Қазақстан Республикасының Ұлттық ақша жүйесінің қалыптасуы
Қазақстан Республикасының Ұлттық ақша жүйесінің қалыптасуы туралы қазақша реферат.
КСРО ыдыраған соң ақшаны дезинтеграциялау процесі өте күрделі жүргізіліп бұрынғы кеңес мемлекеттерінің меншікті ұлттық валюталарын еңгізумен аяқталды.КСРО республикаларының егемендігі жарияланғаннан кейін барлық 15 Ұлттық банктер бір-біріне тәуелсіз түрде орталық банктер ролін атқара бастады. Мұндай салдардың біріне несиелік экспанциялау жатты. Мысалы, Украина Ұлттық банкі 1992 ж. маусымда несие беру көмегімен кәсіпорындардың міндеттемелері бойынша өзара есеп айырысуды өткізді. Бұл мысалды ТМД елдердің көптеген орталық банктері қайталады. Ресей қолма-қол рубльді шығаруда монокомитетке айналғанымен де кейбір КСРО ның бұрынғы республикалары өздерінің ішқі тұтыну нарығын басқа республикалардың сатып алушыларынан « қорғау» мақсатында өздерінің валюталарын айналысқа шығаруға тырысты. Мұндай жағдайлар, Украина, Литва, Латвияда және Әзірбайжанда болды.1992 ж. шілде айында орталық банктердің корресподенттік шоттарындағы ақша қаражаттар көлемінде және Ресей бұрынғы кеңес мемлекеттері арасындағы төлемдерді күнделікті екі жақта өзара есеп айырысу талабын ескере отырып, еңгізілген де ғана бұл іс жүзінде ұлттық қолма-қолсыз рублдердің құрылуына әкеліп соқтырады. Келесі қадам — меншікті валюталарының шығаруы екен осы бастан белгілі боды, сөйтіп 1992 ж. маусым-шілдеде Эстония, Латвия , 1992 ж. қазанда Литва, 1992ж. қарашада Украина мен Беларусь мемлекеттері өз ұлттық валюталарын еңгізе бастады. 1993 ж. мамырда Қырғыстан, тамызда Грузия ұлттық валюталарын еңгізді. Бұл жерде соңғы болып еңгізген қатарына (1995 ж. Таджикстанды қоспағанда) Түркменистан, Узбекистан, Армения, Молдова және Қазақстан (1993 ж. қараша) болды. Бұл елдер тобы рубль аймағын Ресей орталық банкінің 1993 ж. рубльдік банкноталарды жаңаларына айырбастауды жүргізген соң барып кетті. Кейбір елдердің, оның қатарында Қазақстандың рубль, аумағын қалпына келтіруге деген ұнтылысынан еш нәтиже шықпады.
Ресейдегі ақша реформасы ескі үлдегі ақшаларды ТМД елдеріне , оның ішінде Қазақстанға қарай жаппай ығысуына жол берді.1992 ж. 1 жартысында-ақ ҚР-ның жетекшілері ендігі жерде рублден күтер үзіп, өз валютасын шығаруға бет жасаған болатын. Жаңа ақшаларды шығаруға ағылшынның «Харисон» фирмасымен шарт жасалды. Сөтіп, 1993 ж. 1,3,5,10,20,50 100 теңгелік ақшалар ҚР жеткізілді. Оларды қолдан жасаудан қорғанатын 18 дәрежесі бар.1993 ж. 12 қарашада ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев «ҚР Ұлттық валютаны еңгізу туралы » Жарғыға қол қойды. Осы Жарғымен 1993 ж. 15 қарашада сағат 8.00 ден бастап ұлттық валюта – теңге еңгізілді.КСРО Мембанкінің және 1992-1993 жж. Ресей үлгісіндегі қазыналық және банктік билеттерді айырбастау 20 қарашада сағат 18.00 де аяқталды.Қома-қол ақшалардың, рубльдік шоттардың, салымдар мен міндеттемелердің теңгеге айырбасы 1 теңге үшін 500 руб. айырбас бағамы бойынша жүргізілді.Кәсіпорындардың баланстарындаға рубльмен берілген активтермен пассивтер екі күн ішінде (15-16 қарашада) қайта есептеленді. Қолма-қол ақшаны айырбастау және активтермен пассивтерді қайта есептеу кезеңде банктер клиенттермен операциялар жүргізбеді.ҚР Ұлттық Банкі теңгенің валюталық бағамын : 1 доллар тең 4,70 тийын шамасында белгіледі. Келесі жылдары ол бірден өсіп кетті. Соған сәйкес бағамен жалақы да өсті.
