Аудитті құжаттау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ…
1 АУДИТТІ ҚҰЖАТТАУ…
1.1 Жұмыс құжаттарының нысаны мен мазмұны..
2 ЖҰМЫС ҚҰЖАТТАРЫНА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР…
2.1 Жұмыс құжаттарының мазмұнына қойлатын негізгі талаптар.
2.2 Жұмыс құжаттарын рәсімдеу бойынша негізгі талаптар…
3 ЖҰМЫС ҚҰЖАТТАРЫН ТОЛТЫРУ……
4 ЖҰМЫС ҚҰЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ…
5 АУДИТОР ҚЫЗМЕТІНІҢ САПАСЫН БАҚЫЛАУ…..
ҚОРЫТЫНДЫ….
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР……..
КІРІСПЕ
Өзіндік жұмыс тақырыбының өзектілігі құжаттау, құжаттардың мақсаты, мазмұны, нысаны және осы құжаттарға қойылатын негігі талаптары, аудиторлық қызметінің сапасын бақылау болып табылады.
230 «Құжаттау» деп аталатын Халықаралық аудит стандартында «аудитор аудиторлық қорытындыны растаушы дәлелдеулерді, сондай-ақ, аудиттің Халықаралық стандарттарға (ХАС) сәйкес жүргізілгендігін растайтын дәлелдеулерді беру кезінде зор маңызы бар мәліметтерді құжатпен рәсімдеуге тиісті» делінген. Аталмыш құжатқа сәйкес аудитті жалпы түсінуді қамтамасыз ету үшін жұмыс жазулары жеткілікті түрде толық және аяқталған болуға тиісті.
Жұмыс құжаттарының жалпы мақсаты- аудитордың аудитті нормативтік- құқықтық актілерге және жалпы көпшілік қабылдаған стандарттарға сәйкес жүргізгендігіне сенімді болуы.
Жұмыс құжаттарының маңызы төмендегілерден тұрады:
— олар аудитті жүргізу және жоспарлау кезеңінде көмектеседі;
— олар аудиторлық жұмысқа шолу жасауға және аудитке бақылауды ұйымдастыруға жағдай туғызады;
— оларда аудиторлық қорытындыны растауш процедуралардың орындалуы нәтижесінде алынған аудиторлық дәлелдеулер бар.
Жұмыс құжаттарындағы ақпараттар аудитор атқарған жұмыстардың және маңызды мәселелерге қатысты жасалған қорытынды пікірлердің жазбаша дәлелі (растауы) болып табылады. Жақсы құрылған жұмыс құжаттары аудит өткізу бойынша жұмыстарды ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Егер жұмыс құжаттарының файлдары стандартталған болса, аудиторға ақпараттарды жинау процессін бақылау және орындалған жұмыстардың бүкіл спектріне мұқият шолу жасау жеңілірек болады
Өзіндік жұмыстың мақсаты: Жұмыс құжаттарының нысанын, мазмұнын, мақсатын, осы жұмыс құжаттарын толтыруын, пайдалануын білу, аудиторлық қызмет сапасына бақылау жасау болып табылады.
Өзіндік жұмыстың міндеттері:
-Құжаттау және аудиттің сапасын бақылаудың теориялық сұрақтарына жауап беру;
-Жұмыс құжаттарын толтыруы, пайдалануы және олардың мазмұны мен рәсімдеу бойынша негігі талаптары.
Өзіндік жұмыс бес бөлімнен тұрады «Аудитті құжаттау», «Жұмыс құжаттарына қойылатын талаптар», «Жұмыс құжаттарын толтыру», Жұмыс құжаттарын пайдалану» және Аудиторлық қызметтің сапасын бақылау»
1 АУДИТТІ ҚҰЖАТТАУ
1.1 Жұмыс құжаттарының нысаны мен мазмұны
Жұмыс құжаттарында аудитор аудиторлық жұмыстардың жоспарлануы, сипаты, орындалған аудиторлық процедуралардың көлемі және мерзімі, болатын нәтижелер, сондай-ақ алынған аудиторлық дәлелдеулердің негізінде жасалынған қорытынды- пікірлер туралы ақпараттарды көрсетуге тиісті. /35/
Аудит практикасында жұмыс құжаттарының унификациясы (бір ізге салынуы) ұлттық стандарттарда, халықаралық стандарттарда да қарастырылмаған. Олар фирма ішілік стандарттарға сәйкес жасалынады және сол стандарттармен бекітіледі. Жұмыс құжаттарының көлемі фирма ішілік стандарттардың негізінде және аудитордың кәсіби пайымымен анықталады. Мұндай кезде аудитор өзі дайындаған жұмыс құжаты бұрын аудит өткізбеген басқа аудиторға немесе орындалған жұмыстар жөнінде және аудиттің барлық детальдарын егжей- тегжейлі көрсетпей-ақ, маңызды шешімдер қабылдаудың себептері жөнінде мағлұмат беру үшін аудиторлық фирманың жетекшісіне қажет болып қалуы мүмкін екендігін назардан тыс қалдырмауға тиісті.
Жоғарыда айтылғандардан жұмыс құжаттары бір уақытта жұмыстың сапасына бақылау жасау құралын бере отырып, жұмыс процессіне жағдай туғызады деген қорытынды пікір айтуға болады.
Жұмыс құжаттарын стандарттау бірқатар артықшылықтарды қамтамасыз етеді:
— жұмыс құжаттарын дайындау және оған шолу жасаудың тиімділігін арттырады;
— жұмыстарға шолу жасауды жеңілдетеді;
— сапаны бақылауға қолдау көрсету ге мүмкіндік береді.
Жұмыс құжаттарының нысаны мен мазмұнына төмендегі факторлар әсер етеді:
— көрсетілетін қызметтің сипаты;
— аудиторлық қорытынды есептің нысаны;
— клиент бизнесі;
— ішкі бақылау жүйесінің жағдайы;
— аудитті орындау процессінде қолданылатын әдістеме.
Жұмыс құжаттарының мазмұны. Жұмыс құжаттарындағы ақпараттар аудитор атқарған жұмыстардың және маңызды мәселелерге қатысты жасалған қорытынды пікірлердің жазбаша дәлелі (растауы) болып табылады. Жақсы құрылған жұмыс құжаттары аудит өткізу бойынша жұмыстарды ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Егер жұмыс құжаттарының файлдары стандартталған болса, аудиторға ақпараттарды жинау процессін бақылау және орындалған жұмыстардың бүкіл спектріне мұқият шолу жасау жеңілірек болады
Жұмыс құжаттарына төмендегілер кіреді:
1.Кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысаны және ұйымдық құрылымы туралы ақпараттар;
2.Заңдық құжаттардан, келісімдерден және жинақтардан үзінді немесе олардың көшірмесі;
3.Ревизияланатын кәсіпорынның аудитін жоспарлау процесінің негіздемесі;
4.Аудиторлық тексеруді өткізу бағдарламасы;
5.Орындалған аудиторлық процедуралардың өткізілу уақыты және көлемі, сонымен бірге олардың нәтижелері туралы жазулар;
6.Ассистенттер орындаған жұмыстарды аудитордың тексергендігінің және талдағандығының дәлелдеулері;
7.Аудиторлық процедураларды кімнің және қашан орындағаны туралы көрсетулер;
8.Аудиторлардың сарапшылармен, кеңесшілермен және үшінші жақтың басқа да өкілдерімен өткізген әңгімелерінің көшірмелері
9.Аудитордың өз клиентіне жіберген хаттарының көшірмелері, оның ішінде өзінің міндеттемелері және ішкі бақылау жүйесінің кемшіліктері бойынша;
10.Клиенттен немесе оның өкілдерінен алыенған хаттары;
11.Аудиторға тапсырылған аудиттің маңыздырақ аспектілеріне қатысты түсіндірулер;
12.Шоттардың, экономикалық субьект қызметінің көрсеткіштері мен тенденцияларының талдауы, тексеруші баланстар;
13.Өткен есепті кезеңдердің қаржылық қорытынды есебінің, сонымен бирге сол қорытынды есеп бойынша жасалынған аудиторлық қорытындылардың, анықтамалардың, актілердің және т.б көшірмелері;
14.Өткізілген аудиттің нәтижесі бойынша аудитор жасаған қорытынды пікірлер.
2 ЖҰМЫС ҚҰЖАТТАРЫНА ҚОЙЫЛАТН ТАЛАПТАР
2.1 Жұмыс құжаттарының мазмұнына қойылатын негізгі талаптар
Жұмыс құжаттары төмендегі ақпараттарды растауға (дәлелдеуге) тиісті:
1.Бухгалтерлік жазулар қаржылық және басқа қорытынды есеп берулерге сәйкес орындалған;
2.Жұмыс бірдей жоспарланған және бақыланған;
3.Аудитті жоспарлау мақсаты үшін ішкі бақылау жүйесін түсінуге қол жеткізілген;
4.Дәлелдеулер алынған, аудиторлық процедуралар жүзеге асырылған және тексерулер пікірлердің дұрыс білдірілгендігін растау үшін жетік дәлеледеулер алатындай етіп жүргізіледі.
Аудитор оның дайындаған жұмыс құжаттарын аудиторлық қорытынды жасау үшін аға аудитор немесе аудиторлық фирманың жетекшісі мұқият қайта қараған кезде ол құжаттардың мазмұнында сәкессіздік немесе толық еместік табылып қалуы мүмкін екендігін мойындауға тиісті. Бұл жерде кейбір жұмыс құжаттарын клиент дайындайтындығын айта кету керек. Клиетті кеңсе жұмыстарына жіберуге болады, содан соң, бірақ оларды аудитордың өзі тексеруіне тура келеді. Ондай құжаттар төмендеглер болуы мүмкін:
— Тексеруші баланс;
— Банк шоттарынан үзінділер;
— Түгелдеу тізімдемесі;
— Дебиторлар мен кредиторлардың тізімі;
— Келіп түскен және шыққан негізгі құралдардың, материалдық емес активтердің және т.б тізімі.
Тексеруші балансты жұмыс құжаттарының «жон арқасы» деп жиі айтады.Себебі ол қаржылық қорытынды есепті құру мақсатында Бас кітаптағы шоттар бойынша қалдықтарды жазу құралы ретінде және баланстың жекелеген шоттары бойынша жұмыс құжаттарының көрсетушісі ретінде қызмет атқарады.
2.2 Жұмыс құжаттарын рәсімдеу бойынша негізгі талаптар
Жұмыс құжаттарының толық саны (тізімі) әрбір аудиторлық ұйымның өзінің фирмаішілік стандарттарымен анықталуға тиісті.
Жұмыс құжаттарының нысандарын (үлгілерін) жасауға стандартты тәсіл пайдаланылған жерде кейбір артықшылықтарға қол жеткізілуі мүмкін. Ондай нысандар жұмыс құжаттарын жүйелеуге мүмкіндік береді, талдау жасау үшін ақпараттар алуды, сондай-ақ, келешекте оларды пайдалануға мүмкіндік жасау үшін белгілі бір схема бойынша сақтау процесін жеңілдетеді. Сондықтан барлық жұмыс құжаттарында төмендегілер болуға тиіс:
— басы (аты), толтырылған мерзімі және оларды дайындаған қызметкердің фамилиясы;
— пайдаланылған символдардың суреттемесі;
— ұқыпты және мұқият дайындалуы.
Әрбір құжаттың бас жағында төмендегі ақпараттар болуға тиісті:
— клиенттің аты және папканың номері;
— кезеңнің басы және аяғы;
— жұмыс құжатының мазмұны;
— жұмыс құжатының ағымдағы немесе негізгі папкаға жататын-жатпайтындығы.
Тестілер жазылған барлық жұмыс құжаттарында тест жүргізгендердің аты-жөні, сонымен бірге тест нәтижелерінің қысқаша мазмұны және оның тиімділігі туралы қорытынды болуға тиісті.
Баланстағы немесе табыстар мен шығыстар жөніндегі қорытынды есептегі цифрларды растаушы кестелерде:
-жинақтаушы (негізгі) және баланс пен негізгі кестедегі цифрлардың қайтадан шыққандағы көрсететін қосымша кестелер болуға тиісті;
-қосымша және негізгі кестелердің арасында, сонымен бірге жұмыс құжаттарындағы немесе шоттардың өздеріндегі кез-келген цифрларды түсіндіруді оңайлату үшін қосымша және негізгі кестелердің арасында өзара байланыс болуға тиісті;
-аудитор жылдар бойынша динамикаға қатысты шын ақпараттар алу мүмкін болу үшін өткен жыл бойынша салыстырмалы цифр беруге тиісті;
-егер шоттарда қорытынды түзетулер (корректировка) жасалған болса, жөнделген болуға тиісті;
-кестелердегі цифрларды тексеру үшін өткізілген тестілер көрсетілуге тиісті.
Аудитті өткізу үшін аудиторға қажет кестелерді клиенттің өзі алдын-ала дайындап қоюы мүмкін. Аудитордың уақыты мен шығынын үнемдеу үшін осы кестелердің көшірмесін пайдалану жөнінде келісім жасалынуы керек, бірақ аудитор олардың сенімділігіне көз жеткізуге тиісті. Егер клиетнтте дайын кесте боласа, онда аудитор кестені дайындауды одан сұрауына болады.
Жұмыс құжаттарының көпшілігінде сандық ақпараттар болады. Бірақ ол құжаттардың кейбіреулері сұрақ беру, бақылау процедураларын пайдалану арқылы жасалынады, сондықтан оларда сандық ақпараттар болмайды. Мысалы, аудитор басқару звеносының қызметкерлеріне мүдделі жақтармен іскерлік операциялардың нақты бары туралы сұрау жүргізуі немесе жылдың аяғында клиент түгелдеу жүргізген кезде материалдық құндылықтардың нақты барына бақылау жасауы мүмкін. Мұндай жағдайда аудиторға сұрақ беру нәтижесі мұқият құжатталған, сұрақ берілген жұмыскерлердің тізімі келтірілген, сұрақ беру өткізілгеннен кейін жүргізілген тексерулердің түрлері көрсетілген және тиісті қорытынды келтірілген жұмыс құжаттарын жасау керек.
Әрбір белгі аудиттің белгілі бір процедураларының орындалуын көрсететін болса, белгілеулерді де стандарттауға болады. Ондай белгілеулерді стандарттау құжаттарды тексеріп шығуға ыңғайлырақ және аудитордың уақытын қысқартады. Құжаттардың немесе прцедуралардың алғашқы әріптерін пайдалану тәжірибеде кеңінен қолданылады. Мысалы:
ЖҚ-жұмыс құжаттары.
ТБ-тексеруші (сынама) баланс.
КД-клиент дайындаған.
К-келісілген және т.б
Барлық белгілеулер мен символдарға сол бетте немесе фирмаішілік стандарттардағы жеке беттерде толық түсіндірме жасау қажет.
Жұмыс құжаттарында тексеруге қатысы жоқ бөтен ескертулер немесе жазбалар болмауға тиісті. Әрбір жұмыс құжаты «өзі үшін жауап беруге» тиісті, сондықтан нда орындалған жұмыстың көлемін және жасалынған қорытындыны анықтау үшін қажетті ақпараттар, тиісті құжаттарға сілтемелер болуға тиісті.
3. ЖҰМЫС ҚҰЖАТТАРЫНЫҢ ТОЛТЫРЫЛУЫ
Аудит аяқталғаннан кейін аудит жөніндегі директор немесе топтың жетекшісі барлық жұмыс құжаттарын жинақтауға және оларды арнайы бөлімдердің номенклатурасын пайдалана отырып, картотекаларда топтауға тиісті. Ыңғайлы болу үшін кейінгі (келесі) жұмыста жұмыс құжаттары әдетте екі типке бөлінеді:
-тұрақты құжаттардың картотекалары;
-ағымдағы құжаттардың картотекалары.
Тұрақты құжаттардың картотекасында келесі аудитті өткізу процесінде пайдаланылатын ақпараттар сақталады. Әрбір аудит өткізу жағдайында бұл папканың мәліметтері қайта қаралуға және жаңартылуға тиісті. Тұрақты құжаттардың папкалары төмендегі қажеттіліктер үшін жасалынады:
-клиенттің қаржы-шаруашылық қызметімен танысу үшін жаңа жұмыскерлерді дайын ақпараттармен қамтамасыз етуге;
-есеп саясаты және есеп процедуралары туралы ақпараттарды сақтауға;
-ішкі бақылау жүйесінің жұмысына қатысы ақпараттарды қамтамасыз етуге;
-келешекте өзгермейтін жұмыс құжаттарын жыл сайын жаңадан дайындау қажеттілігін болдырмауға;
-қайталанатын жағдайларға дайын сілтемелер алуға;
-клиент бизнесіне қатысы бар ақпараттарды құжаттауға.
Тұрақта аудиторлық папкада: Жарғының және құрылтай келісім-шарттарының, статистикалық карталардың, тиісті қызмет түрлеріне алынған лицензиялар, партнерлармен жасалынған келісім-шарттар, бизнес жоспарлар, есеп саясаты жөніндегі бұйрықтар, жұмысшы шоттар жоспары, ұсыныс хаттары.
Ағымдағы құжаттардың картотекасы:
-жоспарланған жұмыстар туралы жазу үшін жүргізіледі;
-жүзеге асырылған процедуралармен, жүргізілген тәсілдермен, жасалынған қорытынды пікірлермен бірге, орындалған жұмыстар жөнінде егжей-тегжейлі ақпараттар алу үшін жүргізіледі;
Ағымдағы құжаттардың картотекасында аудитордың жұмыс құжаттарының көбірек бөлігі сақталады, сондықтан оларды төмендегі бөлімдерге топтастырылған тиісті номенклатура бойынша бөлу дұрыс:
-қаржылық қорытынды есепке шолу жасау құжаттары;
-аудиторлық тексерудің жоспары мен бағдарламалары;
-нақты тексеру жүргізу нәтижесі бойынша құжаттар;
-арнайы мақсаттағы құжатттар.
Бөлімдердің ішінде құжаттарды тиісті бөлімшелерге бөлуге болады. Бөлімдер мен бөлімшелерді цифрлармен де әріптермен де көрсетуге болады. Мысалы, «қаржылық қорытынды есепке шолу жасау бойынша құжаттар» бөлімін 1-цифрымен, ал бөлімшені де сондай цифрмен, бірақ бөлу арқылы, яғни қаржылық қорытынды есептердің көшірмелері- 1/1;
клиенттің қаржылық қорытынды есебіне шолу жасау-1/2;
тексеруші (сынама) баланс пен қаржылық қорытынды есептң байланысын растаушы жұмыс құжаттары- 1/3;
клиенттерге жіберілетін хаттардың көшірмелері- 1/4және т.б
Аудиторлық тексерудің жоспары мен бағдарламасын- 2 деп көрсету керек, онда аудиттің жалпы жоспары -2/1;
аудит бағдарламасы- 2/2 және тағы басқалар.
Нақты тексеру жүргізу нәтижелері бойынша құжаттар- 3, онда ікі бақылау жүйесін бағалау бойынша құжаттар- 3/1;
дәлелдеулер, аудиторлық бағдарламалар (бақылау тестілері және объектіге қатысты тексеру жүргізу процедуралары)- 3/2 және т.б
Арнайы мақсатта пайдаланылатын құжаттардың аудиторлық тексеру жүргізуге тікелей қатысы жоқ, тек оны жанама түрде тиісті ақпараттармен толықтырады, яғни директорлар кеңесі мәжілісінің материалдары- 4/1; акционерлер жиналысының материалдары- 4/2 және т.б
4 ЖҰМЫС ҚҰЖАТТАРЫН ПАЙДАЛАНУ
Меншік құқығы. 230 «Құжаттау» деп аталатын халықаралық аудит стандартында жұмыс құжаттарының аудитордың жеке меншігі болып табылатындығы қарастырылған. Жұмыс құжаттарының жекелеген бөліктері субъектіге аудитордың өз білгені бойынша тапсырылуы мүмкін, бірақ олар субъектінің есеп жазуларын алмастыра алмайды.
Құпиялықты сақтау. Өзінің практикалық қызметінде аудитор клиенттің құпиялығы бар құжаттарын оның арнайы рұқсатынсыз ашпайды. Біздің шындық өмірімізде, егер ақпарат тек аудиторға қарсы шағымдану олған кезде оның өзін-өзі қорғау мақсатында жария етілген болса, онда аудитордың клиенттен рұқсат алуға міндетті еместігі өте қисынды.
Жұмыс құжаттарын сақтау. Аудитордың жұмыс құжаттарын қанша уақыт сақтауға болатындығы жөніндегі сұраққа ресми жауап нормативтік-құқықтық актілерде немесе қандайда бір ресми құжаттарда жоқ. Көптеген аудиторлар, егер ол сот процессіне шақырылған жағдайда, өздерінің жұмыс құжаттарының болғанын дұрыс көреді. Жұмыс құжаттары «ескерту» қызметін атқарады. Сонымен бірге жұмыс құжаттарын шексіз уақыт сақтау жалпы алғанда қымбат, әрі оның керегі де жоқ. Жұмыс құжаттарының екі жағының да жүзі бар қылыш болуы мүмкін екендігін ескеру керек. Бір жағынан құжаттар, аудитордың кәсіби стандарттарға сәйкес әрекет жасағандығы растайтын дәлелдеулер береді. Басқа жағынан қарағанда кінәлігһні қорғаушы жақ аудитордың жұмысына сенімсіздік тудыруға әрдайым әрекет жасайды, яғни жұмыс құжаттарын пайдаланады және аудиторға қарсы пайдаланылуы мүмкін сәйкессіздіктерді немесе дұрыс емес жәйттерді табуы мүмкін.
Егер жұмыс құжаттары жойылатын болса, онда ол аудиторлық фирманың және аудитордың пркатикалық қызметінің құжаттарын архивтеудің белгіленген жүйесіне сәйкес жүзеге асырылуы тиісті. Өзінің архивтеу жүйесн жасау кезінде аудиторлық фирма заңгерлерінен және сақтандыру компанияларынан ақыл кеңе алуға тиісті.
5 АУДИТОР ҚЫЗМЕТТІҢ САПАСЫН БАҚЫЛАУ
Қазақстанда аудиторлық қызмет көрсету рыногы шартты түрде екі бөлікке бөлінген: өзінің кәсіби қызметін «Үлкен төрттік» деп аталатын халықаралық аса ірі аудиторлық компаниялар Deloitte & Touche, KPMG, Ernest & Young, Pricewaterhouse Coopers және жергілікті аудиторлық компаниялар ұсынып отыр. Халықаралық фирмалардың әрқайсысы өздерінің мүшелерінің ұзақ жылдар бойы аудиттің халықаралық стандарттары бойынша әлемнің көптеген мемлекеттерде жұмыс істейтін ірі халықаралық топт болып табылады. Үлкен төртікке кіретін топтардың әрқайсысы жалпы алғанда аудиторлық кеңес беру қызметінің барлық шеңберін қамтиды. Ал жергілікті аудиторлық компаниялар бүгінгі таңда халықаралық аудит стандарттарын қолдану және оларды пайдалану тәжірибесін қабылдауды енді ғана бастап отыр. Қазіргі кезде әр түрлі халық ұйымдар тарапынан Қазақстанда қызмет көрсетудің осы нарықтағы өкілдері сапалық жағынан аттестациядан өтеізуді жүзеге асыруда. Атап айтсақ, 2000 жылы 27қарашадан 1желтоқсанға дейін бүкіл әлемдік банктің Мәскеудегі бір топ сарапшылары Орталық Азия аумағында бүкіл әлемдік банктің жобаларын аудиттеу құқығын алғысы келетін Қазақстандық аудиторлық компанияларлардың қызметіне олардың жұмыстарының халықаралық аудит стандарттарына сәйкестігі тұрғысынан бақылау жүргізді. Бағалау нәтижесінде мынадай тәуелсіз аудиторлық компаниялар «ЦентрАудитҚазақстан» және «Ержанова и К» өтті. Аудит осы мемлекетте қабылданған стандарттар мен принциптерге сәйкес болса ғана сапалы аудит ретінде танылады. Аудитор кәсібінің ерекшелігі олардың маңызды қоғамдық міндетті қызметті орындайтындығында. Сондықтан аудитор клиенттің кез келген тілектерін орындауға ғана емес белгілі бір ережелер мен кәсіби этикалық кодекстің шеңберінде әрекет етуге міндетті.
Клиентке сапалы қызмет көрсету үшін аудиторлық фирмалар өздерінің ұйымдық құрылымдарын басқарудың теориясы мен практикасын, сонымен бірге, клиенттерге көрсетілген қызмет түрлеріне қарай құруға тиіс. Әрбір аудиторлық фирма өзінің ұйымдық құрылымын өз бетінше анықтайтын болғандықтан олардың тәжірибесін көрсету күрделі. Бірақ негізгі бөлімшелер басқару органдарын анықтауға төмендегілерден тұруы мүмкін:
— директорлар кеңесі;
— директор;
— аудит объектілері бойынша департаменттер (жалпы аудит, банктік, сақтандыру, зейнетақы қорларын және басқа да қаржылық институттар);
— кеңес беру департаменті (салық салу, бухгалтерлік есеп мәселелері бойынша);
— маркетингті бөлім, бухгалтерия, ақпараттық заңгерлік бөлімдер т.б
Орташа аудиторлық фирмалардың құрылымы
— фирманың директоры;
— фирманың аудит жөніндегі директоры (аудит бөлімі);
— кеңес беру (консултация бөлімі):
— мүліктерді бағалау, заңгерлік, ақпараттық, шаруашылық және т.б
Ірі аудиторлық компаниялар сондай-ақ халықаралық фирмалар аудитті мынадай құрамда жүзеге асырады: аудитордың көмекшісі, аға аудитор, супервайзер, менеджер және партнер.
Аудитордың көмекшісі ретінде аға аудитордың тарапына тұрақты бақылаусыз өз бетінше жұмыс жасай алмайтын, азғантай ғана жұмыс тәжірибесі бар тұлғалар танылады. Аудитордың көмекшілері тікелей орындаушы персоналмен және клиенттің бастапқы құжаттарымен жұмыс жасайды, тестілеу нәтижелерін аудиторлық жұмыс парақтарында көрсетеді және оларды талдау жасау үшін аға аудиторға береді.
Аға аудитор аудиттің жеке бір субъектісінде топтың (командының) жұмысын бақылайды, қызметтің күн сайынғы мониторингін жүзеге асырады, аудиторлық қорытынды есептің алдыңғы нұсқасын дайындайды. Яғни, аға аудитор қандай да бір субъектідегі аудитке толығымен бақылау жасайды және де менеджер немесе супервайзердің шолу жасауы үшін «материалдар дайындайды».
Менеджер немесе супервайзер (соңғысын кейде кіші менеджер деп атайды) қағида бойынша, бір уақытта бірнеше субъектдегі аудитке басшылық етеді. Жалпы менеджерлер (супервайзерлер) аудиторлық қорытынды есептің алдыңғы (алғашқы) нұсқасын қарауға және оны бекітуге жауапты.
Компанияның партнерлары. Халықаралық тәжірибеде аудиторлық фирмалар партнерлықтың заңды нысаны, бизнес иесі болып табылады және оларға толық материалдық жауапкершілік жүктеледі. Халықаралық компанияларда аудиторлық қорытынды есепке қол қоюға тек партнер ғана құқылы… Партнерлар клиентпен байланыстар үшін, бизнестің статегиялық дамуы үшін жауапты /29, 31-б/.
Аудиторлық қызметтің сапасына бақылау жасау бірнеше аспектілермен жүзеге асырылады:
1.Негізгі аудитордың өз ассистенттерінің жұмысына бақылау жасауы- аудиторлардың орындауына толық жауап береді, тексеру кезінде ассистенттердің жұмысына бақылау жасауға, кәсіпорын қызметінің мәселелері, есепті және соған сәйкес аудитті ұйымдастырудың болуы мүмкін мәселелері бойынша нұсқау беруге тиісті.
2.Аудиторлық фирманың аудиторлардың жұмысына бақылау жасау. Сапаны қамтамасыз ету процедуралары аудиторлық фирманың ішкі құжаттарда және ішкі стандарттарда жазылуға тиісті. Бірақ халықаралық стандарттарға сәйкес сапаға тексеру, жүргізу барысында тексеруге тек сол ішкі реттеуші құжаттар алынады.
3.Сыртқы бақылау. Аудиторлар жұмысының сапасына сыртқы бақылауды мемлекеттік органдар жүзеге асырады. Бірақ бұл бақылау жанама болып табылады.Себебі, оның мақсаты аудиторлардың жұмысын тексеру емес, салық төлеудің дұрыстығы, кәсіпорында заңға қайшы іс-әрекеттердің орын алуын және т.б тексеру
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорытындылай келе, жұмыс құжаттарының жалпы мақсаты- аудитордың аудитті нормативтік- құқықтық актілерге және жалпы көпшілік қабылдаған стандарттарға сәйкес жүргізгендігіне сенімді болуы. Жұмыс құжаттарының мазмұны. Жұмыс құжаттарындағы ақпараттар аудитор атқарған жұмыстардың және маңызды мәселелерге қатысты жасалған қорытынды пікірлердің жазбаша дәлелі (растауы) болып табылады. Жақсы құрылған жұмыс құжаттары аудит өткізу бойынша жұмыстарды ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Егер жұмыс құжаттарының файлдары стандартталған болса, аудиторға ақпараттарды жинау процессін бақылау және орындалған жұмыстардың бүкіл спектріне мұқият шолу жасау жеңілірек болады. Аудит практикасында жұмыс құжаттарының унификациясы (бір ізге салынуы) ұлттық стандарттарда, халықаралық стандарттарда да қарастырылмаған. Олар фирма ішілік стандарттарға сәйкес жасалынады және сол стандарттармен бекітіледі. Жұмыс құжаттарының көлемі фирма ішілік стандарттардың негізінде және аудитордың кәсіби пайымымен анықталады. Мұндай кезде аудитор өзі дайындаған жұмыс құжаты бұрын аудит өткізбеген басқа аудиторға немесе орындалған жұмыстар жөнінде және аудиттің барлық детальдарын егжей- тегжейлі көрсетпей-ақ, маңызды шешімдер қабылдаудың себептері жөнінде мағлұмат беру үшін аудиторлық фирманың жетекшісіне қажет болып қалуы мүмкін екендігін назардан тыс қалдырмауға тиісті. Жұмыс құжаттарының көпшілігінде сандық ақпараттар болады. Бірақ ол құжаттардың кейбіреулері сұрақ беру, бақылау процедураларын пайдалану арқылы жасалынады, сондықтан оларда сандық ақпараттар болмайды. Мысалы, аудитор басқару звеносының қызметкерлеріне мүдделі жақтармен іскерлік операциялардың нақты бары туралы сұрау жүргізуі немесе жылдың аяғында клиент түгелдеу жүргізген кезде материалдық құндылықтардың нақты барына бақылау жасауы мүмкін. Мұндай жағдайда аудиторға сұрақ беру нәтижесі мұқият құжатталған, сұрақ берілген жұмыскерлердің тізімі келтірілген, сұрақ беру өткізілгеннен кейін жүргізілген тексерулердің түрлері көрсетілген және тиісті қорытынды келтірілген жұмыс құжаттарын жасау керек. Халықаралық фирмалардың әрқайсысы өздерінің мүшелерінің ұзақ жылдар бойы аудиттің халықаралық стандарттары бойынша әлемнің көптеген мемлекеттерде жұмыс істейтін ірі халықаралық топт болып табылады. Үлкен төртікке кіретін топтардың әрқайсысы жалпы алғанда аудиторлық кеңес беру қызметінің барлық шеңберін қамтиды. Ал жергілікті аудиторлық компаниялар бүгінгі таңда халықаралық аудит стандарттарын қолдану және оларды пайдалану тәжірибесін қабылдауды енді ғана бастап отыр. Қазіргі кезде әр түрлі халық ұйымдар тарапынан Қазақстанда қызмет көрсетудің осы нарықтағы өкілдері сапалық жағынан аттестациядан өтеізуді жүзеге асыруда.
