Үнді-Пәкістан соғыстары
«Классикалық» тұрғыдан Үндістан мен Пәкістан арасында үш үлкен соғыс және көптеген кішігірім қақтығыстар болды,соның ішінде 1999 жылғы, болғандығын екі елдің де ресми органдары жоққа шығаратын «Каргиль соғысы» ерекше атап өтіледі.
Бірінші Үнді-Пәкістан соғысы (Бірінші Кашмир соғысы) 1947-1948 жж. орын алды. Оның басты себебі Кашмир Махараджасы Хари Сингхтің провинциядағы халықтың көпшілігі мұсылман болуына қарамастан, Үндістанға қосылу туралы шешім қабылдауы болатын. Соғыс қимылдары 1947 жылдың 29 қазанда пәкістандық пуштун және дарий тайпаларынан құрылған жартылай қаруланған, саны екі мыңға жететін әскерінің басып кіруінен басталды. Екі күннен кейін олар Сринагарды басып алды, одан сескенгае махараджа Хари Сингх Делиге қашты. Ол 27 қазанда Үндістанға қосылу туралы келісімге қол қойды. Пәкістан князьдіктің солтүстік бөлігін Азад (Еркін) Джамму мен Кашмир атымен өз территориясы деп жариялады. БҰҰ-ның 1949 жылы 1 қаңтарда қабылдаған резолюциясына байланысты екі ел келісімге келді. 27 шілдеде Үндістан мен Пәкістан оқ атуды тоқтату сызығын белгілеу туралы келісімге қол қойды. Кашмирдің шамамен 60% Үндістанға өтті, 40% Пәкістан ықпалында қалды. Шарт бойынша бүкіл территориның қай елге өтетінін анықтау мақсатында плебисцит өткізілуі керек еді, алайда бұл мүмкін емес болып шықты да, келесімге келу процесінің барлық талпыныстарын жоққа шығарылды.
Жағдай әлемдік ұлы державалардың, яғни АҚШ пен КСРО-ның араласуы негізінде қиындады,олар өздеріне «қырғи қабақ соғысында» оңтүстік азия оңірінде одақтас болатын мемлектті табу мақсатында араласты. Пәкістан АҚШ-пен әскери келісім жасады, ал Үндістан КСРО-мен сауда және мәдени қарым қатынастарын дамытты. Осылайша Кашмир шиеленісі «қырғи қабақ соғыстың» тағы бір алаңына айналды.
Келесі ашық түрдегі қарсыластық 1965 жылғы қыркүйекте болған Екінші Кашмир соғысы деген атпен белгілі. Негізгі себеп- Пәкістанның үнді штаттары болған Джамму мен Кашмирде көтеріліс ұйымдастыру әрекеті болды. Бұл операция «Гибралтар» деген жасырын атқа ие болып, үнді үкіметіне белгілі болған ол көздеген нәтижесіне жеткен жоқ. 1қыркүйекте Пәкістан ресми түрде Кашмирдің үнді бөлігіне өз әскерлерін енгізді. Осы кезден бастап екі ел арасында ашық түрде соғыс басталды. Үндістан да әскери қимылдар эскалациясы алдында қарап қалған жоқ, 6 қыркүйекте олар пәкістандықтарды алғаш рет Кашмир территориясынан тысқа шығарып жіберді де үнді армиясы Пәкістан территориясындағы Лахор қаласына дейін басып кірді. Алайда Пәкістан әскерлерімен қайта артқа шегіндірілді.
Шығыс Пәкістандағы әскери қимылдары әлсіз болғанына қарамастан, авиация қамтамасыз ету базалары мен әскери дислокация орындарын жиі-жиі бомбалап отырды.
22 қыркүйекте БҰҰ-ның Қауіпсіздік жөніндегі кеңесі жауласып жатқан тараптарды әскери қимылдарды тоқтатуды талап етуші резолюция қабылдайды. Сонымен, соғыс басталғанынан бір ай өтіп-ақ ешбір тараптың «жеңісінсіз» аяқталды. 1966 жылы КСРО-ның араласуымен Пәкістан президенті Аюб Хан мен Үндістан премьер- министрі Шастри соғыстың соңғы нүктесін қойған «Ташкент» декларациясына қол қойды.
Алайда, бұл факт не Пәкістанға не Үндістанға өз елдерінде өздерін жеңімпаз деп жариялауға кедергі болған жоқ, Пәкістан әлі күнге дейін ресми түрде өзін жеңіске жетті деп есептейді. Бірақ түптеп келгенде саяси тұрғыда Пәкістан жеңіліс тапқан болатын. Мұның негізі ретінде НАТО- ның қарсыласушы тараптарға қару-жарақ жеткізіп беруге эмбарго енгізуі болатын. Бұл алғашқы ретте Пәкістанға үлкен соққы болды, себебі, оны негізгі одақтасының қолдауынсыз қалдырды, ал сол ретте КСРО Үндістанды қару-жарақпен, техникамен қамтамасыз етуді жалғастыра берді.
1971 жылдағы үшiншi дау Кашмирмен байланысты болмады, бiрақ елдердiң арасындағы қайшылықтар және даулы аумақтардың бар болу айғағы күмәнсiз бұл жерде маңызды рол атқарды. 1971 жылдағы ең iрi үнді-пәкістандық дау болды және ол Бангладештің тәуелсiздiк үшiн күресуiмен байланысты еді.
Тарихқа жүгінер болсақ, Пәкістан мемлекет ретінде 1947 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін екі бөлікке бөлініп кетті, яғни Батыс Пәкістан (қазiргi шекара) және шығыс Пәкістан (қазiргi Бангладеш мемлекетiнiң аумағы) болды. Бұл екi аумақтың құрлықта ортақ шекаралары болған жоқ, Үнлістан аумағымен бөлiнiп жатты. Алғашқы екi соғыс екi мемлекеттiң арасындағы қайшылықтарды одан әрі асқындырды.
Батыс және Шығыс Пәкістан бiр-бiрiмен мәдени тұрғыда елеулi айырмашылығы болды. Ел астанасы Карачи батыс бөлiкте болды, пәкістандық саяси элитаның өкiлдерiнiң көпшiлiгi осы жақтан болды. Тұрғындар саны бойынша үстемдік ете алмағанымен, батыс Пәкістан Шығысынан экономикалық және саяси тұрғыда әрдайым үстем болды. Шығыс аумақтарының дамытуына әлдеқайда аз қаржы бөлінді. Елдің Шығыс бөлiгiнiң тұрғындары бiртiндеп өздерін екiншi сортты азаматтар ретінде сезе бастады. Бұл Шығыс Пәкістанда 1970-1971 жылдардағы тәуелсiздiк үшiн партизандық күрестер және көтерiлiстерге алып келдi.
Үндістан жаңа мемлекеттi қолдауы туралы мәлiмдедi және өз тарапынан көтерiлiсшiлердің қозғалыстарына ашық түрде демеушi болды. Дегенмен, ашық жауынгерлiк әрекеттер 1971 жылдың 3 желтоқсанында Пәкістан авиациясының үндi әскери объекттерiне күтпеген жерден шабуыл жасауымен басталды. Үндi авиациясының жоюын көздеген стратегиялық жоспар сәттi болмады және Үндістан Пәкістан үшiн өте қолайсызға жағдайда соғысты. Дерлік, екi аптада Пәкістан әскерлерi қоршауға алынды және капитуляцияға қол қоюға мәжбүр болды. Бангладеш тәуелсiздiгін алды, ал Пәкістан Үндістанмен ашық қарулы қақтығыстардан бiраз уақытқа дейін бас тарытты.
Елдердiң арасындағы бұл соғыстың аяқталуынан кейiн «Суық соғысы» жағдайы, шартты түрде «ыстыққа» ерекше сарынға ауыса бастады. Соңғы мысалдардың бiрi – Каргиль қақтығысы — Кашмирдағы екі тараппен де ресми мойындалмаған Үндістан және Пәкістанның шекаралық қақтығысы. Соғыста ешбір тарап жеңіске жете алған жоқ, алайда Пәкістан үшін ерекше аяқталды, соғыстан кейін әлемдік қауымдастық Пәкістанды соғыстың террористік әдістерін қолдануда айыптады. Соңғы қақтығыс естен кетпестей болды, және бұл атом қаруы қолданылуы мүмкін болған бiрiншi аймақтық дау болатын, себебі 1999 жылы Пәкістанда да, Үндістанда да ядролық қару бар болатын.
Билл Клинтонның араласуымен соғыстың алдын алу мүмкіндігі болған 1999 жылдың Каргиль дауынан кейiн екі ел келісімге келу екеуінің де мүддесінде екендігін түсінді. 2004 жылдың қаңтарында басталған бейбiт процесстiң нәтижесінде біршама байланыс орнады, дегенмен даудың түбегейлi шешiміне дейiн әлi ұзақ болатын,2000-шi жылдың барысында ислам жауынгерлерiнiң үндi Кашмирындағы террорлық соғыс жалғасып жатты.
Жалпы, Үндістанмен және Пәкістанның арасында әскери даулар екі елдің экономикалық және әскери потенциалға ие бола отырып, көршісін қорқыту амалы ретінде атомдық қаруды өндіруге итермеледі.
