Аяқталмаған өндіріс туралы түсінік
Аяқталмаған өндіріс — технологиялық ерекшеліктің күшімен белгілі бір сәтте дайын өнімге айналмаған өндірістік ресурстар шығыны.
Бухгалтерлік есеп стандартты бухгалтерлік есепті қаржылық және басқару деп бөлуді және соған сәйкес орталық бухгалтерияның құрамын екі бухгалтерияға, яғни қаржылық және басқару бухгалтериясына бөлуді көздейді.
Басқару бухгалтериясы 8010 – «Негізгі өндіріс», 8020 – «Меншікті өндірістің жартылай фабрикаттары», 8030 – «Көмекші өндірістер» бөлімшелерінің шоттарында жүргізіледі. Қалған шоттар қаржылық бухгалтерияда жүргізіледі.
Баланстық және басқа да есеп беруді жасау үшін әр бір есепті кезеңнің аяғында басқару бухгалтериясынан қаржы бухгалтериясына аяқталмаған өндірістің қалдықтары беріледі. Аяқталмаған өндірістің құнын есепке алу үшін қаржылық бухгалтерияда 1340 – «Аяқталмаған өндіріс» бөлімшесінің мынадай шоттары көзделген: 1341 — «Негізгі өндіріс», 1342 – «Меншікті өндірістің шала фабрикаттары», 1343 – «Көмекші өндіріс», шоттар.
Аяқталмаған өндірістің қалдықтарын басқару бухгалтериясынан қаржы бухгалтериясына беру: 1341, 1342, 1343, – шоттарының дебеті бойынша 8010 — «Негізгі өндіріс», 8020 — «Меншікті өндірістің шала фабрикаттары», 8030 — «Көмекші өндірістер» шоттараның кредиті бойынша бейнеленеді.
Келесі есепті жылдың басындағы аяқталмаған өндірістің 1341, 1342, 1343, шоттарында есепке алынған құны басқару бухгалтериясына беріледі. Ол операция жоғарыда аталған шоттардың кредитімен 8010, 8020, 8030 шоттардың дебеті бойынша көрсетіледі.
Осылайша 1341, 1342, 1343 – шоттардың дербес маңызы болмайды. Олар аяқталмаған өндірістің құнын қаржы бухгалтериясында есепке алуға және оның қалдықтары туралы деректерді баланста көрсетуге арналған. 1341-1343 шоттар жай шоттар болып табылады, олар өнім түрлері, тапсырыстар, қайта жасаулар мен өндіріс сатылары бойынша талдамалық есебін жүргізуді талап етпейді.
1341-1343 шоттарда есепке алынған аяқталмаған өндірісті талдамалық есепке алу толық көлемде 8010-8030 шоттарда, яғни басқарушы есептің бухгалтериясында жүргізіледі.
Аяқталмаған өндірісті бағалау және есптеу. өндірудің барлық түрінен өтпеген және техникалық бөлім де, тапсырыс беруші де қабылдап алмаған аяқталмаған жұмыстар аяқталмаған өндіріске жатқызылады, ал олар бойынша жұмсалған шығындар аяқталмаған өндіріске жұмсалған шығындарды құрайды. Аяқталмаған өндірістегі шалафабрикаттың қозғалысы бойынша сандық жедел есебін диспечерлік – жоспарлау бөлімі, ал оның ақшалай түрінднгі есебін кәсіпорынның бухгалтериясы жүргізеді.
Бұл есеп аяқталмаған өндірісте тұрған материалдардың, тораптар мен бөлшектердің жұмыстарын қадағалау және сақтау жағдайын, дайын өніммен аяқталмаған өндіріс арасындағы шығындардың аражігін дұрыс ашуды; аяқталмаған өндірістің кем шығуы мен артық шығуые, ақау мен өнімнің бөлімшілерде бүлінуін анықтауға және тиісті шотқа жататынына байланысты оларды есептен шығарып тастауға арналған.
Өндіріте деталбдарды есепке алу бөлшектік-операциялық және бөлшек деп аталатын екі қағиды бойынша бөлінеді.
Жеке өндірісте цехтардағы бөлшектердің жылжуы және олардың бір цехтан екінші цехқа берілуі есепке алу операциялары бойынша жүргізіледі. Бұл мақсат үшін маршруттық парақтар мен арнаулы карточкалар пайдаланылады. Жаппай өнім шығаратын және ірі сериялық өнімдер шығаратын өндірістерде цехтар бойынша аяқталмаған өндірістің қозғалысын егжей-тегжейлі есепке алу жүйесі қолданылады. Бұл үшін карточкалар немесе ведомостар ашылады, онда өндірісте бұйымдардың ақауы, жоғалуы және бүлінуі туралы мәліметтер болады. Дайындау цехтарда өндірісте жатқан бөлшектердің саны өнімді есепке алу деректері бойынша анықталады.
Бөлшектердің қозғалысын есепке алуды жеңілдету мақсатында олардың цехтан екінші цехқа берілуін бір айлық карталар арқылы жүзеге асырады, ал бөлшектерді құрастыруға босату үшін – жинақтаушы ведомостар бойынша рәсімдеуге болады; жаппай өнім шығаратын өндірістерде бір ай ішінде құжаттарсыз ай соңында жедел есептеу мәліметтерінің негізінде жинауға босатылған бөлшектерді қадағалауға болады.
Аяқталмаған өндірістегі қалдықтар былай бағаланады:
— шығындарды толығымен дайын өнімге жатқызады, «Өндірісті әзірлеу мен игеруге жұмсалған шығындар», «Ақаудан болған шығындар», «Өндірістен тыс шығыстар» деген баптардан басқа калькуляцмяның барлық баптары бойынша іс жүзіндегі өзіндік құны бойынша анықталады;
— дайындық дәрежесін (жаппай және сериялық өндірістерде) ескере отырып, тікелей шығындардың барлық баптары бойынша шығыс нормаларын негізге ала отырып қосымша және жалпы әкімшілік шығындар қабылданған базалық пайызы бойынша таратудың арқасында анықталады.
Тоқыма өнеркәсібінде аяқталмаған өндіріс қалдықтарын шикізат пен материалдар шығындарының құны бойынша бағалайды.
Жеке-дара өндірістегі аяқталмаған өндірісті әрбір аяқталмаған тапсырыс бойынша шығындарын есептеу жолымен анықтайды. Халық шаруашылығының түрлі салаларындағы кәсіпорындарда түгендеу ерекшеліктері мен аяқталмаған өндірісті бағалау әдістері жеткілікті түрде баяндалған.
