TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

Қаздауысты Қазыбек

Тұңғыш рет Қазыбек би 13—14 жасқа толған шағында Жоңғар хандығына Тайкелтір бастаған елшіліктің қосшысы болып барады. Осы сапар барысын-да болған бізге белгісіз мынандай бір оқиға бар. «Ұзак жол қысқарсын» деп, жас Қазыбек Тайкелтірге жақындай келе, атын теңестіріп: «Алдияр, жоңғар ханының алдына барғанда сөзімізді неден бастағанымыз дұрыс, соны ойлансақ қалай болады», — дейді. Сонда Тайкелтір бұғанасы әлі қатпаған баланың бұлай сөйлеуіне разы болмай: «Оған ойланудың қажеті не, аузымызға қандай сөз түссе, содан бастаймыз да», — деп атына қ
амшы басып, желе жөнелген екен.

Бала... бала болса да—дана...

Жоңғар ханының ордасына келген соң Тайкелтірдің аузына сез түспей, тұтығып: «Өгізімді өлеңді жерге қойыппын, өз алдыңа келіппін» деп міңгірлеп, тоқтап калган көрінеді. Тақ үстінде отырған жоңғар ханы сөздің мәнін түсінбей, «өгізі кім» дегендей жан-жағына қарап, ешкім үн қатпаған соң, бес тал мұртын тікірейтіп, ашу шакыра бастайды.

Дәл сол сәтте қазақ елшілігінің арасынан ең төмен отырған жас Қазыбек орнынан атып тұрып, төсін оң колымен басып, бір иіле:

Ордың жалгыз ағашына таңба салғыздың,

Жұмыс түрі: Реферат
Пәні: Соңғы қосылған рефераттар
Жұмыс көлемі: - бет

-----------------------------------------------------------------------------------

РЕФЕРАТТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

Қаздауысты Қазыбек

Тұңғыш рет Қазыбек би 13—14 жасқа
Бала... бала болса да—дана...

Жоңғар ханының ордасына келген соң Тайкелтірдің
Дәл сол сәтте қазақ елшілігінің арасынан
Ордың жалгыз ағашына таңба салғыздың,

Ол да сенің өнерің

Мұғалжардан тас алғыздың,

Ол да сенің өнерің.

Ертістен арық тартып ат суғарттың,

Ол да сенің өнерің.

Айналада алты хан бар еді,

Өзіңнен артық кім бар еді.

Қатты қарғысың болса,

Қайырлы жарылғасының бар еді,

Сол жарылғасыннан үміт қылып келдік, —
Сол сәтте хан күлімсіреп «олай болса,
«Бір дауда екі жан жоқ...»

Есейген шағында Қазыбек би тұтқынға түскен
Ежелден ерке елшімін,

Елдескелі отырмын.

Өрлесем қанша өлім жоқ,

Белдескелі отырмын.

Алыс кетсе арамыз,

Шендескелі отырмын.

Өршелеген өр болса,

Келдескелі отырмын.

Жазылмайтын жара жоқ,

Жаласқалы отырмын.

Жолсыз айтқан жобаңа,

Таласқалы отырмын.

Жага болса жыртылған,

Жамасқалы отырмын.

Қала болса бұзылған,

Қаласқалы отырмын.

Құлдыққа көнген ел жоқ,

Құрағалы отырмын.

Бір дауда екі жан жоқ,

Сұрағалы отырмын.

Екеуін бірдей бермесең,

Қағысқалы отырмын.

Әлемге бірдей жора бар,

Салысқалы отырмын.

Ордаңда бар төрт жайсаң,

Мен де сондай елімде.

Уәдеңнен сен тайсаң,

Қасірет келер жеріңе.

Осы шумақтардан кейін сөзден ұтылған қоңтайшы
«Айтар сөздің мәнісі...»

Бірде Қаздауысты Қазыбек би жол жүріп
Жігіттер айтар сөздің мәнісі бар,

Мәндінің мәнсізбенен не ісі бар!

Надандық құдіретіне қарап тұрсам

Жапалақ үйрек ілген бір ісі бар...

Бүл сөзді естіген әйел біршама ойланған
Әрине, айтар сөздің мәнісі бар,

Мәндінің мәнсізбенен не ісі бар?

Ақ сұңар алган құсқа тоят қылмай,
Тағы да қоңыр қаздан үміті бар...

Осы сөздерден кейін Қаздауысты Қазыбек бұл
«Би—ханға да, елге де би...»

Қартайған шағында Қаздауысты Қазыбек пен Жәнібек
Ырайымнан қайтарма,

Хан өмірін айтар ма ?

Келіп турмын алдыңа,

Меселімді қайтарма.

Сонда Қаздауысты Қазыбек би:

Шешен сөйлер әр жерде,

Әділеттік бір жерде...

Ақ пен қара айқасса,

Құдай шешер тар жерде, — деп
Абылай хан екеуінің де сөздерін тыңдаган
Маржан сөз, орман ой...

Қаздауысты Қазыбек би — шешендік өнер
Бала жақсы болса, екі көздің шырағы,

Мінген атың жақсы болса, бұл жалғанның
Әйелің жақсы болса, мейманыңның тұрағы,

Балаң жаман болса, көрінгеннің мазағы,

Атың жаман болса, шыбын жанның азабы.

Әйелің жаман болса, бұл жалғанныц тұзағы.

* * *

Көлде жүрген қоңыр қаз,

Шөл қадірін білмейді.

Шөлде жүрген дуадақ,

Көл қадірін білмейді.

Көшсе қоныс білмейтін,

Жер қадірін білмейді,

Түн қатып, түсі қашпаған,

Ат қадірін білмейді.

Таңдайы шөлдеп қатпаған,

Ақ қадірін білмейді.

Жоқшылық дәмін татпаған,

Бар қадірін білмейді.

Ғашықтың дәмін татпаған,

Жар қадірін білмейді.

Жаттың зарын тартпаған,

Ел қадірін білмеймі.

Жаудың зарын тартпаған,

Ер қадірін білмейді.

* * *

Мал жақсысы ешкі болар,

Екі ешкі бір бесті болар.

Ойнап жүрген жас бала,

Заң білетін есті болар...