TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

ЖОСПАР - www.topreferat.com.kz

Кіріспе 3

Қазақтың қолөнер – мәдениеті 4

Ағаш өңдеу және оның түрлері 8

Бесік – қастерлі бұйым. 15

Әдет-ғұрып, ырымдар 15

Бесіктің жасалу технологиясы 20

Ағашты қолмен өңдеу негізіндегі қауіпсіздік ережелері 26

Қорытынды 28

Пайдаланылған әдебиеттер 30

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 28 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

Кіріспе

Қасиетті халқымыздың қол өнер туындыларын жасау, оның құндылығын
Мектепте технология пәнін оқыту барысында көп міндеттер іске
Оқушыларды өз бетімен жұмыс жүргізе білу қабілетін жетілдіру;

Тұтыну бұйымдарын еңбек объектісі ретінде пайдалана алуға машықтандыру;

Сәндік қолданбалы қолөнердің негіздерін жаңа заман талаптарына сай
Жоғарыда аталынып өткен міндеттерді жүзеге асыру мақсатында мектеп
Қазіргі кезеңде тұрмыста көп қолданыла бермейтін ұлттық бұйым
Бала тәрбиесі бесіктен басталып, әдет-ғұрыптардың, ұлттық құндылықтар, ана
Бесіктің қастерлі, қасиетті бұйым екендігіне көз жеткізу.

Бесіктің жасалу технологиясын қазіргі заманға сай жетілдіру.

Қазақтың қолөнер – мәдениеті

Халқымыз ежелгі замандардан бері еңбек етумен қатар уақыт
Қолөнер тарихи – экономикалық, аяси – әлеуметтік жағдайларға
Ғылымда «Андронов мәдениеті» (б.з.д. XVIII – X ғ.)
Қазіргі қазақ жерін мекендеген ертедегі сақ, үйсін, қаңлы
Халқымыздың мәдениеті мен өнерінің дамуына Алдыңғы және
Ерте кездерден – ақ көршілес мемлекеттермен мдени қарым
Ежелгі тас дәуірінен бастап, бүгінгі күнге шейінгі қазақ
Қолөнер адам баласының әсемдікке, нәзіктікке деген ұмтылысын, сол
Кіп – кішкентай түймеден бастап, толып жатқан үй
Қолөнер бұйымдарын көркем эстетикалық талғамме, нақышпен келтіріп өрнектеп,
Әр шебердің өзі сүйетін материалы мен сол материалды
Қазақ шеберлері көп қолданатынматериалдарға ағаш, металл, тері, былғары,
Аталған материалдарды өңдеп, әшкейлеп әртүрлі бұйымдар жасау үшін
Әртүрлі ою ойып, ою – өрнек үлгілерін жасайтын
Темірден түйін түйіп, әртүрлі өндіріс құралдарын соғатын адам
Осы сияқты істейтін ісінің ыңғайына қарай әр шебер:
Өнер сүйіп, өнер сыйлап өскен қазақ халқы әр
Халық қолөнерінің тарихын біоіп, оның құпия құбылыстарын игеру,
Халқымыздың қасиеті қолөнері атадан балаға ауыса отырып, өте
Осы ктап – альбомға халық қолөнерінің киіз үй
Және бір өкінішті жағдай, қазірбіздер музейлерден көріп
Қазақ халқын жер жүзінің көп халықтарынан ерекше көрсететін
Халықтың қолөнері мемлекет тарапынан да қолдау табуы шарт.
Ағаш өңдеу және оның түрлері

Шебердің қолында кәсіп болған бұл ағаш

Қашаған жырау

Ағаш – адам баласы жер бетінде пайда болған
Қалтамыздағы сіріңкенің бір тал шырпысынан бастап, кең байтақ
Сондай – ақ қазақ жері де орман –
Бағзы замандардан – ақ адам баласы ағаштың қасиетін
Дүние жүзінің көптеген халықтары ағашты киелі санап, ағашқа
Соңғы кездерге шейін Тунгустар ағашты кескенде, ағаш ауырсынып
Беларустарда ертеректе шетен ағашын қиған адам өледі, сықырлап
Поляктар жай соққан ағашты, өзегі бар қаоағайды құрылысқа
Орыс шаруаларында жөке ағашын қиған адам орманда адасып
Ежелгі Римнің тарихшысы әрі жазушысы Танит байырғы германдықтардың
Сол сияқты қазақта да ағашты бейберекет қиюға
Егер науқастың беті бері қарамай қатты қиналып жатса,
Тере берсек ағашты киелі санайтын осы тектес парамельдер
Осыдан барып ерте кезден – ақ адамзат санасында
Қарағай

Домбыра қолда қарағай,

Қолға да оны алған соң,

Жүйрік туған ағаңыз,

Арыдан бері тербетер

Шал ақын.

Ағаштардың ішінде ең «шешені» сөйлегіші қарағай деп санайды
Қарағайдан домбыраны тұтас шауып та жасайды, немесе басқа
Тұт ағашы

«Бір жыл тұт еккен кісі

Жүз жыл гауһар терер»

Өзбек нақылы

«Тұт еккенің – құт еккенің»

Қазақ нақылы

Тұт ағашы негізінен жібек құртын өсіруге пайдаланады. Орта
Үйеңкі

Үйеңкінің түбінен

Үйіріп алған қобызым

Қорқыт

Үйеңкі – қатты әрі тығыз ағаш. Сүрегі біртекті
Емен

Өзегінен қара емен,

Ойып алған қобызым

Қорқыт

Балтаға емен де бас иеді.

Халық нақылы

Емен – өте қатты, тығыз берік ағаш. Ағаш
Қайың

Атақты адамзатқа қайың едім,

Жаратса не керекке дайын едім

Жолдекей ақын.

Қайың – сүрегі біркелкі ақ түсті қатты
Қайыңның тозын музыка аспаптарына қап жасау үшін қолданады.
Терек

Қолғас алса терек, қобыз бақсы болар,

Домбыра істеуге де жақсы болар

Жолдекей ақын

Терек – сүрегі ақ түсті жұмсақ ағаш. Бабымен
Теректен көбінесе музыка аспаптарын тұтас шабады. Теректі зімпарамен
Тал

Бір тал кессең,

Он тал ек

Өзбек нақылы

Тал – иілгіш, сүрегі ақ түсті жұмсақ ағаш.
Өмірталды домбыраның сыртын әшеукейлеуге пайдаланады. Талды су кезінде
Жеміс ағаштары.

Ағаш жемісімен де.

Желегімен де қымбат

Халық нақылы

Жоғарыда қазақ топырағында көп кездесетін ағаш түрлерімен таныстырып
Солармен қатар шеберлер музыка аспаптарын жасау үшін жеміс
Барлық жеміс ағаштарына тән қасиет: қатты, тығыз, жылтыр
Халқымызда ағаштың әр түрлі қасиеттерін жоғары бағалап, одан
Ағаш шеберлері ағаштың ерекшеліктерін әр ағашқа тән
Дыбыс өткізгіштік қасиеті жоғары ағаштарды шеберлер тілімен «шешен
Су ағашты бабымен кептіру үлкен жауапкершілікті талап етеді.
Күн көзі ағашқа тура түссе ағаш жарылып, іске
Сол сияқты ағаш дайындамаларды құрғақ құм, топырақ, ағаш
Ағашты жармай, шірітпей, ағаш жегі сияқты құрттар мен
Халық шеберлері бұл күндері біздер күнделікті тұрмыста тұтынып
Қазақ халқы көшпелі ел болғандықтан әр жиһаздың қолайлы,
Жиһаздардың негізі ағаштан жасалып, сырланып, сүйекпен, мүйізбен оймышталып,
Ағаш өңдеуге арналған құрал – саймандар:

Балта. 2. Шот.
Бесік – қастерлі бұйым.

Әдет-ғұрып, ырымдар

Бесік туралы ұғым.

Бесік – қазақ қауымы үшін аса қастерлі,
«Бала тәрбиесі бесіктен» деген халқымыз, қазынамыз ортаймасын, ұрпағымыз
Бесікті Орталық Азия мен Кавказ, Үндістан, Қытай жерін
«Ел болам десең, бесігіңді түзе», «Ауылың – алтын
Бесіктегі баланың аяғы, кеудесі қатты байланатындықтан, оның қан
Бесік тойы – нәрестенің алғаш бесікке бөлеуге байланысты
Бесікті көбінесе баланың нағашы жұрты алдын – ала
Тойдың соңына қарай жасы үлкен әже бесіктің жабдығын
Бесікті аластау кезінде:

«Алас, алас, баладан алас

Иесі келді пәледен көш!

Көзі жаманның көзінен алас

Тілі жаманның тіленен алас

Қырық қабырғасынан алас

Отыз омыртқасынан алас»- деп пәле – жала, жын
Әжелер қырандай көреген болсын деп, бесіктің арқалығына бүркіттің
Қазақстанның кейбір жерлерінде ертеде «бесік кертпе құда» болып,
Бала бесікте омыраудан шыққанша жатады. Ит көйлегі тозып,
Бесік жыры

Бесік жыры – тұрмыс-салт жырларының көне түрінің бірі,
Бесік жырының басты мақсаты – бесік тербелісіне ыңғайлы
Ұлы Абай:

Туғанда дүние есігін ашады өлең,

Өлеңмен жер өойнына кірер денең,

Өмірдегі қызығың бәрі өлеңмен.

Ойласаңшы, бос қақпай елең – селең – деп,
Бесік жырларын мазмұны мен поэтикалық құрылымына қарай суырып
Суырып салма бесік жырларын айтушы жанрлық түрді пайдалана
«Таудан тоғас түскен жоқ,

Сенемен тары піскен жоқ,

Тоғас түсске етекке,

Жылама, бөпем, жылама» - деп жарты құрсақ жатақтар
Дәстүрлі бесік жырлаы ел арасында ежелден айтылып, әбден
Ана тілегі – халық тілегі, елдің мұраты сонда
Әлди, әлди, бөпешім,

Қозы жүнді көкешім,

Жұрт сүймесе сүймесін,

Өзім сүйген бөпешім

Жылама, балам, жылама.

Қолымыздан іс алып,

Мойның да күш алып,

Бізді бағар ма екенсің?!

Құрығыңды майырып, түнде жылқы қайырып,

Жайдан жылқы айырып,

Жігіт болар ма екенсің?!

Айыр қалпақ киісіп,

Аңырап жауға тиісіп,

Батыр болар ме екенсің?!

Қуып ойдың жетегін,

Біліп ғылым тетігін,

Ғалым болар ма екенсін?!

Еңбек етіп бар елге,

Өнеріңмен әлемге,

Мәлім болар ма екенсің?!

Көп қиыннан өтерсің,

Мақсатыңа жетерсің,

Ұйықтай қойшы, бөпешім!

Міне, ұлы арман!

Бесіктің тербелу мен ән ырғағының бірдей шығуы
Қазақтың «Баланы жөргегінен баулы» дейтіні содан.

Баланы жұбату, ойнату, тәрбиелеу, оның алдына неше алуан
Бесіктің жасалу технологиясы

Станокты жұмысқа дайындау және бұйымды безендіру.

Бесікті жасау үшін кептірілген терек немесе қайың ағаштарын
Бұйымның көпшілік бөлшектері нұсқау карта бойынша ағаш жонатын
Бірінші: ағаш жонатын станоктың планшайбасына металл кескіш токарлық
Екінші: осы ағаш жонатын станоктың артқы қыспағының кіндігін
Практикалық іс-әрекеттер, техникалық қауіпсіздік ережелері нұсқауларынан басталып және
Бесікті жасап болған соң, көпшілік бөлшектерді қоңыр сырмен
Қазақ халқы әр бояудың түсіне өзіндік мән
Ағашты қолмен өңдеу негізіндегі қауіпсіздік ережелері

Жұмысқа дейін:

Жұмыс киімді кию (фартук, халат)

Жұмысқа қажетті құрал – саймандарды түгендеп, мұқият тексер
Жұмыс орыныңды, саймандарды рет – ретімен орналастыру

Жұмыс орнында артық еш нәрсенің тұрмауы

Жұмыс кезінде:

Дайындаманы верстакқа мықтап бекіт.

Әр амалды өзіне тиісті сайманмен атқар. Саймандарың қайралған,
Нұсқау карта бойынша әр амалдарды (кесу, жону, тесу,
Жұмыс орныңды әрдайым тазалап отыр.

Жұмыс кезінде бөгде заттарға алаңдама.

Құрал – сайманың бүлінсе міндетті түрде ауыстырып ал.

Жұмыстан кейін:

Жасап жақтан бұйымыңды, материалдарды кезекшіге немесе мұғалімге тапсыр.

Жұмыс орныңды ретке келтір. Қолмен сыпыруға, ауызбен үрлеуге
Өзіңді ретке келтір.

Шеберханадан мұғалімнің рұхсатымен шық.

Ағаш өңдейтін токарь станогымен жұмыс кезіндегі қауіпсіздік ережелері

Жұмыс кезіндегі қауіп түрлері:

Жаңқаның ұшуынан көз жарақаты.

Айналу бөліктеріне жанасудан қол жарақаты.

Дұрыс пайдаланбаудан қол жарақаты.

Дайндаманы станокқа дұрыс бекітпеуден немесе дайындаманың сапасыздығынан дене
Жұмысқа дейін:

Жұмыс киіміңді дұрыс киін.

Станокты тексер.

Жұмыс орныңда арқыт еш нәрсе тұрмасын.

Дайындаманы мұқият тексеріп (көз, жарық т.б.) станокқа дұрыс
Кескіш тіреуіштің биіктігін дайындаманың центрлік сызығына дәл келіп,
Жүзін тексер.

Станокты бос айналдырып тексеріп көр.

Көзге көзәйнек ки.

Жұмыс кезінде:

Кесу жұмысын станок толық күшімен айналған соң баста.

Пышақты (кескішті) дайындамаға күш түсірмей, аздан тос.

Пышақ (кескіш) тіреуіш пен дайындаманың арасын қалыпты жағдайға
Жарақат алмас үшін:

а) станокқа қатты басты еңкейтпе.

ә) станок үстінен алыс-беріс жасама

б) өлшеу жұмыстарын станок толық тоқтаған соң орында.

в) қолыңмен тоқтатушы болма.

г) жұмыс істеп тұрған станокты тастап кетпе.

Жұмыстан кейін:

Жұмы орында ретке келтіру.

Станокты тазалап мұғалімге тапсыру.

Өзіңді ретке келтір.

Қорытынды

Ағаш өңдеуде біздің қазақ халқы алдына жан салдырмайтын,
Көркем еңбек ұрпақ үшін бүгінде, ертіңде керек. Сондықтан,
Ұлттық қолданбалы қолөнерді тәрбие құралы ретінде пайдалана білу
Технология сабағы – мектеп оқушыларын рухани байытып, дүниетанымын
Еңбекқорлыққа;

Ұлтжандылыққа;

Рухани мәдениетке;

Іскерлікке;

Шыдамдылыққа:

Ізденімпаздылыққа.

Өткен тарихымызды білмей бүгінгі күннің қадіріне жету, болашақты
Сонымен, қорыта келгенде, жасөспірімдерге, көркем қолөнердің берер ықпалы
«Ұстаздық етпес жалықпас, үйлетуден балаға», -деп қазақ
Ұстаздық – ұлы ұғым, сондықтан ұлттық мектептің ұлы
Пайдаланылған әдебиеттер:

Қасиманов С. Қазақ халқының қолөнері – Алматы, Қазақстан,
Көкшеева З. Бесік жырлары – эстетикалық мәдениетті қалыптастырудың
Әбдуәлиева Ш. Халық қолөнері, Алматы, «Өнер»

Өмешұлы Ә. Бесіккее бөлеу зиян ба? Парасат, №7
Әмірғазин Қ. Қазақ қолөнері, Алматы, 2004 ж.

Жұмабаев М. Педагогика, Алматы, Рауан, 1993 ж.

Толыбаев Қ. Бабадан қалған бар байлық, Алматы, Қазақстан,
Жүнісұлы А. Пәниден бақиға дейін әдет – ғұрып
Қасымов Б. Қазақтың қол өнері

Шарбарбеков Д. Саба және оны өткізудің негіздері

26