас ауданында (МЭК лтд) ЖШС ұн және крахмалды өнімдерді,
Салқын сусындар мен арақ – шарап өнімдерін шығарушы кәсіпорындар
Ең алдымен бұл шетелдік құрал – жабдықтарды пайдаланып, чех
«Бахус – Деронсек»ЖШС кейбір көнерген жүзім алқаптарын жаңартуды іске
Бүкіл республикаға әйгілі минералды су облыстың «бетке ұстарына» айналды.
Кентау қаласына қарайтын аймақта фосфорит, қорғасын, барит және мырыш
Металлургия өнеркәсібіндегі басты кәсіпорын «Южполиметалл» ЖАҚ (қорғасын және т.б.
«Карданвал»ААҚ - Қазақстан мен Орта Азиядағы УАЗ, ВАЗ, РАФ,
«Электроаппарат» ААҚ - жоғары вольтті аппартура, күштеп ажыратқыштар және
Жеңіл өнеркәсіп орындарының ішінде жетекші орын алатындар: «Восход»АФ ААҚ
«Адал»ЖШС тоқыма өнімдері, қазіргі кезде кәсіпорын мақта талшығын өндіруден
«Эластик и К» АҚ - фабрика ай сайын 200
«Шымкент май» ААҚ өсімдік майын, тропиктік стеарин (пальма майы),
«Шымкент макарон фабрикасы» ААҚ әртүрлі ұн және макарон өнімдерін
Коммуналдық қызмет, қалалық және қалааралық жолаушы таситын көлік шаруашылығы
ҚР үкіметі қабылдаған іс - шараларға сәйкес келешекте эспортқа
Экономика саласындағы жағдайды барлығынан бұрын облыстың қалалары мен селоларының
Соңғы жылдары еліміздің өмірінде болып жатқан күрделі өзгерістер қоғамның
Ия, біздің берекелі өлкеміздің тұрғындарына тән ерекше «түстік» ділі
Құрылыс. 2004 жылы тұрғын үй құрылысына жалпы алғанда 2043750
Сәулет, қала құрылысы және құрылыс департаментінің басшылығымен коммуналдық тұрғын
Облыстың аудан, қала, ауылдық әкімгершіліктерімен бірлесіп, ипотекалық
Қорытынды
Су – табиғаттың құнды сыйы. Су – өмір бұлағы,
«Су – тіршілік көзі» деп халқымыз тегін айтпаған. Сусыз
Қазақстанның батыс аудандарында жаңа мұнай газ кен орындарын игеру
Бөгендер Қазақстан аумағында жер беті ағындарын реттеу мақсатында өзен
50 км2-ге дейін - кіші,
250 км2-ге дейін-орта,
1000 км2-ге дейін - ірі,
одан үлкендері - аса ірі бөгендер.
Қазақстанда қазір 4 мындай бөген мен тоған бар. Алып
Шардарада су тастайтын үш құрылым бар. Біріншісі су электр
Шардара ирригациялық режимде жұмыс істейді, яғни жазды күні пайдалы
Сонымен қатар өлкемізде Қаратау жоталарынан бастау алатын Кентау маңында
«Қарашық» өзені Қарнақ ауылын кесіп өтіп «Ермек-өзен» су қоймасына
«Ермек - өзен» су қоймасы Қарнақ ауыл шаруашылығын суландырады.
Жалпы су шаруашылығына дұрыстап көңіл бөлетін уақыт жетті. Біз
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Т.Байболат, Р.Н.Кенжебаева «География» Шымкент 2005, 24-28 б.
2 Ә.С.Бейсенова «Қазақстанның географиялық атласы» Алматы 2005,3-20 б.
3 М.К.Нұрмағанбетов «Жер судың аты,тарихтің хаты» Алматы 2003,5-15 б.
«География және табиғат» 2006,№6
4 Н.М. Жақанбаева «География» Алматы 2007,114-116 б.
5 Ә.С. Бейсенова «Экология» Алматы 2000, 154-166 б.
6 Ғ.С. Гарапова, Н.М. Жақанбаева «Гоеграфия» Алматы 2007,114-116 б.
7 «Қазақстан Ұлттық энциклодедиясы» Алматы 2005, 3 том
8 «Қазақ Совет энциклодедиясцы» Алматы 1975, 2 том
9 Атамекен газеті, Алматы 2005, №88
10 Н.В. Нелина «Қазақстанның қорықтары мен ұлттық бақтары» Алматы
11 «Энциклопедия для детей» Алматы 1997,3-5 б.
12 Егеменді Қазақстан 2005-2006,№1235 11.05.24.№4377 12.06.28
13 М.К.Нұрмағанбетов «Жер судың аты,тарихтің хаты» Алматы 2003,5-15 б.
14 Шымкент келбеті газеті Шымкент 2007, №82
15 Атамекен газеті, Алматы 2005, №88
16 Шымкент келбеті газеті Шымкент 2007, №82
17 Интернет. Ak orda.kz. сайты
18 А. Басшов «Экология және таза су проблемасы» Алматы
20 Сейтжанов Ф.А. Сырдария өзені суының құрамындағы ауыр металдардың
21 Экологическое состояние окрущающей среды в Республике Казахстан. Алматы,
22 Регулирование русла Сырдарьи и развитие дельты. Окончательный отчет
23 Надыров Ш.М., Бердыгулова Г.Е., Латыпаев Ш.Т. Водные ресурсы
24 Гельдыева Г.В., Надыров Ш.М. Проблемы совместного использования водных
25 Водные ресурсы Казахстана в новом тысячелетии. Алматы, Рауан,
26 Жанбеков Х.Н. Современная химическая характеристика водного бассейна р.
27 Базарбаев М.Ж., Бурлибаев Т.К. и др. Современное состояние
28 Концепция устойчивого развития Или-Балхашского бассейна. Алматы: Регоинальный экологический
29 Сәрсенбаев М.Х. Траншекаралық Сырдария өзені су ресурстарын реттеу,
30 Христофоров А.В. Модель оптимального распределения водных ресурсов транграничных
31 Надыров Ш.М., Темирбеков А.Т., Дуйсенбаева К.Д., Опабеков М.А.
Орталық Азиядағы трансшекаралық өзен сулары ресурстарын пайдаланудың экономикалық географиялық
32 Бейсенова Ә., Самақова. А., Есболов. Т., Шілдебаев Ж.
32 Әділов Ж.М. Тұрақты даму және айналадығы орта. Алматы,
3
