Қазіргі кездегі ипотекалық несиелендірудің мәселелері мен даму перспективалары
Қазіргі кездегі ипотекалық несиелендірудің мәселелері мен даму перспективалары
Ипотекалық несие – бұл пайыз төлеу және қайтару шартында уақытша пайдалануға берiлетiн ссудалық капитал қозғалысы.
Ипотекалық несие берудің басты мақсаты – азаматтардың меншікті қаражаттары мен ұзақ мерзімді ипотекалық несиенің есебінен монополиядан арылған тұрғын үй нарығында тұрғын үй сатып алудың нарықтық қағидаттарына негізделген, орташа табысы бар азаматтарды шамасы жетерлік баға бойынша, тұрғын үймен қамтамасыз етудің тиімді жұмыс істейтін жүйесін құру болып табылады.
Ипотекалық несиелендірудің көптеген елдерде халықты баспанамен қамтамасыз етуде атқаратын ролі көпшілікке мәлім. Табыстары шағын болғанымен, оны тұрақты алатын азаматтар үшін тұрғын жайды меншікке сатып алуға жағдай жасаумен қатар, ипотекалық несиелендіру жүйесі құрылыс саласына инвестициялар тартуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ ол қор рыногының жаңа сегменті — ипотекалық құнды қағаздар рыногын қамтамасыз етеді.
Тұрғын үй құрылысын қаржыландырудың жаңа жүйесін дамыту үшін көптеген жағдайларда тұрақты алғышарттар бар деп айтуға болады. Әрине, ең алдымен, бұл тұрғын үйге мұқтаж азаматтар санының ұлғаюы, бұған бір жақтан ескі тұрғын үйлердің тозуы да септігін тигізуде. Сонымен қатар, Қазақстан экономикасының дамуы еңбекке қабілетті халықтың тұрақты табыс алу мүмкіншіллктері зор өңірлерге, мысалы мұнай өндірілетін аумақтарға қоныс аударуына ықпал етті. Ал, бұл жағдай тұрғын үйге деген қосымша сұраныстың өсуіне әкеп соқты.
Соңғы жылдары орын алып отырған оңтайлы жағдайдың біріне халықтың жинақ қаражаты деңгейінің өсуін жатқызуға болады. Алайда, ол жинақтар тұрғын үйге мұқтаж азаматтардың көбіне тұрғын үйдің құнын біржола толығымен төлеуге мүмкіндік бермейді. Осыған орай, ипотекалық несиелерге деген сұраныс та туындауда.
Қазақстан банктеріндегі ипотекалық несиелеудің проблемалары келесіге байланысты:
банктердің ресурстық базаларының жетіспеуі;
қозғалмайтын мүлікке төлем қабілеті төменгі сұраныс.
Ипотекалық несиелендірудің проблемалары:
v ипотекалық несие арқылы тұрғын үй сатып алумен байланысты келісім — шарттың мемлекеттік тіркеудің тым ұзақтығы және қымбаттылығы тб.
v салық жүйесінің қатаңдығы, салық мөлшерлемесінің жоғары болуы;
v Кірістердің өсуі;
v Жаппай тұрғын үй құрылысының жоқтығы;
v Халықтың миграциясы;
v Жылжымайтын мүлікке сұраныстың өсуі және бағаның өсуі.
Ипотекалық кредиттеу нарығында негізгі үш тәуекелді міндетті түрде сақтандыру тәжірибесі қалыптасты: бұл заемшының өмірі мен денсаулығы; кепіл объектісінің жойылуы немесе бүлінуі; заемшының еңбеккежарамдылығын жоғалту тәуекелі.
Ипотекалық несиелеудің ерекшеліктері:
• Берілуінің ұзақ мерзімділігі (5 жылдан аса)
• Кепілзаттың қарыз алушысының қолында қалуы
Ипотекалық несиелеу объектілері болатындар:
Ипотекалық несиелендірудегі мәселелер
Жетілдіру жолдары
жерге деген меншіктің болмауы;
мемлекет деңгейінде ипотекалық бизнестің дамуы статегиясының болмауы;
бұл жүйеге мемлекет тарапынан реттеу жүргізілмейді;
бұл жүйенің қызмет етуі туралы нақты заң жоқ;
бұл жүйенің дамуына қолдау көрсететін арнайы құрылған немесе маманданған ипотекалық банк шотын қоса;
ипотекалық несие алушыға мемлекеттен беретін дотация берілмейді;
еліміздегі инфляция жағдайында қорлану салымдары бойынша төленетін пайызды мөлшері өте төмен;
ресурстық базаның жоқтылығы;
несие алушының төлем қабілетін бағалау қиындылығы;
банк несиелерінің көлемін және салымдарын тез қарқындылығы
инфляция деңгейінің тұрақтылығы
жылжымайтын мүлік бағасының өсу қарқындылығы қаралады
5 жылға берілетін несені 10-15 жылға ұзарту
банк өз салымдарын ұзақ мерзімге тарту
жеке тұлғаның табысын бағалау шығындарын азайту
қазіргі кезде орташа табыспен ипотекалық несиені алуды жеңілдету
ипотекалық несиелендіруге қатысушы
тұлғаларды ынталандыру мақсатындағы бюджеттік саясатты қарастыру;
тұрғын үй ипотекалық несиелендіруді жетілдіру.
Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй нарығы даму бағытының сипаттамасы
Ипотекалық несие мәселесін шешу жолдары:
Жалпы республикадағы орташа жалақымен салыстырғанда облыста жалақы деңгейі елеулі жоғары болды. Тұрғындар табысының өсімі, ел ішіндегі тұрақты саяси жағдай мен экономика, ақшаның тұрақтылығы табыс шамасының өсуіне әкелді. Субъектілер табысының өсуінен нарықта жылжымайтын мүлікке қызығушылық пайда болды. Нәтижесінде сол кезеңдерде тұрғын үй бағасы мен операциялары қарқынды өсіп, тұрғын үй нарығы дамыды, бірақ қазіргі таңда бұл жағдай біраз бәсеңсіген.
Ипотекалық несиелеу кәсіпорындардың, фирмалардың және құрылыстың қажеттіліктерін мемлекеттік қаржы көздерінің орнын басуында үлкен рөлін атқарады. Ипотекалық несиелеудің дамуы инфляцияның жоғары қарқынды жағдайында және ұзақ мерзімдік несие ресурстарының тапшылығы жағдайында шаруашылық жүргізетін субъектердің инвестициялық белсенділігін үлкейтуге мүмкіндік береді.
Тұрғын үйге ипотекалық несиелеу қайталама нарығының жұмыс істеуі ипотекалық банктердің капиталдарының ликвидтілігін қамтамасыз етеді, айналымдағы ақша массасын байланыстырады, елдің аймауқтарына және экономикалық сфераларға капиталды қайта бөлуге көмектеседі, несиенің пайыздық ставкаларды тұрақтандырады.
Ипотекалық банктердің ірі облигациялық тұрмыстық заемдарды шығару ипотекалық несиелеу үшін ресурстарды тарту проблемасының шешімі болды.