Төлем балансының шоты және оны мемлекеттік реттеу курстық жұмыс
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..............................3
1.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТӨЛЕМ БАЛАНСЫ, ОНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ САУДАДАҒЫ БАЙЛАНЫС
1.1Төлем балансының шоты және оны мемлекеттік реттеу........4
1.2Қазақстан Республикасындағы төлем балансының жағдайы............8
1.3 Қазақстан Республикасының және ТМД мемлекеттерінің сыртқы сауда
айналымын талдау........................13 2.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТӨЛЕМ БАЛАНСЫНЫҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ, ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖӘНЕ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасындағы төлем балансының негізгі мәселелері......18
2.2 Қазақстан Республикасындағы төлем балансының қиыншылықтарын шешу және дамыту жолдары....................20
ҚОРЫТЫНДЫ............................24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...........26
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 25 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..............................3
1.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТӨЛЕМ БАЛАНСЫ, ОНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ
1.1Төлем балансының шоты және оны мемлекеттік реттеу........4
1.2Қазақстан Республикасындағы төлем балансының жағдайы............8
1.3 Қазақстан Республикасының және ТМД мемлекеттерінің сыртқы сауда
айналымын талдау........................13 2.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТӨЛЕМ БАЛАНСЫНЫҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ, ОЛАРДЫ ШЕШУ
2.1 Қазақстан Республикасындағы төлем балансының негізгі мәселелері......18
2.2 Қазақстан Республикасындағы төлем балансының қиыншылықтарын шешу және дамыту
ҚОРЫТЫНДЫ............................24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...........26
КIРIСПЕ
Бүгiнгi әлемде экономикалық және шаруашылық қатынастар күннен-күнге даму барысында
Төлем балансы деген белгiлi бiр уақыт аралығында мемлекеттiң шетелге
Төлем балансы қосарлы шот принципі бойынша жасалады, яғни барлық
Курстық жұмыстың өзектiлiгi елiмiздiң әлемдiк рынокта алдынғы қатарлы елдер
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТӨЛЕМ БАЛАНСЫ,
САУДАДАҒЫ БАЙЛАНЫС
1.1 Төлем балансының шоты және оны мемекеттік реттеу әдістері
Белгілі бір мемлекеттің төлем балансы – бұл олардың резиденттерінің
BP=NX+KA
Егер, арнайы есеп беру шотының балансы шетел тауарларының таза
NX+KA=ΔR
Өзіне арнайы резервтік активтерді кірістірген жағдайда оның жалпы сомасы
Сонымен, операциялар шотын (NX) оны қаржыландыру көзінің негізгі сомасы
NX=ΔR-ΔKA=ΔNFA,
Бұл жерде: ΔR – таза резервтердегі шетел валютасының өзгерісі;
ΔКА – таза ликвидті міндеттемелердің сыртқы әлем алдындағы өзгерісі
ΔR және ΔKA арасындағы айырмашылық мемлекеттің таза шет елдік
NX мемлекеттің таза сыртқы активтерінің қаншалықты өскенін көрсетеді. Егер
Егер NX оң болып және мемлекет халықаралық қаржы нарығында
Егер NX теріс болып, мемлекет халықаралық қаржы нарқында борышты
Сонымен қатар, NX=ΔR – ΔKA=ΔNFA теңдігінде ұзақ мерзімдік кезеңдегі
Теңдікті жалғастыра отырып, мынаған ие боламыз:
(Sp-I)+(T-G)=ΔNFA
Жеке сектордағы инвестициялар және жинақтарды тең деп пайымдайық. Бұндай
Осыған байланысты төлем балансының жағдайына ықпал етудің бірнеше негізгі
Бірінші – тікелей бақылау, регламенттік импортты қосқанда (сандық шектеулер
Тікелей бақылаудың бұл түрі елдің көптеген фирмаларына (қатты) үлкен
Қысқа мерзімді жоспарда төте бақылау жақсы нәтиже береді.
Ұзақ мерзімде бұл әдістер жағымды және жағымсыз нәтиже туғызады.
Отандық экспортёрлар үшін шетелдерге тауар және қызмет көрсету жүйелерінің
Бұл өшпенділік туғызбайды, керісінше, тікелей шара отандық фирмалар мен
Мемлекеттік ықпалдың келесі әдісі – дефляция (инфляциямен күрес), ішкі
Сол мемлекеттерде несие-банк жүйесі дамыған болса, қысқа мерзімді капиталды
Бірақ дефляция, сонымен қатар, қарама-қайшы жағдайлар да туғызады.
Күшті экономикалық дағдарыстарды болдырмау үшін мемлекет тарапынан валюта курсынын
Төлем балансы тапшы елдер мынадай саясаттарды қолдануы тиіс:
1.Дефляциялық саясат: бюджеттік шығындарды қысқартады; ішкі сұранысты қысқартады; жалақыны
Ал, негізгі құралы-қаржы және ақша-несие шаралары. Бюджет тапшылығының қысқаруы
2.Девальвация (құнсыздану). Бұл саясатта ұлттық валюта курсының төмендеуі, экспорты
3.Валюталық шектеу. Экспортерлер экспорттан түскен пайданы кенінен пайдалана алмайды.
4.Каржы және ақша-несие саясаты. Төлем балансының тапшылығын азайту үшін
5.Төлем байланысына қатысты қолданылатын мемлекеттік ықпалдың арнайы шаралары оның
Капитал қозғалысы балансы – қаржылай құйылымдарын көрсетеді.
Сауда баланысы:
Активті – біздің елге келетін кірістер.
Пассивті – біздің елден кетіп жатқан шығын.
Сауда балансының жағдайы анықталған кезеңдегі мемлекеттің сыртқы экономикалық жағдайын
Квоталық – тауарлардың санын шектеу.
Төлем балансына мемлекеттік ұлттық валютаның айырбас бағамын реттеу арқылы
Револьвация - ұлттық валюта бағамын жоғарлату.
Девольвация - ұлттық валюта бағамын төмендету.
Төлем балансының экономикаға әсер етуі валюта бағамына әсер ету
1.2 Қазақстан Республикасындағы төлем балансының жағдайы
Елдің сыртқы позициясына баға беру және өлшеу – экономикалық
Қазақстанда 2003-ші жылдың басында мұнайға әлемдік деңгейде бағаның өсуі,
2003-ші жылдың 1-ші жарты жылдықтың нәтижесі бойынша 1,3млрд. доллардан
Қазақстанның 2004-ші жылғы сыртқы сауда айналымы – 8543,1млн. АҚШ
2004-ші жылға байланысты шикізат тауарларына бағаның өсуі 2005-ші жылы
Тікелей инвистициялар бойынша баланс есеп беру мерзіміндегі активті сальдомен
Ұлттық банктің есеп беруіне байланысты 2005-ші жылы ішкі қарыздың
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің есебі бойынша 2005 жылдың ІV-кварталында
2005 жылдың ІV-ші кварталында сауда балансының нетто операциялары оң
2005 жылдың ІV кварталында экспортталатын тауарлардың көлемі 2004жылмен салыстырғанда
2005 жылдың ІV-варталында және 2004 жылдың аналогтық кезеңінде халықаралық
Қазақстанмен көрсетілген және оған көрсетілген халықаралық қызмет көрсету көлемі
Импортталған қызмет көрсетулер көлемі 68,7%-ға өсті, соның ішінде жүк
Қазақстанның инвистициядан келетін түсімі, 2005 жылғы период бойынша 202,8млн.
Қаржы операциясының есебі ағымдағы есеп периоды бойынша 1877,6 млн.
2005 жылдың қазан желтоқсан айында тікелей шетелдік инвистициялық операциялар
2005 жылдың ІV-кварталында портфельді инвистициялармен нетто операциясы 3415,6 млн
Төлем балансының бір бабында көрсетілетін «Басқа да инвистициялар» активтердің
Қазақстанның резервті активтері осы периодта 1237,5 млн. долларды құрады
Таза қателермен рұқсатнамалар бабы 2005 жылдың қазан-желтоқсан айында елдің
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінің деректері бойынша 2006 жылғы ІІ
Қазақстанның тауар айналымы (ФОБ бағасымен және ұйымдастырылмаған сауданы есепке
Қазақстан теңгесінің АҚШ-тың қатысты ресми айырбастаудың орташа бағамын
Тауарлар экспортының көлемі 2006 жылдың ІІ тоқсанында 2005 жылғы
Есепті кезең ішінде алыс шетелдерден 3215,22 млн. доллар сомада
Халықаралық қызмет көрсету балансының дефициті 2006 жылдың ІІ тоқсанында
Қазақстанның басқа елдерге көрсеткен және олардан алған халықаралық қызметтерінің
Басқа елдерден алынатын қызметтердің көлемі 31,3-ға, соның ішінде көлік
Қаржы операцияларының шоты есепті кезеңде 827 млн. доллар көлемінде
2006 жылдың І-ші тоқсанында тікелей шетелдік инвестициялармен жасалған операциялар
2006 жылдың ІІ тоқсанында портфельдік инвестициялармен жасалатын таза операциялар
Төлем балансының «басқа инвестициялар» деген жолы бойынша жүргізілетін операциялар
Қазақстанның резервтегі активтері, негізінен шетел валютасымен жасалатын операциялар есебінен,
2006 жылдың ІІ-тоқсанында баланстың «Таза қателіктер мен ағаттықтар» жолының
1.3 Қазақстан Республикасының және ТМД мемлекеттерінің сыртқы сауда айналымына
Қазақстанның егемен ел ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымына және басқа
Қазақстан экономикасының бүгінгі жағдайын талдап қарасақ, онда біз мынадай
1.Теңгенің тұрақтылығының нығаюы.
2.Инфляция деңгейінің төмендеуіне байланысты Ұлттық Банк қайта қаржыландыру ставкасы.
3.Өндіріс құлдырауы тежеліп, макроэкономикалық ахуал тұрақтанды.
4.Экспорт өнімдері тұрақты түрде ұлғаюда. [6-37]
Экспорт және импорт операциялары көлемінің өсуіне байланысты Қазақстанның сыртқы
Айта кететін жағдай, тауар экспортының өсуі негізінен баға факторына
Сонымен, 1993 жыл мен 1995 жыл аралығында Қазақстан кәсіпорындарының
2003-ші жылы Қазақстанның сырткы сауда айналымы 21,2 млрд. АҚШ
2003-ші жылы барлық импорттың 42,1%-ы ТМД елдерінің еншісіне келеді.
2003-ші жылғы Қазақстан экспортының басты тауары мұнай мен газ
2004 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанның сыртқы сауда саласында айтарлықтай
Экспорттың жалпы көлеміндегі ТМД елдерінің үлесі 23% құрады. Ал
2004 жылғы қаңтар – мамырдағы барлық импорттық жеткізілімдердің 49,6%
2004 жылдың қаңтар – мамырында ТМД елдерімен сыртқы сауда
Оң экономикалық тенденциялар және энергоресурстарға деген жоғарғы баға БҰҰ
2005 жылдың қаңтар – қараша аралығында сауда балансының оң
2005 жылдың қаңтар-қарашасында ТМД мемлекеттері арасындағы тауар саудасы 2004
2005 жылдың қаңтар-қараша аралығында ТМД мемлекеттерімен сауда сальдосы сол
Осы уақыт аралығында Қазақстан 45,3 млн. тонна шикі мұнай
Қазақстан Республикасының сыртқы сауда айналымы 2006 жылдың қаңтар-ақпан аралығында
Қазақстандық өнімдердің негізгі сатып алушылары: Швецария -20,4%, Италия -
БҰҰ мемлекеттерінің осы есептеліп отырған мерзім аралығындағы экспорттың жалпы
2006 жылдың қаңтар-ақпан аралығындағы инвестициялық тауарлардың жалпы көлемі 1097,3
2006 жылдың қаңтар-ақпанында ТМД мемлекеттері арасындағы сыртқы тауар айналымы
Жалпы тауар айналымдағы ТМД мемлекеттерінің үлесі 26,1%-ке тең болды.
ТМД мемлекеттері минералды өнімдердің, химиялық және металлургиялық өндірістің
2006 жылдың қаңтар-ақпанында басқа мемлекеттермен сыртқы тауар айналымы 5158,6
Мемлекеттің сұранымдарын қанағаттандыруда басқа елдер негізгі тауарлармен қамтамасыз етуде
Салыстырмалы түрде қарастырсақ, 2005 жылы Қазақстанда сыртқы сауда балансы
2006 жылы Қазақстанда экспорт көлемі 4481,2 млн.АҚШ долларына, ал
Ал Ресейде экспорт көлемі 42455,2 млн.АҚШ долларын, импорт көлемі
Жалпылап қарастыратын болсақ, 2005 жылы Ресей мен Қазақстан арасындағы
Ал 2006 жылы бұл айырмашылық 26137,5 млн.АҚШ долларын
Сонымен 2006 жылы импортты экспорттың жабу деңгейі ТМД мемлекеттер
Осылардың нәтижесінде біз елдің сауда балансын құрайтын экспорт және
Сонымен, Қазақстан Дүниежүзілік Сауда Орталығынан маңызды әдістер алуы –
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТӨЛЕМ БАЛАНСЫНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ , ОЛАРДЫ ШЕШУ
2.1.Қазақстан Республикасындағы төлем балансының негізгі мәселелері
Кез-келген мемлекет өзінің сыртқы әлеммен байланыс орнатуының статистикалық нәтижесінде
Сауда балансындағы салыстырмалы бағадағы өзгерістің әсері – құнсыздану сауда
NX=X*ePf/P*Q
Мұндағы Х – біздің тауарға деген шетелдік сұраным, Q
Айырбас құнсыздарды, ең алдымен елдегі және шет елдегі бағалар
Ендігі сұрақ осынау көлем нәтижелері баға нәтижесінен артық па
Мұны іске асыру мынадай жолмен жүргізіледі.Бұл біріншіден, төменгі қысқа
Саудадағы салыстырмалы бағаны реттеуде артта қалушылықтың болуы мүмкін.
2.2 Қазақстан Республикасындағы төлем балансының қиыншылықтарын
Төлем балансындағы жалпы тапшылық деп ағымдағы есеп пен капитал
Ал икемді айырбас курс жүйесі кезінде Ұлттық Банк валюта
Еркін қалқымалы курс жүйесінде Ұлттық Банк ақша құнының шет
Ағымдағы операцияның есебі бойынша тапшылык немесе дұрыс сальдолар капитал
Төлем балансында ерекшеленетін инвестицияның қызметтік түрлерінің бірі Ұлттық Банктің
Қор немесе резервтік активтер өзіне қосады:
Ұлттық Банктің қарамағында болатын монеталық алтындар;
Қағаз ақша, депозиттер мен бағалы қағаздар түріндегі шетел валютасы;
Арнайы заем беруші құқықтар – МВФ шығаратын халықаралық төлемдер
МВФ-да елдердің қор позициясы, осы арқылы елдер квотаның 25%
Осылайша, қор активтеріне қол астындағы халықаралық масштабта мойындалатын қаржылық
Қор активтеріндегі өзгерістер төлем балансында капиталмен қаржылық аспаптардың операцияларының
Банк валюта нарығында шетел валютасын құрылған макроэкономикалық жағдайға, жеке
Елде төлем балансының теңсіздігі туындаған кезде теңсіздікті қайта қалыптастырудың
Қор активін шығындау салдарынан мемлекет төлем балансының тікелей қаржыландырудың
Егер де сырттан алып пайдалану мүмкіндігі шектелетін болса немесе
Сонымен қатар, төлем балансын реттеу мақсатында ҚР әкімшілік
Соған қарамастан, қор активтерінің өзгерісі төлем балансының қысқа мерзімді
Сонымен бірге, төлем балансын реттестіру үшін қаржы қорларын пайдаланудың
Төлем балансының дағдарысының себептері әр түрлі болып келуі мүмкін
Қандай да бір елде сыртқы нарықта немесе бағалардың күрт
Сондықтан, төлем балансының немесе валюталық интервенцияның тапшылығын қаржыландыру аспабы
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен, әр мемлекетке өздерінің сыртқы экономикалық жағдайын білуі үшін
Төлем балансында елдердің сауда-экономикалық операцяларының құрылымы мен сипаты, сандық
Төлем балансының құрылымының негізі болып табылатын принциптері:
Бірінші принцип – қандай да бір елдің белгілі бір
Екінші принцип – операциялардың екі қайтара бухгалтерлік жазбасы нәтижесінде
Төлем балансы үлкен үш бөлімнен тұрады:
1.Ағымдағы операциялар балансы – тауар мен қызмет көрсету
2.Капитал айналымының балансы – мұнда капитал қозғалысының балансы қамтылады.
3.Арнайы резерв шоты бойынша есеп жасасу. Резервтер елдің несие
Төлем балансының ерекшелігі – сол, онда босалқы қорлар
Төлем балансының негізгі қызметі – тауарлар мен қызмет көрсетуге
Қабылданған ережелерге сәйкес төлем балансы қосарланған есеп принципі бойынща
Төлем балансының баптары да осыған сәйкес дербес және теңгермелі
Төлем балансының жай-күйі – ең алдымен сауда балансының жай-күйімен
Осы мақсатта төлем балансын теңестіруге минералды ресурстар сандық көлемін
Осы міндеттемелердің барлығы уақытында қолға алынып, қажетті шаралар қолданылса
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.Майдан - Әли Байгісиев, «Халықаралық экономикалық қатынастар», Алматы «Санат»,1998ж.[
2. Мамыров Н.Қ, Мадияров Д.М, «Халықаралық экономикалық қатынастар», Алматы
3. Шеденов Ө.Қ, «Жалпы экономикалық теория», Ақтөбе 2004ж.[338, 341-345,
4.Көшенова Б.А. «Ақша, несие, валюта қатынастары »,Алматы «Экономика »,
5. Қашықов Ш, Нұрғалиев Ө. «Экономикалық теория негіздері», Қарағанды
[194, 195]
6. Сахариев А.С. Сахариева А.А. «Әлем экономикасы» Алматы «Дәнекер»
7. Ілиясова Қ.Қ,Құлпыбаев С. «Қаржы», Алматы 2005ж.[492-493]
8. Дробозиной А.А «Финансы », Москва 1999г [504]
9. Р.Дорнбуш , С.Фишер «Макроэкономика» Алматы «Білім» 1997ж[121-122, 132,
10. Толкачев С.Н «Международная экономика: теория и практика», Москва
[147-148]
11. Аналитический журнал «Р.Ц.Б.К.» 2005, №13 [6]
12.Ақиқат 2004ж. 4 сәуір [30-31]
13. Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігі, Казахстан и страны СНГ
14.Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігі, Казахстан и страны СНГ 2006г,
15.Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігі, Статистикалық баспасөз-бюллетень 2006ж,№4 [49-51]
3
