Жүгері диплом жұмысы
Мазмұны - www.topreferat.com.kz
Кіріспе............6
І-тарау. Жүгері дақылының тіршілігіне қажетті факторлар
1.1.Жүгері дақылдарының агротехникасына сараптамалық шолу....9
1.2.Жүгерінің биологиялық ерекшеліктері.........18
1.3.Жүгеріге әсер ететін реттемелі факторлар...........20
1.4.Жүгері өнімін алдын-ала программалау және жобаланған
өнім алу үшін тыңайтқыш нормаларын есептеу..........29
ІІ-тарау. Жүгері өнімділігін арттырудың биологиялық негіздері
2.1.Жүгері өсіретін аудандардың климаты мен
топырағының сипаттамасы............ 34
2.2.Қазақстанның оңтүстігінде жүгерінің будандары мен
сорттарының фотосинтездік активті радиацияға
байланысты өнімділігі...........37
2.3.Пісу мерзімі әр түрлі жүгері будандарының өсімдік
жиілігінің өнімділікке әсері...........43
2.4.Дәндік жүгерінің қоректік заттарды пайдалануы.........45
ІІІ-тарау. Жүгері өсіру технологиясы мен агротехникасы
3.1.Агротехникалық шараларға және суару технологиясына
байланысты жүгері дәнінің фотосинтетикалық
әрекетінің өнімділігі............... 51
3.2. Жамбыл облысының суармалы жерінде жүгері өсіру
технологиясы..........56
3.3. Жүгері дақылының өсіп - жетілу қарқынын және
оның су пайдалануын биофизикалық коэффициенттер
арқылы болжау...............61
Қорытынды...........69
Пайдаланған әдебиеттер.............71
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 68 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны
Кіріспе............................................................................................................6
І-тарау. Жүгері дақылының тіршілігіне қажетті факторлар
1.1.Жүгері дақылдарының агротехникасына сараптамалық шолу............9
1.2.Жүгерінің биологиялық ерекшеліктері.................................................18
1.3.Жүгеріге әсер ететін реттемелі факторлар...........................................20
1.4.Жүгері өнімін алдын-ала программалау және жобаланған
өнім алу үшін тыңайтқыш нормаларын есептеу..................................29
ІІ-тарау. Жүгері өнімділігін арттырудың биологиялық негіздері
2.1.Жүгері өсіретін аудандардың климаты мен
топырағының сипаттамасы.................................................................... 34
2.2.Қазақстанның оңтүстігінде жүгерінің будандары мен
сорттарының фотосинтездік активті радиацияға
байланысты өнімділігі...........................................................................37
2.3.Пісу мерзімі әр түрлі жүгері будандарының өсімдік
жиілігінің өнімділікке әсері...................................................................43
2.4.Дәндік жүгерінің қоректік заттарды пайдалануы.................................45
ІІІ-тарау. Жүгері өсіру технологиясы мен агротехникасы
3.1.Агротехникалық шараларға және суару технологиясына
байланысты жүгері дәнінің фотосинтетикалық
әрекетінің өнімділігі............................................................................... 51
3.2. Жамбыл облысының суармалы жерінде жүгері өсіру
технологиясы..........................................................................................56
3.3. Жүгері дақылының өсіп - жетілу қарқынын
оның су пайдалануын биофизикалық коэффициенттер
арқылы болжау.......................................................................................61
Қорытынды...................................................................................................69
Пайдаланған әдебиеттер.............................................................................71
Кіріспе.
Жүгері - дүние жүзінде бидай мен күріштен
Біздің республикамызда жүгері ең құнды ауыл шаруашылығы дақылы
Жүгерінің Отаны – Америка. Оның Мексика және Гватемала
Еліміздің ауа райы, топырағы әр алуан. Оңтүстік, оңтүстік-шығыс
Жүгері дәнінде 60-70% углевод, 9-12% белок, 4-7% май,
Жүгерінің дәні өзінің жоғары энергия сыйымдылығына байланысты
Республикамыздың мекемелері әр түрлі табиғи экономикалық аймақтарда жүгері
Бірақ, минералды қорек пен суару тәртібінің әр түрлі
Жасыл өсімдіктің тіршілігі мен өнімділігін
Сонымен қатар өнімділік деңгейін және соған сәйкес фитомебрикалық
Жұмыстың мақсатына жету үшін қойылған міндеттер:
Дәндік жүгері будандары дәнінің сапасына және қоректік заттарды
Жүгері будандары мен сорттарының фотосинтездік активті радиацияға
Жүгері будандарының өсімдік жиілігінің өнімділікке әсерін зерттеу.
Осыған байланысты дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты:
Ауыл шаруашылығы дақылдарының аталған факторларға қажеттілігін жан-жақты зерттеу
Жамбыл облысының суармалы жерінде жүгері өсіру технологиясы мен
І-тарау. Жүгері дақылының тіршілігіне қажетті факторлар
1.1. Жүгері дақылдарының агротехникасына сараптамалық шолу
Ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін арттыруда өсімдіктің минералды қорегінің
Сондай-ақ, егістікке енгізілген тыңайтқыштардың тиімділігі өсірілетін дақылдың биологиялық
Қазіргі кезде агротехникалық шаралардың уақытылы орындалмауы, топыраққа минералды
Сондықтан топырақ кұнарлылығын сақтау және молайта түсу, тыңайтқыштардың
Ауыл шаруашылығы дақылдары ылғалмен қолайлы қамтамасыз етілген жағдайда,
Д.А. Сыдыков [1,3,6], А.К. Кеншимов, Н.Н. Балғабаев
Жүгері дақылынан мол өнім алу үшін суаруға және
Ашық қара коңыр топырақ жағдайында гектарына 30 тонна
Шымкент облысы мен Талдықорған облысының (қазіргі Алматы облысы)
И.А.Абуғалиев [8], Г.Л.Юмагулов [19] өз зерттеулерінде минералды тыңайтқыштардың
Ашық сұр топырақ жағдайында сүрлемдік жүгерінің өнімділігі қолданылған
Б.Бәсібеков, А.Бекмағанбетов [7] зерттеулерінде жүгері егісіне жыл сайын
Т. Атакулов, Д.А. Сыдықов, С. Кененбаевтың [15] зерттеулерінде
орташа өнімділігі 101,3 центнер болды, ал N120Р80К60 минералды
Б.Бәсібеков, А.Бекмағанбетов [7] профессор А.Т. Пономареваның басшылығымен жүргізілген
Талдықорған облысының (қазіргі Алматы) ашық сұр топырағында жүргізілген
Талдықорған облыстық мемлекеттік ауыл шаруашылығы тәжірибе станциясының зерттеулерінде,
Қазақтың егіншілік ғылыми-зерттеу институтының зерттеулерінде ашық-қара коңыр топырақ
Е.В. Рябинина, М.Ш. Сулейменова [16] өз зерттеулерінде ашық
Топырақтың ылғал қорын қолайландырудын негізгі принциптері мен соның
Кейінірек өсімдіктің суға кажеттілігін суару арқылы топырақтың су
Бірақ, зерттеу нәтижелері көрсеткендей, су тұтыну коэффициент ауа-райының
Осыған байланысты жинақты су тұтынудың өнімділік мөлшерімен байланысын
Дақылдарды суару тәртібінің құрамдас бөліктері ретінде суару мерзімі
Қазіргі кезде суармалы егіншілік жағдайында суарудың мерзімін және
- алдын-ала жобаланған үлгі (схема) бойынша;
- морфологиялық белгілері бойынша;
- физиологиялық белгілері бойынша;
- метеорологиялық көрсеткіштер бойынша;
- топырақтағы ылғалдың тапшылығы бойынша
Алдын-ала жобаланған үлгі (схема) бойынша жүгеріні суару оның
Г.К. Льгов жүгеріні суаруды келесі өсіп даму кезеңдеріне
Бұл әдістің қолданылуының қиындығы физиологиялық көрсеткіштердің кеңістік пен
Кезекті суару мерзімін метеорологиялық көрсеткіштер бойынша анықтау негізінен
Соңғы жылдары топырақ ылғалдылығын қолайлы режимде ұстап тұруға
Е= Кd · (d
Мұндағы: Е- бағдарланған өнімнің қалыптасуына қажетті өсімдіктің су
Kd- биоклиматтык коэффициент, мм/гПа;
(d-өсімдіктің өсіп-даму кезеңіндегі ауа ылғалдылығы тапшылығының жиынтығы, гПа.
Белгілі бір өнімділіктің қалыптасуына қажетті су тұтынуды табиғи
Бірақ, ауыл шаруашылығы дақылдарын сумен қамтамасыз етуді қолайландыруды
Бірақ А. М. және СМ. Алпатьевтар мен Г.К.Льгов
Укр НИИГиМ зерттеулері ауаның орташа тәуліктік ылғалдылығы тапшылығының
Суару тәртібін белгілеу қарапайым болғанымен, бұл биоклиматтық коэффициенттер
Бұл сұрақ бойынша дайындалған ұсыныстар ылғал қорының динамикасы
Қазақстанның суармалы егіншілігі жағдайында ауыл шаруашылық дақылдарын суару
Кейінірек топырақтың су режимін басқарудың бұл әдісі
Б.А.Шумаковтың және оның
зерттеулерінде эксперимент түрінде дәлелденіп, одан әрі дамытылды. Топырақтың
ауыл шаруашылығы дақыддарын суару тәртібі әр түрлі жылдар
Өсімдіктің су тұтынуының құбылмалылығын ескеріп, Ж.В.Кружилина [10], Э.В.Гершунов
К.Б.Балғабеков және А.Капашев (2000) Алматы облысының гидромодуль аудандары
Қазақтың егіншілік ғылыми зерттеу институтының суармалы егіншілік бөлімі
Осы институттың зерттеулерінде жүгерінің ВИР-156 буданынан 79,8ц/га дән
Сүрлемдік жүгері үшін топырақтың қолайлы ылғалдылығы өсіп-дамудың бірінші
Жүгерінің Южный ЗТВ және Казахстан 43ТВ будандары өнімділігі
Абдуллаев М.А. (2004) Арал өңірінде ауыспалы егісте егілетін
Сыдықов Д.А. [6] (2001) – аңыздық жүгері егісіне
Балғабаев Н.Н. [18] (2002) – жүгері дақылының өсіп-жетілу
Бөрібаев О.Ә. [5] (2006) Қазақстанның оңтүстік- шығыс өңірінде
Сыдық Д.А., Қарабаева А.Д. [17] (2006) – агротехникалық
1.2. Жүгерінің биологиялық ерекшеліктері.
Жүгері дәнді дақылдар тобына жатады. Тамыр жүйесі шашақты,
Жүгері – бір ұялы және қос жынысты өсімдік.Аталығы
Жүгері егістігінен алынатын жоғары өнімдер топырақтың физикалық және
1.3. Жүгеріге әсер ететін реттемелі
Ұзақ зерттеулердің, әсіресе өсімдік физиологиясы, агрохимия, агрофизика және
Өсімдіктерге энергияның көзі болып күннің жарығы және күн
Жарық пен жылу космостық факторлар, ал қалған үшеуі
Жарық. Өсімдіктердің биомассасын құрайтын органикалық заттардың 90-95% фотосинтез
Фотосинтез процесіне және оның қарқынды жүруіне күннің жарығы
Күн — сәуленің сарқылмас көзі екендігі және оның
Күн сәулесі өсімдікте жүретін физиологиялық процестерге түрліше әсер
Астық тұқымдастардың түптену буынының өсіп-дамуында жарық елеулі орын
Жарық өсімдіктің түптену процесінде де маңызды орын алады:
Ауыл шаруашылығы дақылдарының өсіп-дамуының ең жауапты кезеңдерінде күн
Егістікте дақылдардың жарық жүргісін реттеу оптималды тұқым себу
Жоғарыда аталған практикалық шаралармен бірге ауыл шаруашылығы дақылдарын
Жылу. Өсімдіктердің өсіп-дамуына белгілі мөлшерде жылу керек. Маңызды
Ауыл шаруашылығы дақылдарының әрбір түріне тән оның тұқымдарының
Осы көрсеткіштерді басшылыққа ала отырып, әртүрлі дақылдардың ареалын
1- кесте
Тұқым өнуінің маңызды температуралық көрсеткіштері, градус
Дақылдар Мини-
мальды Опти-
мальды Дақлдар Мини-
мальды Опти
мальды
Бидай, арпа, сұлы, қараби-дай, рапс, асбұр-шақ 1-2 25-30
Қарақүмық, қызылша 3-4 25-30 Қоза, күріш, жер жаңғақ
Күнбағыс, каргоп 5-6 31-37 Қауын, қияр 15-18 31-37
Бұдан кейінгі өсімдіктің өсу кезеңдерінде де температура үлкен
Өсімдік онтогенезінде топырақта болып жататын процестер температурамен байланысты
Топырақ микроорганизмдерінің тіршілігі де оның температурасымен байланысты. Өсімдік
Температураның өсімдік пен микроорганизмдердің тіршілігіне тікелей әсерінен басқа
Су (ылғал). Өсімдік тіршілігі факторларының арасында тұтыну мөлшеріне
Өсімдікке су бірінші күндерінде-ақ қажет болады. Тұқым өну
Одан әрі қарай өсу сатыларында өсімдіктің суды пайдалану
Өсімдіктерге қажетті судың басым көпшілігі (95% артығы) олардың
Топырақ ылғалдылығына астық тұқымдастардың түптену буыны мен қосымша
Ылғал топырақтың әр түрлі қасиеттерін, ауа, жылу және
Топырақ ылғалынан көптеген агротехникалық шаралардың (жер жырту, себу
Қазақстанның құрғақшылық жағдайында өсімдік тіршілігіне керекті факторлардың ең
Ауа. Топырақ ауасы өсімдік тіршілігіне керекті факторлардың қатарына
Топырақ ауасын құрайтын төрт газдың үшеуінің маңызы өте
Топыраққа оттегі жетіспеген жағдайда өсімдіктің тамыры қысқа және
Топырақтағы көмірқышқыл газының мөлшері жердің және атмосфераның жылу
Азот өсімдік өмірінде зор міндет атқарады, ол протоплазма
Дүние жүзіңде азотты түйнек бактерияларының қатысуымен тек қана
Химиялық инертті газдар өсімдік өсуіне әсер етпейді. Тек
Аталған газдардан басқа ауада су булары болады, олардың
Қоректік заттар. Өсімдіктерге органикалық заттарды түзу үшін ауадағы
Өсімдіктер әртүрлі жолдармен (тәсілдермен) қоректенеді. Қоректенудің негізгі түрін
Төменде өсімдіктердің қоректенуіне керекті элемент-
тердің қысқаша сипаттамасын береміз.
Азот. Ол барлық белоктық заттардың құрамына, хлорофил түйіршігіне,
Азотты өсімдіктер негізінен аммонийлы (аммиакты) немесе нитратты түрінде
Фосфор. Фосфор өте маңызды кейбір белоктардың, нуклеинді (РНК,
Калий. Ол аминқышқылдары мен белок синтезделгендегі алмасу процестеріне,
Топырақта калийдің көптігіне қарамастан оның тек 1—2% ғана
Микроэлементтер. Олар өсімдікке өте аз мөлшерде керектігіне қарамай,
1.4. Жүгері өнімін алдын-ала программалау және жобаланған өнім
Қазіргі кезде, ғылыми – техникалық революцияға қадам басқан
Ауыл шаруашылық жұмыстарының ерекшелігі -- әр түрлі агротехникалық
Ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімін осы факторлармен қадағалап
Программаланған өнімдерді есепке алу – сол шаруашылықтағы мүмкіндігінше
Ауылшаруашылық өндірістің қазіргі даму кезеңінде, топырақ пен өсімдікке
Қазіргі уақытта минералды тыңайтқыштардың оптималды нормаларын орнатуда екі
1-ші бағыт – бұл минералды тыңайтқыштардың нормаларын 5
2-ші бағыт – бұл құнарлы элементтерде өсімдік қажеттілігі
1. Топырақтың құнарлылығын ескерумен және тыңайтқыштардан өнімді қолданумен
2. Тыңайтқыштарды енгізбей өнім көлемі белгілі болғандағы жобаланған
3. 1-ші және 2-ші топ көрсеткіштері бойынша тыңайтқыш
4. Топырақты баллдық бағалау бойынша тыңайтқыш нормасын
Біздің зертеулерімізде минералды қоректендірудің тыңайтқыштарының үш нормасы, және
- шабындық-сұр топырақтық топырақтың жағдайына ерте ұсынылған;
- жүгері дәнінің 100ц/га өнімділігіне минералды тыңайтқыштардың есеп
- жүгері дәнінің 120 ц/га өнімділігіне минералды тыңайтқыштардың
Баланстық - есеп әдістерінің ішінен біраз өнімнің үстемеге
Тыңайтқыштардың нормасын есептеу кезінде мыналар ескеріледі:
-топырақтағы қоректену элементтерінің құбылмалы формаларының құрамы.Ол арқылы
-қосымша өнімді ескеріп өнім бірлігіне NPK-ны шығару;
-минералды тыңайтқыштардан NPK-ны қолдану коэффициенттері;
100 және 120 ц/га жоспарланған астыққа минералды тыңайтқыштардың
Көптеген зерттеу мәліметтері бойынша, қосымша өнім сонымен сәйкес
Осындай жолмен, жүгерінің барлық осы факторларын ескеріп
70-80-70%вариантында N 100-230 P 40-90K 80-100 тыңайтқыштарды енгізу
Осындай заңдылық тыңайтқышты қоректендіру заттарында енгізумен қолдану топырақтың
70-70-60% вариантында қоректендіру элементтерін қолдану көрсеткіштері 70-80-70% дымқылдық
ІІ-тарау. Жүгері өнімділігін арттырудың биологиялық негіздері
2.1. Жүгері өсіретін аудандардың климаты мен топырағының сипаттамасы.
Кез-келген жерде егіншілік жүйесі дамыту сол аймақтағы климат
Климат дегеніміз – бір жердегі ауа-райының көп
Қазақстанда дәндік жүгері негізінен Алматы, Жамбыл, Талдықорған
Климат-топырақ құралу процесінің бағытына және қарқынына әсер етеді.
Ауаның температурасы топырақтағы физикалық, химиялық бұзылудың қарқынына
Топырақтың құралуына жел де қатысады. Ол топырақтың әртүрлі
Егіншілікте ауаның салыстырмалы ылғалдығының да маңызы үлкен. Ылғалдың
Оңтүстік және оңтүстік-шығыс облыстардың табиғи климаттық жағдайы ауыл
2.2. Қазақстанның оңтүстігінде аңыздық жүгерінің будандары мен сорттарының
Оңтүстік Қазақстанда аңыздық жүгерінің мол күн
Көп жағдайда өндірісте фотосинтездік активті радиацияны тиімді
Сондықтан да аңыздық жүгері егісінде күн сәулесі энергиясын
Жер бетіне күн сәулесімен түсетін фотосинтездік активті радиацияны
Оңтүстік шығыстан оңтүстікке жылжыған сайын жер бетіне келетін
Күн сәулесінің радиациясы жердің беткі қабатын қыздырып
Жер бетіне түсетін күн сәулесі радиациясының энергиясын
Соңғы жылдары өсімдік шарашылығы үш деңгейлі өсімдікке бағытталған:
потенциалды өнімділік (ПӨ);
болатын өнімділік (БӨ);
өндірістегі өнімділік (ӨӨ);
Аңыздық жүгеріден жоғары өнім алу үшін өсіп-өну кезеңінде
Х.Г.Тоомингтің [24] фолрмуласымен Оңтүстік Қазақстанда кеңінен егіліп жүрген
Көп жылдық зерттеулер нәтижесінде Оңтүстік Қазақстан аумағында аңыздық
немесе 215,1 ц/га
ФАР-дың пайдалану коэффициенті 3,0 шамасында болғандағы абсолютты
немесе 258,1 ц/га
Аңыздық жүгері дәнінің стандартты 14% ылғалдылықтағы өнімділігі
дән
Бұл ФАР-дың пайдалану коэффициенті 2,5% болғандағы дән өнімділігі,
дән
Осы жоғарыда көрсетілген формулаларды және тәсілдемелерді пайдалана
3-кесте
Фотосинтездік активті радиацианың пайдалану коэффициенті әр түрлі
Будан, сорт ФАР-дың пайдалану коэффициенті, %
2,5 3,0 3,5 4,0
құрғақ масса жүгері дәні құрғақ масса жүгері дәні
Орталау кеш пісетін
Южный 3ТВ
Кеш пісетін ВИР 156
Кеш пісетін Қазақстан 43ТВ
Өзбектің кеш пісетін сүйір ақ жүгерісі
191
210
215
235
100
100
100
98
230
251
258
282
120
120
120
117
301
329
143
137
344
376
163
156
Зерттеулер жүргізілген жылдары Южный 3ТВ буданын ашық қоңыр
Жамбыл облысының шалғынды сұр топырақты жерлерінде Южный
Кәдімгі сұр топырақты жерлерде күн сәулесі
Қазақстанның В.Р.Вильямс атындағы егіншілік ғылыми-зерттеу институтының
Осы деңгейдегі фотосинтездік активті радиация (2,5 және 3,0%)
Жалпы, Қазақстанның оңтүстік аймағының ашық қоңыр,
2.3. Пісу мерзімі әр түрлі жүгері будандарының
Өсіп-өну кезеңі әр түрлі жүгері будандарының өсімдік жиілігі
Бойының биік жапырақтарының тік орналасуы себепті Қазақстандық 43
Жүгерінің ерте пісетін Алатау 107 ТВ буданынан өсімдік
4- кесте
Жүгерінің ерте пісетін Алатау 107 ТВ буданының өсімдік
өсімдік жиілігі, мың өсімдік/га Дән өнімділігі, ц/га (ылғалдылығы
Ақшыл сұр Кәдімгі сұр Қара сұр
70 73,1 73,3 73,8
75 75,2 75,3 75,9
80 79,1 79,4 79,7
85 72,6 72,9 73,2
90 71,5 71,8 72,0
Өнімділік топырақ типінен гөрі өсімдік жиілігіне көбірек
Қазақстанның оңтүстік – шығысының суармалы жағдайында
-- орташа ерте мерзімде пісетіндер үшін 75 мың
-- кеш пісетіндер үшін 60 мың өсімдік/га.
2.4.Дәндік жүгерінің қоректік заттарды пайдалануы.
Егіншіліктің қазіргі уақыттағы және болашақтағы негізгі міндеттерінің
Қазіргі кезде минералды тыңайтқыштардың қымбаттауына байланысты оларды
Сондықтан топырақ құнарлығын сақтау және молайта түсу, тыңайтқыштардың
Осыған байланысты Жамбыл облысының шалғынды-сұр топырағында жүгері
алдын-ала бағдарланған өнім деңгейін қамтамасыз ететін минералды
зеттеліп отырған су режимі мен минералды тыңайтқыштардың
Тәжірибе жүргізілген учаске топырағының жыртылатын қабатындағы қарашірінді мөлшері
Бұл топырақтың қоректік элементтер – фосформен қамтамасыз
Қазіргі кезде тыңайтқыштар мөлшерін есептеудің көптеген тәсілдері
- белгіленген (бағдарланған) өнімге тыңайтқыштар мөлшерін есептеу;
- белгіленген қосымша өнімге тыңайтқыштар мөлшерін
- топырақ құнарлығының одан әрі артуын ескере
- топырақтың балдық бағасына қарап, білгілі бір
Біздің зерттеуімізде тыңайтқыштардың мөлшерін баланстық есептеу
Минералды тыңайтқыштар мөлшерін есептегенде төмендегілерді ескердік:
- топырақтың жыртылатын қабатындағы қоректік заттардың жылжымалы
- қоректік заттардың (NPK) 1 т негізгі
- өсімдіктің қоректік заттарды (NPK) минералдық тыңайтқыштардан
Көптеген ғылыми зерттеулер мәліметіне жүгінсек, 1 ц дән
Сонымен жоғарыдағы факторларды ескере келе, гектарына
Жүгерінің қоректік заттары пайдалану олардың биологиялық ерекшеліктеріне,
Б.Бәсібеков, А.Бекмағанбетовтер [7] республика жағдайында орта есеппен 1
Біздің зерттеулерімізде топырақтың су және қорек режимдері
Жүгерінің азотты ең көп пайдаланғаны суарудың шекті ылғал
Тәжірибе нәтижелері зерттеліп отырған фактоларға байланысты қоректік заттардың
Өсімдікке әсер ететін факторларды үйлестіру өнімділікті жоғарылатты, сөйтіп
Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде су режимі мен минералды
5-кесте
Жүгері егістігінің қоректік заттарды пайдалануы
Суару алдын-дағы топырақ ылғалдылығы,
N P2O5 K2O N P2O5 K2O
70-70-60
70-70-70
70-80-70 Тыңайтқышсыз
N120Р90
N140Р60 К80
N230Р90 К100
Тыңайтқышсыз
N120Р90
N140Р60 К80
N230Р90 К100
Тыңайтқышсыз N120Р90
N140Р60 К80
N230Р90 К100 136,7
196,2
203,1
233,5
172,8
216,4
234,9
267,6
181,4
240,5
253,7
286,3 46,5
63,5
69,1
86,6
59,1
78,9
78,7
101,1
62,3
82,7
87,9
102,2 159,7
198,8
220,0
238,5
170,0
217,6
239,7
271,3
210,4
231,6
245,2
283,5 35,3
32,2
31,4
30,2
37,7
30,1
29,8
29,9
36,9
31,2
31,0
30,8 12,1
10,5
10,7
11,2
12,9
10,8
10,0
11,3
12,6
11,0
10,8
11,0 41,2
32,6
32,5
30,8
37,0
30,3
30,4
30,3
40,9
30,1
30,0
30,5
ІІІ-тарау. Жүгері өсіру технологиясы мен агротехникасы
3.1. Агротехникалық шараларға және суару технологиясына байланысты жүгері
Агротехникалық шараларға және суару технологиясына байланысты өнімділігі жоғары
Жүгері – негізгі дәндік және азықтық
Дақылдардың түсімділігіне фотосинтез ерекше әсер етеді. Фотосинтез процесінде
Ауыл шаруашылығы ғылымында және практикада анықталғаны, жүгері
Оңтүстік Қазақстан ауыл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының тәжірибе
Тәжірибе танабы негізінен сұр топырақ, орташа саздауыт топырақ.
Зерттеу жылдарында жылы температура жиынтығы 100С
Өсімдікті өсіру агротехникасына кәдімгі ұсынылған технология
Атыз аралық арқылы суды ауық-ауық жіберу әдісі қолданылады.,
Зерттелетін нұсқаларда біз топырақ қабатын 0,5-0,7-0,6 метр тереңдікте
Өсімдіктің фотосинтетикалық маңызды көрсеткіштерінің бірі-егістің өнімділігі мен
Өсімдік жапырағының қалыптасу ауқымының динамикасын зерттеуде аңғарылғаны,
Фотосинтездеуші органның қалыптасуына гербицид енгізу қолайлы әсер етеді.
Топырақты ылғалдандыру тереңдігін 0,5-0,7-0,6 метрге дейін
Өсімдікте құрғақ заттардың жиынтықталуы жапырақ ауқымының
Топырақты ылғалдандыру тереңдігі азайтылғанда құрғақ масса
Үлкен көлемінің ассимиляцияланатын бетінің қалыптасуы - өнімділік көрсеткіші
А.А.Ничипоровичтың деректері бойынша, жүгері егістігінде фотосинтетикалық әлуеттің
Фотосинтездеуші органдардың ең қолайлы барысы гербицид енгізгенде
Зерттеу нәтижелерінің көрсеткені, сорттың фотосинтетикалық әлуетінің ең
Егістің дән түсімділігі мен фотосинтетикалық әрекетінің негізгі көрсеткіштері
Өсімдіктің өсіп-жетілуі кезінде ФАР-ды пайдаланғанда коэффициенті ең жоғары
Сонымен, егіске ФАР-ды сіңіру және фотосинтез процесі өсімдіктің
Жүргізілген тәжірибелер қорытындысы бойынша егістіктің ФБР сіңіруі және
3.2. Жамбыл облысының суармалы жерінде жүгері өсіру технологиясы
Қазақстанның оңтүстік–шығысында жүгері шығымдылығын арттыру жолдарының бірі –
Температурасы 10ºС-тан жоғары аязсыз кезеңнің ұзақтығы 25 күн.
Негізгі өңдеу 27-30 см тереңдікте, тұқым себер алдындағы
Негізгі есептеулермен бақылаулар бұрынғы Бүкіл Одақтық жүгері
Суару жүгерінің өсу және жетілу жағдайын айтарлықтай өзгертеді,
Ылғалмен жабдықтау жүгерінің буын аралықтарының санына ықпал етпеді,
Өсімдіктердің ылғалмен жабдықталуы олардың жасыл массасын да түрліше
Қазақстанның оңтүстік-шығысы жағдайында жүгері массасының қарқынды құралатын кезеңі
Сондай-ақ суармалы жағдайдағы жүгеріні себу мен ору мерзімі
8-кесте
Себу және ору мерзімінің жүгері өніміне әсері
(орта есеппен 3 жылдық.)
Себу мерзімі Ору мерзіміне қарай өнім мөлшері, ц/га
Жасыл маса Абсолюттік құрғақ зат
15,08 25,08 5,09 15,08 25,08 5,09
25,04 470 550 482 67,5 89,1 91,3
5,05 455 515 459 59,2 75,2 79,8
15,05 443 467 452 48,6 61,4 65,7
Кестеден көрініп отырғандай, жасыл массасының көп жиналуы 25-сәуірде
Суармалы жүгерінің жасыл масса өнімділігі бақылаудағыға қарағанда үш
Қазақстанның Оңтүстік – шығысы мен Жамбыл облысы
Жамбыл облысында суармалы жағдайда жүгері өсіру экономикалық тұрғыдан
Жүгеріні егудің ең қолайлы мерзімі тұқымды сіңіру
Тәжірибе жүргізу барысында біз мынадай нәтижелерді алдық. Топырақтың
Аралас егістікті жинау жүгері өсімдігі сүттеніп-балауызданып піскенде, ал
Осы дақылдарды жекелей өсіргенге қарағанда, жүгері мен сояны
9-кесте
Жекелей өсіргенге қарағанда, аралас өсірудің тиімділігі
рет
№ Тәжірибе нұсқалары Көк балауса түсімі Қорытылатын протеин
Азық өлшемі Қорытылатын протеин
1. Жүгері 321,7 5002,5 329,1
2. Соя 75,5 1587,5 265,6
3. Жүгері-соя 298,9 5449,3 399,5
Кестеде көрсетілгендей, жүгері мен срояны жекелей өсіргенге қарағанда,
3.3. Жүгері дақылының өсіп-жетілу қарқынын және оның су
Өсімдіктер жапырақтарының, жас сабақтарының, гүлдерінің және дәндерінің құрамын.да
Осы себепті жүгері дақылының өсіп жетілу дәуіріндегі
Өнімділіктің қалыптасуының ең негізгі факторына егістіктің ылғалмен
Жүгерінің су пайдалануы әрбір өсіп жетілу кезеңі аралықтарында
Жүгерінің 13 – 14 жапырақ салу – сүттеніп
Жүгері егісінің тәуліктік су шығыны өсімдіктің өсіп жетілу
Суармалы егіншілік жағдайында өсімдіктің су пайдалануын анықтайтын әдістер
Эмпирикалық – жалпы су пайдалануды далалық жағдайда су
Биофизикалық, яғни жер бетінен булану мен транспирацияға әсер
Эмпирикалық әдістің дәлдігі жоғары, бірақ бұл әдіс ұзақ
Биофизикалық әдістер дәлділігінің салыстырмалы түрде төмендігіне қарамастан метеорологиялық
Осыған байланысты биофизикалық әдістер су, жер ресурстарын тиімді
Көптеген биофизикалық әдістердің ішінде өсімдіктің өсіп-жетілу дәуірі мен
Жүргізілген зерттеу нәтижесі көрсеткендей биофизикалық коэффиценттердің шамасы өсімдіктің
11- кесте
Жүгерінің су пайдалануын болжайтын биофизикалық коэффициенттер (орташа үш
Өсіп-жетілу кезеңі аралықтары Су пайдалануды болжайтын формула Активті
су шығыны, м³/га
Себу-көктеп шығу Е=0,97∑t 171,4 167 16,7
Көктеп шығу – 13-14 жапырақ салу Е=1,49∑t 1047,3
13-14 жапырақ салу- шашақтану Е=2,40∑t 390,4 937
Шашақтану-сүттеніп пісу Е=2,58∑t 736,6 1903 63,4
Сүттеніп толық пісу Е=2,02∑t 681,5 1378 37,3
Себу-жинап алу Е=1,96∑t 3027,2 5942 42,7
Алынған биофизикалық коэффиценттер мен ауа температурасының жиынтығы арқылы
Сонымен, зерттеу нәтижесінде алынған биофизикалық коэффиценттер мәндерін біле
Өсімдіктің өсіп-жетілу жағдайларын оңтайландыру және басқару үшін оның
Осы айтылғандарды ескере отырып, зерттеу барысында мынадай
1.Жүгері дақылының өсіп – жетілу кезеңдерінің бірінен
2.Ауа температурасына жүргізілген көп жылдық бақылау
3.Жылумен әр түрлі қамтамасыз етілген жылдар үшін
Аймақтарды агроклиматтық аудандастыру үшін климаттық, биологиялық және биоклиматтық
Биологиялық температуралар жиынтығы өсімдіктің жылуға қажеттілігін көрсетеді,
Жүгері дақылы үшін биологиялық активті температура
Көптеген ғылыми еңбектерді талдау жүгері дақылының
Әр түрлі мерзімде пісетін жүгері будандары үшін
Жүгерінің өсіп - жетілу дәуірінің басында өсімдіктің
Топырақ ылғалдылығы мен тыңайтқыштар мөлшерінің жоғарылуына
Жылумен түрліше қамтамасыз етілген жылдар үшін
Осы программаның арқасында жүгері дақылының негізгі өсіп-
Жылу ресурстары туралы мәліметтерді талдау өсімдіктің
Бұл көсеткіштерге сүйенсек, жылумен қамтамасыз етілуіне байланысты
Қалыптасқан ауа райы жағдайына байланысты жүгерінің өсіп
Өсімдіктің өсіп – жетілу қарқындылығының
Екпе дақылдардан программаланған өнім алу үшін өсімдік тіршілігінің
Қорытынды
Жамбыл облысының шалғынды сұр топырақты жерлерінде Южный 3ТВ-буданын
Аудандастырылған аңыздық жүгері будандары мен сорттарының өнімділігі биологиялық
Жүгерінің су пайдалануы әрбір өсіп-жетілу кезеңі аралықтарында өзгеріп,
Суармалы егіншілік жағдайында өсімдіктің жалпы су пайдалануын анықтайтын
Жамбыл облысының суландырған жерінде топырақтың табиғи құнарлылығы вегетациялық
Сумен қамтамасыз ету және минералды тыңайтуды жақсарту
Жер асты сулары жақын орналасқан жайылым сұр топырақ
Суару жағдайында жүгері өнімі мен сапасының жоғарылауына мүмкіндік
Топырақтың су және қорек режимдері жақсарған сайын жүгерінің
Пайдаланылған әдебиеттер
1.Садықов Д.А. Қазақстанның оңтүстігінде аңызық жүгерінің будандары мен
2.Балғабаев Н.Н. Дәндік жүгерінің қоректік заттарды пайдалануы.
3.Садықов Д.А. Аңызық жүгері мен күнбағысты аралас өсірудің
4.Балғабаев Н.Н. Жүгерінің су пайдалануын болжау //
5. Бөрібаев О.Ә. Қазақстанның оңтүстік шығысында жүгері буданы
6. Садықов Д.А. Оңтүстік Қазақстан өңірінде аңыздық
7. Бәсібеков Б., Бекмағанбетов А. Жүгері егістігін тыңайту.
8. Абугалиев И.А. Состояние перспектиы исследований по применению
9.Ничипорович А.А. Физиология фотосинтеза и продуктивность растений //Физиология
10. Кружилина Ж.В. Сочетание факторов для получения различных
11. Каюмов М.К, Адиньяев Э.Д. Продуктивность кукурузы
12. Костяков А. Н. Основы мелиорации. М., 1960,662с.
13. И.Сыдыков Д.А. Биоклиматгық коэффиценттерді қолдану нәтижесінде суару
14. Кеншимов А.К., Балғабаев
15. Атакулов Т., Сыдыков
16. Рябинина Е.В., Сулейменова М.Ш. Оптимальные параметры основных
запрограммированных урожаев //
17.Сыдық Д.А., Қарабаева А.Д. Агротехникалық шараларға және
18.Балғабаев Н.Н. Жүгері дақылының өсіп-жетілу қарқынын болжау
19. Юмагулов Г.Л. Кукуруза А. 1977,
20. Сыдықов Д.А. Жүгері өсірудің суармалы жердегі технологиясы
21. Абдуллаев М.У. Жүгерінің себу мерзімі мен
22. Алпатьев С.М., Остапчик В.П. Опыт использования биоклиматического
23. Льгов Г.К. Орошение сельскохозяйственных культур в предгорьях
24. Тооминг Х.Г. Солнечная радиация и формирование урожая.
25. К.А.Тимирязев Солнце, жизнь и хлорофилл.М.1959.480с.
6
