TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

Монополиялық билігі бар факторлар нарығы әдетте кәсіподақ қызметімен ойда  байланыстырылады. Еңбек нарығында өзінше монополист ретінде бола тұра, кәсіподақ өз мүшелерінің де, жалданған жұмысшылардың да бағасына (жалақысына) айтарлықтай ықпал жасайды. Бұны тыңғылықты қарастырайық. 88 суретте бәсекелес еңбек нарығындағы тепе-теңдік көрсетілген, А нүктесі – нарықта кәсіподақтың қатысуынсыз орнатылған нарық тепе-теңдігінің нүктесі. Монополиялық билікке ие кәсіподақтың кірісуінде ахуал мүлде өзгереді. Енді бұл нарық монополиялық болып барады, ал кәсіпорын еңбектің кез келген бағасын және жалданатын жұмыскерлер санын белгілей алады. Жұмысшылар санын көбейту мақсатымен ол өз мүшелігін L₁  дейін шектеп, жалақыны W₁ деңгейде белгілейді.

Сонымен, кәсіподақ мүшелері оның қызметінен ұтады да, мүшелігі жоқтар – жоғалтады. Өз мүшелерінің баламалы табысын жоғарылату мақсатымен кәсіподақтың мүшелікті шектеу процесі (үдерісі)монополиялық фирманың пайданы жоғарылату мақсатымен өндіріс көлемін шектеуіне сәйкес. Графикте – шекті табыстың қисық сызығы еңбектің нарықтық ұсынысының қисық сызығын кесіп өтеді (ұсыныс қисық сызығы – бұл жалданған жұмысшылардың баламалы шығындары), яғни L₁. Бұл тәсіл қоғамдық пайда тұрғысынан ең нәтижелі емес. Ең нәтижелі нұсқа: жұмысшылар саны L₁ деңгейден шекті табыс = 0 деңгейге дейін өскенде болады. Басқа сөзбен айтқанда: барлық жалданған жұмысшылардың жиынтық жалақысы W₂ нүктесінде өседі. Кәсіподақ қызметінің қаралған үлгісі бірсекторлы деп аталады, өйткені онда кәсіпорынмен қамтылған тек қана экономика секторында (бөлімінде) болып жатқан процестер (үдерістер) талданады. Осыдан және де кәсіпорынмен қамтылмаған экономика секторында болып жатқан процестерді (үдерістерді) талдағанда, жұмыскерлерді жалдаудың 2 секторлы үлгісі пайда болады. Екінші секторға кәсіподаққа мүше болмаған жұмысшылар ауысып жүрген экономикалық қызметтің аялары кіреді. Жай айтқанда, кәсіподақ мүшелерін одақ қызметкерлері, ал оған кірмегендерді – одаққа кірмегендер деп атайық. Одақ қызметкерлері мен одаққа кірмегендердің жалпы саны тұрақты дейік, сондықтан еңбектің нарықтық ұсынысы тік.

Бұл үлгіде еңбекке деген сұраныс одақтық сектордағы (D_U) еңбекке деген сұранысқа одақтық емес сектордағы еңбекке деген сұранысты  (D_NU) қосу жолымен пайда болады (құрылады).

Егер кәсіподақ өз жұмысшылары үшін жалақыны бәсекелесінен жоғары W_U деңгейге дейін көтерсе, одақтық жұмысшылар саны ΔL_U азаяды (қысқарады). Бұл жұмысшылар жұмысты одақтық емес секторда (бөлімде) тапқанда, ондағы жалақы мөлшері төмендей береді, нарық тепе-теңдік күйге келгенше. Монопсонист пен монополист кездесетін нарық 2 жақты монополияны білдіреді. Бұндай ахуал еңбек нарығында болады. Оның нақты мысалы: кәсіподақ пен компания басшылары араларындағы жалақы туралы келісімдер, олар батыс тәжірибесінде кең таралған. Екі жақ та нарық билікке ие болғандықтан, осындай келісімдердің нәтижесінде белгіленген жалақы бәсекелеске жақын болады.