Қорлардың түсінігі және жіктелуі
Өндірістік қорларға материалдар, құрал-саймандар, аспаптар және тағы басқалары жатады. Кәсіпорындарда материалдар есебінің тәртібі Қазақстан Республикасы кәсіпорындарындағы материалдардың есебі бойынша Ережелерімен белгіленеді.
Материалдар төмендегі синтетикалық баланстық шот пен субшоттарда есепке алынады:
1310. Шикізат пен материалдар
1311. Сатып алынған жартылай фабрикаттар мен жинақтау бұйымдары, конструкциялық және тетіктер
1312. Отын
1313.Ыдыс және ыдыс материалдары
1314. Қосалқы бөлшектер
1315. Өзге материалдар
1316. Ұқсатуға берілген материалдар
1317. Құрылыс материалдары
Материалдар келуінің есебі көтерме бағалар бойынша олардың құны қосымша құнға салынатын салықсыз (ҚҚС) және көлік-дайындау шығыстарынан (ҚДШ) құралатын дайындаудың нақты құны бойынша жүргізіледі.
№8011 «Негізгі өндірістегі материалдар» шотына ұқсас (жалпы шаруашылық мұқтаждықтарға материалдар босату кезінде) №7210 «Әкімшілік шығыстар» шоты және шығындардың басқа шоттары пайдаланылады.
№3310 «Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді берешек» шотында банктегі есеп айырысу шотынан жабылуға тиіс қарыздар пайда болды.
Фактурленбеген жеткізіп берулер (яғни жасалған құжат: шотфактурасыз келген материалдар) есепті бағалар бойынша бағаланып және №1310 шоттвң дебеті мен №3310 шотының кредиті бойынша бейнеленеді.
Түгендеу кезінде анықталған материалдық құндылықтардың кем шығуы №7210 «Әкімшілік шығыстар» шотының дебеті мен №1310 «Шикізат пен материалдар» шотының кредиті бойынша жазылады. Келіп түскен материалдық құндылықтар бойынша қосымша құнға қосылған салықтың есебі №65 бөлімшеде беріледі.
Синтетикалық есеп пен қатар материалдар мен құрал-саймандар сандық-сомалық есептің карточкаларында түрлері, типтері, сорттары мен мөлшерлері бойынша есептелінеді. Ай сайын материалдардың нақты бар-жоғын есептегі жазулармен салыстырып отыру керек.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын бұйымдары, сатып алған бірақ әзірге ұйымға келіп түспеген тауарлары, аяқталмаған өндіріс, басқаларға көрсеткен қызметтері, сондай-ақ жұмыстарды орындау және қызметтерді көрсету барысында пайдалануға арналған қосалқы бөлшектері, отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары жартылай фабрикаттар және басқа да материалдары сол ұйымның тауарлық-материалдық қоры түріндегі ағымдағы активі болып табылады.
Олардыңөндіріс құралдарынан өзгешелігі , өндіріс құралдары шаруашылық үдерісіне ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай отырып өндірілетін өнімге өз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса, еңбек заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырылады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың өзіндік құнының көп бөлігі еңбек заттарының құнынан тұрады. Сонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.Материалдарды есептеудің негізгі міндеттеріонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.
Материалдарды есептеудің негізгі міндеттері:
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған есеп материалдардың түгел сақталуына, үнемді пайдалануына көмегін тигізеді.
Еңбек заттары біртекті емес. Олардың бір-бірінен өндірісте атқаратын міндеттеріне қарай, сондай-ақ физикалық және химиялық қасиеттеріне қарай өзара айырмашылықтары бар. Сондықтан да материалдар есебін дұрыс ұйымдастырудың ең басты мәселесі – оларға экономикалық жағынан дәлелденген жіктеу жасау болып табылады. Өздерінің өзгешеліктер мен өнім дайындауда атқаратын мінддеттеріне қарай материалдар:
— шикізат;
— негізгі материал;
— көмекші материал;
— жартылай фабрикат және тағы да басқалар болып бөлінеді.
Негізгі материалдар мен шикізаттар өндірілетін өнімнің құрамына кіріп, оның материалдық негізін жасайды.
Шикізаттар деп бұрын азды-көпті еңбек сіңірілген заттарды айтады. Бұлардың құрамына кен өндіруші өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы мекемелерінің өндірген өнімдері- мұнй, кен, мақта, жүн, тері, ағаш және тағы да басқа материалдар жатады.
Негізгі материалдардың қатарына өнімнің өзіндік құнын құрайтын өңдеуші өнеркәсіп өнімдері — ұн, мата, кірпіш және тағы да басқалары жатады.
Өндірістік үдерістің бір сатысынан толық өтіп, әрі қарай өңдеуді қажет ететін материалдар жартылай фабрикаттар деп аталады. Материалдардың бұл түрін әрі қарай өңдеу арқылы дайын бұйымдар алынады. Олардың аяқталмаған өнімнен айырмашылығы, оны сол күйінде сатуға болады. Бұндай жағдайда жартылай фабрикатты сатып алған ұйымдар оны әрі қарай өңдейді. Сондықтан да әрі қарай өңдеуге арналған ұйымның өзінің өндірген немесе басқалардан сатып алған заттарының қатарында есептелінеді.
Көмекші материалдарға – әртүрлі химикаттар мен майлайтын, сүртетін және жөндеуге керекті басқа да материалдар жатады. Көмекші материалдардың негізгі материалдардан өзгешелігі, олар өнімнің материалдық негізін құрамайды. Материалдардың бұл түріне бояуларды, әктерді жатқызуға болады.
Материалдық қорлардың ішінде бөлек топ болып отындар, ыдыс және ыдыстық матералдар, қосалқы бөлшектер , құрылыс материалдары, тағы да басқалары есептнледі.Отындар тобына техниклық мақсатта энергия өндіруге, үй-жайларды жылытуға пайдаланылатын материалдардың барлық түрі кіреді.
