TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

Тапсырма №1

Келесі сұрақтарға конспекті жазыңыз:

1. Салықтар мен алымдардың айырмасы неде?

2. Салықтың экономикалық мәнін ашыңыз.

3. Салық салудың негізгі қағидалары қандай?

4. Салық механизмі, салық жүйесі, салық салу жүйесі дегенді қалай түсінесіз?

5. Қазақстанда салық салуды жүзеге асыратын мекемелерді атаңыз.

6. Салық органдарының негізгі міндеттері мен құқықтарын атаңыз.

7. Салық төлеушінің міндеттері мен құқықтарын атаңыз.

8. Қазақстанда салық салу ісін зерттейтін қандай ғалымдарды білесіз?

1. Салықтар мен алымдардың айырмасы неде?

Салықтар – бұл мемлекеттің заңды негізде жүзеге асыратын, заңды және жеке тұлғалардан алынатын қайтарусыз сипаттағы міндетті төлемдері мен алымдары. Олар заңды және жеке тұлғаларды мемлекеттің қаржылық ресурстарын қалыптастыру барысына қатынасуын міндеттейді.

Салықтық түсімдер арқылы мемлекеттің қаржы ресурстары қалыптасып, бюджет  пен бюджеттік қорларда шоғырланады. Осыған сәйкес салықтарды экономикалық мәні бір жағынан шаруашылық субъектілер мен азаматтардың, екінші жағынан мемлекеттік қаржыларды қалыптастыру бойынша мемлекеттің  өзара қатынастарын көрсетеді. Сонымен қатар салықтық төлемдердің көздері ұлттық табыстың бір бөлігін құрайды. Ұлттық жиынтық табыс қоғамдық өндірістің негізгі қатысушыларының бастапқы ақшалай қаражаттарын құрайды. Жиынтық өнімнің құндылықты бөлістірілу үрдісі бастапқы ақшалай қорлардың қалыптасуымен шектелмейді; қоғамдық өндірістің негізгі қатысушыларының ақшалай қаражаттарын мемлекет пайдасы үшін жұмысшылардан – табыс салығы, зейнетақы мен сақтандыру қорларына аударымдарды (егер бұл қорлар мемлекеттік болса), ал шаруашылық субъектілерден –пайдаға салынатын салық пен басқа да төлемдер түрінде бөлістіреді. Кәсіпорындардың ақшалай жинақтары материалдық өндіріс үрдісіндегі қоғамның таза табысын сипаттайды. Олар мемлекеттік бюджеттің кірістерінің негізгі көзі болып табылады. Бюджетпен қаржылық есеп – айырысудан қалғаннан кейінгі қалған ақшалай қаражаттар кәсіпорынның меншікті қаражатында қалады. Осыған сәйкес кәсіпорындар барлық салықтарды пайдасынан төлесе, жеке тұлғалар — өздерінің табысынан төлейді.

Жаңа Салық кодексі 2002 жылдың 1-ші қаңтарында Қазақстан Республикасында мынадай салықтар енгізген:

─ корпорациялық табыс салығы;

─ жеке табыс салығы;

─ қосылған құн салығы;

─ акциздер;

─ жер қойнауын пайдаланушылардың салықтар мен арнайы төлемдері;

─ әлеуметтік салық;

─ жер салығы;

─ көлік құралдары салығы;

─ мүлік салығы.

Алымдар:

─ заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;

─ жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;

─ жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;

─ радиоэлектрондық құралдары және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;

─ механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;

─ теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;

─ азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым;

─ дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым;

─ автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы;

─ аукциондардан алынатын алым;

─ елтаңбалық алым;

─ жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқұғы үшін лицензиялық алымы;

─ телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға рұқсат беру үшін алым.

/Салықтар және салық салу, Алматы 2003, 15-16 беттер/

2. Салықтың экономикалық мәнін ашыңыз.

     Салықтар дегеніміз мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер болып табылады.

Салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын экономикалық категория.

Салық төлеушілердің барлық саны — салық органдарында тіркелген заңды тұлғалардың; жеке азаматтардың, кәсіпкерлердің жиынтық санымен анықталады.

Салықтар нақты және жеке салықтарға бөлінеді:

      Нақты салықтар – бұл мүлікке салынатын салықтар. Бұл салықтар мүліктен немесе кірістен алынады. Оның негізгі ерекшелігі салық салуда салық төлеушінің қаржылық жағдайы есепке алынбайды.

      Жеке салықтарға  халықтың кірістерінен алынып, салық төлеушінің төлем қабілетттілігін ескереді.

Салықтың ұйымдастырушылық нысанына:

    ─ салық объектісі – бұл салықтың алыну көзі болып табылады (табыс және мүлік және т.б.);

    ─ салықтың төлену көзі – салық төленетін қор  немесе қаражат (ағымдық кіріс, несие және т.б.);

─ салық базасы  —  салық салу объектісі мен салық салуға байланысты объектінің құндық, заттай  немесе өзге де сипаттамалары;

   ─ салық мөлшерлемесі – салық базасының өлшем бірлігіне салық есептеулерінің шамасын білдіреді;

─ салық салу субъектісі – салықты және басқа да төлемді төлеуші тұлға.

      Салық жүйесі бұл мемлекет пен шаруашылық субъектілері және жеке тұлғалар  арасындағы қаржылық қатынастардың; салықтар, алымдар және салықтық сипаттағы алымдар мен басқа да төлемдердің; салық заңдылығының әдістері мен нысандарының,  сонымен қатар қаржылық қатынастарды басқаруды жүзеге асыратын салық қызметі мен басқару органдарының жиынтығы.

Қазақстаннның салық жүйесі тәуелсіздік алған уақыттан бері қалыптасып,  әлі күнге дейін толықтыру мен жетілдіруді қажет етеді. Елімізде бұрын-соңды салықтық қатынастардың дамымауы, еліміздегі салық жүйесінің «нөлдік» кезеңнен қалыптасуына себеп болды. Әлемдік тәжірибеде салық салу аясында алдыңғы қатарлы салық жүйесін қалыптастырудың алғышарты болатындай белгілі бір қағидалардың қалыптасуы, біздің ел үшін дұрыс салық жүйесі мен салық механизмінің (тетіктерінің) дамуының дұрыс бағыттарын қалыптастыру мен дамытуға мүмкіндік береді.

1991 жылы 25 желтоқсанында   Қазақстан Республикасының салық жүйесінің құқықтық негізінің қалыптасуына  «Қазақстан Республикасының салық жүйесі туралы» заңының бекітілуі себеп болды. Заңның қабылдануы салықтардың, алымдар мен төлемдердің  түрлері мен алыну ерекшеліктерін, олардың бюджеттің әр түрлі деңгейіне бекітілуін, сонымен қатар салық төлеушілердің құқықтары мен міндеттерін анықтап берді. Сол уақыттан бері мемлекет пен шаруашылық субъектінің арақатынасын реттейтін басқада заңдар қабылдана бастады.

Салықтар жүйесін бағалауды негізгі төрт: қаржылық, экономикалық, әлеуметтік және ұйымдастырушылық  бағыттар негізінде жүзеге асыруға болады.

Қаржылық немесе фискалдық бағыт бюджеттің ақшалай қаражаттарға деген қажеттілігін қанағаттандыру тұрғысында сипаттайды.

           Экономикалық бағыт  салықтың кәсіпкерлік бағытты ынталандыру мен  өндірісті дамытуға  әсер ету сұрақтарына жауап беруі тиіс.

Әлеуметтік бағыт салықтың әлеуметтік топтар мен халықтың әр түрлі деңгейіне сәйкес адалдық негізінде алынуын сипаттайды.

         Ұйымдастырушылық бағыт салық салудың механизмімен, оның ұйымдастырушылық — техникалық нысандарымен, басқару жүйесімен байланысты.  Аталып өткен бағыттардан басқа Қазақстанның салық жүйесін бағалау үшін әлемдік тәжірибедегі  тиімді салық жүйесін қалыптастыруда қойылатын негізгі талаптар жиі қолданады.

Салықтардың экономикалық мәні мынада:

─ біріншіден, салықтар, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуынадағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;

─ екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.

Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің өмір сүруі мен дамуының негізгі қаржылық көзі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Әрбір мемлекетке өінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет.

Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі.

Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады.

Салықтың мәні олардың қызметінен пайда болады. Жалпы ескеретін бір жағдай қаржы категориясын толық қарастырғанда салық субкатегория ретінде қарастырылады. Себебі, қаржы қызметінде бөлу қызметін сипаттайды. Жалпы “салық қызметі” бұл оның іс-әрекетінің мәні мен әдістемелік ерекшелігінде. Жоғарыдағы қызмет бұл экономикалық категорияның мемлекеттік табысты қайта бөлудегі құндық құрал ретінде қоғамдық мағынаға ие болғандығын көрсетеді. Бұл жерден салықтық қайта бөлу қызметінің туындағандығын байқаймыз. Сонымен бірге орталықтанған бөлу қатынастарындағы маңызы да көрінеді.

Қазіргі кездегі экономикалық әдебиеттерде келесідей салықтың негізгі қызметтері көрсетіледі: фискалдық, ынталандырушы, реттеушілік, қайта бөлу, бақылау және шет ел әдебиеттерінде сонымен бірге шектеушілік қызметі де көрсетіледі.

1. Салықтың бірінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызмет. Бұл барлық салық жүйесінің даму тарихында кездесетін және барлық елдерге тән қызмет. Бұл қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құралып, салықтардың қоғамдық міндеті артады және мемлекеттің өсуіне материалдық жағдай пайда болады. Яғни, мемлекет салықтарды сәйкес келетін шығындарды қаржыландыру үшін жинайды. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери, қорғаныс, тағы басқа да шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді. Мемлекеттік бюджеттің кіріс көзін құрайтын негізгі қаржылық көздер – салықтар.

Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетіндегі салықтық төлемдердің үлесін мына кестедегі мәліметтерден көруге болады.

                                                                                                         1-кесте

Қазақстан Республикасы мелекеттік бюджетінің жалпы кірісіндегі салықтық түсімдердің үлес салмағы

Кестеден көрсетілген мәліметтерді қарастыра келе, қазіргі кезде еліміздің бюджетінің кіріс көзінің 90 пайызы салықтардан тұратынын көруге болады. Ел экономикасы дамып, мемлекеттік бюджеттің кіріс көзі ұлғайған сайын салықтық түсімдердің де өсіп отырғаны байқалады. Себебі салықтың экономикалық табиғаты өндіріске байланысты. Өндіріс бар жерде табыс бар, одан алынатын салықтар да бар. Сондықтан салық өндірістің дамуына барынша өз ықпалын тигізіп, өндірушілердің ынтасын арттыруға жағдай жсауы қажет.

2. Салықтың екінші қызметі – ынталандырушы қызметі. Бұл қызмет арқылы халықтың өсуіне, экономикалық өсуге, техниканы жаңартуға, ғылыми зерттеуге және тәжірибелік конструкциялық жұмыстар жүргізуге тұрғындардың келуіне ынталандырулар жасау.

3. Салықтың үшінші қызметі – реттеушілік қызмет. Бұл қызмет салық механизмі арқылы іске асырылады. Оның ішінде негізгі тетіктер салық ставкалары мен салық жеңілдіктері. Салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймай, сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларды ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асыруы қажет. Әрине салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін олардың басқа да экономикалық тетіктерімен тығыз байланыста болуы керек.

Салық мөлшерін көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс жоғары деңгейде белгілеу өндірістің тоқтауына, өндірушінің өз ісіне деген ынтасын жоғалтуына әкеліп соғатыны көптеген ғалымдар еңбектерінде тұжырымдалып, дәлелденген. Мысалы, табыс салығын салғанда, салық ставкасының деңгейі 35-40 пайыздан аспауы қажет.

Салық механизмін, оның ішінде салық ставкаларының деңгейін зерттеген ғалымдардың тұжырымдары мынаны дәлелдейді:

— егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50-нан асып кетсе, онда ол өндірістің тоқтап қалуына әкеліп соқтырады;

— егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50-ы аралығында болса, онда жай ұдайы өндіріске әкеледі;

— егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-40-ы мөлшері аралығында болса, онда ұлғаймалы ұдайы өндіріске әкеледі.

Шаруашылық субъектілер мен халықтар табысының бір бөлігін мемлекеттің орталықтандырылған қаржы көздеріне айналдыру салықтардың ұдайы өндірістегі қызметтерін көрсетеді. Бұл қызметтің іс-әрекетінің көлемін жалпы ішкі өнімдегі салықтардың алатын үлес салмағы арқылы көруге болады. Салықтың реттеуші қызметі ұдайы өндіріс процесінің масштабы мен қарқынына әсер етуінен пайда болады. Салықты өзгеру төлем қабілетінің сұранысы мен ұсынысының кеңеюіне немесе таралуына әкеледі. Сонымен бірге жұмыс пен қызметтің, жинақтар мен инвестицияның азаюына не көбеюіне алып келеді. Салықтар сонымен бірге қоршаған ортаға, инновацияға, ресурстар жинауға, экономикалық еңбекке талпынысты пайда болдырады немесе бұзады. Яғни, салықтар мемлекеттің экономикаға кедергі жасау құралдарының ең белсенділерінің бірі. Олар экономикалық даму мен әлеуметтік қайта құрылуды тоқтатуы немесе қарқын беруі мүмкін. Дамыған елдерде дағдарысқа қарсы бағдарламаларда салық экономиканы мемлекеттік реттеудің міндетті құралдарының бірі. Салықтың реттеуші қызметі ұлттық шаруашылықтың қабылданған бағдарламаға сай дамуына әсер ете алады. Сонымен бірге салық түрлерін, олардың қойылымдарын, жинау түрлерін, жеңілдіктері мен шегерімдерін өзгертуге болады. Бұл реттеушілер тұтыну мен жинақтау көлеміне, қоғамдық өндірістің теңдігі мен құрылымына әсер етеді. Осыған байланысты Қазақстанда салық үлесі мен оларға қосымша төлемдердің төмен үлесі, салықтардың толық жиналмауы, салықтан жалтарулармен сипатталады.

4. Салықтың төртінші қызметі – қайта бөлу қызметі. Бұл қызмет арқылы мемлекет салықты жинай отырып экономиканың әр түрлі салаларына әсер етеді, әлеуметтік саясатты құрады, халықтар мен аймақтардың топтарының араларында табыстарды қайтадан бөледі, тұрмысы төмендерді қолдайды және тағы басқалар. Салықтың қайта бөлу қызметі түскен түсімдерді мемлекеттің игілігі үшін әртүрлі шаруашылық субъектілер арасында бөлу қызметін атқарады. Бұл қызметтің жалпы масштабы жалпы ұлттық өнімдегі салықтың көлеміне байланысты анықталынады, ол ұлттық табыстың қанша бөлігі мемлекеттендірілгендігін көрсетеді. Экономиканы мемлекеттік реттеудің мақсаты тұтыну мен жинақтау арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз ету, яғни тұрғындардың ағымдағы тұтынатын табыстарының бір бөлігін бөліп алып оны өнеркәсіптің дамуына бағыттауы.

5. Бақылаушылық қызметі, яғни салықтық бақылау. Салықтың бақылау қызметі белгілі объективті әсерлер үшін қаржы базасының құрылуына бақылау жасап, сол арқылы мемлекеттің ұдайы өндіріс процесіне әсер етеді. Салықтардың бақылаушылық қызметі арқылы салық механизмінің қызмет етуінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына бақылау ісі жүргізіледі, салық жүйесі мен бюджет саясатын жетілдіру жолдары қарастырылады. Салықтық бақылауды тиімді жүргізу арқылы салықтық тәртіпті қатаң сақтау, салық төлеушілердің заңға сәйкес төлейтін салықтары мен алымдарын толық және уақытылы бюджетке төлеп отыруы қамтамасыз етіледі. Халықтың топтарының және кәсіпорынның кірістерінің есебі, өндірістің құрылымдары және көлемдері, қаржы ағымдарының қозғалысы бақыланады. Бақылау қызметінің іс әрекеті мен өмір сүруі мемлекет шеңберіндегі экономикалық процестерге салықтық бақылаулар, ұйымдастырулар жүргізуге бағытталды. Бірақ, салықтық бақылау жүргізудің объективті алғышарттары тек қана қаржы ресурстарын қайта бөлу қажеттілігі туындаған кезде ғана пайда болады. Сол себепті, бақылау қызметі өзі бөлек өз бетінше сипатта әсер ете алмайды, ол тек қана фискалдық қызметпен бірге қолданылады.

6. Шектеуші қызмет. Егер мемлекетке қандай да бір өнеркәсіптің дамуы тиімсіз болса, ол салық саясаты арқылы олардың дамуын шектей және тежей алады. Салықтарды ұтымды ұйымдастырудың классикалық принціптерін кезінде Адам Смит ұсынған еді. Олар мыналар:

а) салық әрбір төлеушінің табысына қарай салынуға тиіс;

ә) салықтың мөлшері мен төленетін мерзімі алдын ала әрі нақты белгіленуге тиіс;

б) әрбір салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және тиімді әдіспен салынуға тиіс;

в) өндіріп алынатын салықтың шығындары мейлінше аз болуға тиіс. /Салықтар және салық салу, Алматы 2003, 5-8 беттер/

3. Салық салудың негізгі қағидалары қандай?

Салық салу қағидалары:

Салық салу механизмінің қызметі белгілі бір қағидаларға сүйеніп іске асырылады. Қазақстан Республикасының Салық Кодексі салық ісін мынадай қағидаларға негізделіп жүргізілуін талап етеді:

      Салық салудың міндеттілік қағидасы бойынша салық төлеуші салық заңдарына сәйкес салықтық міндеттін толық көлемде және белгіленген мерзімде орындауға тиіс.

      Салық салудың нақтылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасындағы  бюджетке төленетін  төлемдер мен салықтар нақты болу тиіс. Салық салу нақтылығы салық төлеушінің салық міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық заңдарында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.

      Салық салудың әділеттілік қағидасы бойынша Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және жалпыға міндетті болып табылады, жеке түрдегі салық жеңілдіктерін жасауға рұқсат етілмейді.

      Салық салудың біртұтастылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасы аумағында жалпыға бірдей салық жүйесі қолданылады.

      Салық заңдарының жариялылық қағидасы бойынша салықты реттеуші нормативтік құқықтық кесімдер ресми басылымдарда жарық көреді.

/Салықтар және салық салу, Алматы 2003, 11-12 беттер/

4. Салық механизмі, салық жүйесі, салық салу жүйесі дегенді қалай түсінесіз?

Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық салу саясатының негізгі бағыты – салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру.

Салық механизмі дегеніміз – салықтар мен бюджетке төленетін басқа да төлемдердің бюджетке алынуын қамтамасыз ету барысында қолданылатын салық салу әдістері, тәсілдері, элементтері мен қағидалар жиынтығы.

Салық салудың әдістері мен жолдары, салық салудың негізгі қағидалары, салық салуды ұйымдастыру салық механизміне жатады. Қандай да бір механизмінің құрамында бірнеше тетіктер мен элементтер болады. Сол сияқты салық механизмі де белгілі бір салық элементтерінен тұрады.

Салық салу элементтері мыналар болып табылады:

─ субъект;

─ объект;

─ салық көзі;

─ салық ставкасы;

─ салық өлшем бірлігі;

─ салық оклады;

─ салық жеңілдіктері;

─ салық төлеу мерзімі мен тәртібі;

─ салық төлеушінің және салық қызметі органдарының құқықтары мен міндеттері;

─ салық төлеуін бақылау;

─ салықтық жазалау шаралары.

Осы элементтерге жеке-жеке тоқталатын болсақ:

      Салық төлеуші (субъект) – салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі заңды міндеті бар тұлға.

Қазақстанда салық төлеушілер: резидент және резидент емес заңды тұлғалар; Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар болып жіктеледі.

      Салық объектісі – заң жүзінде негізделген салық салуға негіз болатын табыс, мүлік, қызмет көрсету, ақшалай операциялар және тағы басқада көптеген тауарлық-материалдық игіліктер.

       Салық көзі – салық салынатын табыс. Салық салынатын табыс жылдық жиынтық табыс пен шегерімдердің айырмасы ретінде анықталады.

     Салық ставкасы – бір өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері. Ставкалар тұрақты немесе пайыз нысанында белгіленеді. Пайыздық салық ставкасы прогрессивтік, регрессивтік және пропорционалдық (тұрақты) болып бөлінеді. Прогрессивтік ставкалар салық салынатын табыстың өсуіне сәйкес ұлғайып отырады. Пропорционалды ставкалар керісінше, салық салынатын табыстың мөлшеріне байланыссыз тұрақты пайызбен тағайындалады. Регрессивті салық ставкасы – салық салынатын табыс мөлшерінің өсуіне қарай салық ставкасының төмендеуі. Тұрақты салық ставкасы салық объектісінің көлемінен тәуелсіз бірыңғай сала түрінде белгіленеді.

Салық өлшем бірлігі – есептеу үшін берілген салық объектісінің өлшем бірлігі.

     Салық оклады – салық төлеушінің белгілі бір объектісінен төлейтін салық сомасы.

      Салық жеңілдіктері – заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп немесе салық төлеуден толық босату. Салық жеңілдіктеріне салықтан толық босатылатын, салық салынбайтын минимум, шегерістер, салық ставкасын төмендету, салық төлеу мерзімін ұзарту және тағы басқалар жатады. Салық төлеуші шегерімдерді жылдық жиынтық табыс алумен байланысты шығыстарды растайтын құжаттары болған кезде жүргізеді.

      Салықты төлеу мерзімі – салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің бюджетке төлену уақыты.

      Салық төлеу тәртібі белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенін, яғни төлеу кезіндегі белгілі бір дәйектілікті белгілейді.

     Салықты төлеуді бақылау – салық заңдарының орындалуын, мемлекетке түсетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді есептеу дұрыстығын және олардың уақытылы төлену мәселелері бойынша заңды және жеке тұлғаларды тексеру. Салықты төлеуді басқаруды тек қана салық қызметі органдары жүзеге асырады.

      Салық тәсілдері:

— төлем көзіне;

— декларация бойынша;

— патент бойынша;

— кадасторлық.

      Салық есептеу әдістері:

— кассалық (нақты қолма-қол ретінде);

— есептеу (қағаз жүзінде).

Қазақстан Республикасының жалпы салық жүйесі тікелей және жанама салықтардың қосындысынан тұрады. Тікелей салықтар салық төлеушілердің табысына немесе меншігіне тікелей қойылады. Біздің елімізде оларға: жер салығы, мүлік салығы, табыс салығы және т.б. жатады. Ал жанама салықтар — тауар бағасына немесе көрсетілетін қызметтер тарифіне үстеме ретінде қойылып, тұтынушылармен төленеді. Тікелей салық салу кезінде ақшалай қатынастар мемлекет пен салықты төлеушілер арасында пайда болса, ал жанама салықтарда — салық субъектісі болып мемлекет пен төлеуші (тауарды немесе қызметтерді тұтынушы) арасында делдалдық қызмет атқаратын тауарды (қызметті) сатушылар саналады.

Тікелей салықтар сондай-ақ нақты және өзіндік болып жіктеледі. Нақты салықтар мүліктің жеке түрінен төленсе, ал өзіндік салықтар заңды немесе жеке тұлғалардың табыс көзінен немесе декларация бойынша өндіріліп алынады. Мұнымен қатар, тікелей салықтардың бір түрі тек заңды түлғалармен төленсе, екіншілері — тек жеке түлғалармен, ал үшіншісі — әрі заңды, әрі жеке түлғалармен төленеді.

Жанама салықтар да сипаты жағынан сан қырлы. Олардың құрамына жеке  және әмбебапты акциздер кіреді.

/Салықтар және салық салу, Алматы 2003, 8 -13 беттер/

5. Қазақстанда салық салуды жүзеге асыратын мекемелерді атаңыз.

Қазақстан Республикасы Салық жүйесін басқару Қазақстан Республикасы Конститутциясы бойынша Президентке, Парламентке,Үкімет,Қаржв министрлігіне жүктеледі.

Салық қызметі органы Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі Салық комитетінен және облыс,Астана,Алматы қалалары,аудандар мен қалалар бойынша салық комитеттерінен тұрады.

Қаржы министрлігінің салық комитеті салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық, әрі уақтылы түсуіне мемлекеттік бақылауды қамтамасыз ететін және салық қызметі органдарын басқаратын орталық атқарушы орган болып табылады.Салық қызметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толыұ жіне дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің салық міндеттемелерінің орындалуына салық бақылауын жүзеге асыру жөніндегі міндеттер жүктеледі.Салық органдары тиісті жоғары тұрған салық қызметі органдарына төменнен жоғары қарай тікелей бағынады және жергілікті атқарушы органдарға жатпайды.

Уәкілетті мемлекеттік орган салық органдарына басшылық жасауды жүзеге асырады.

Салық органдарының бірінші басшыларын қызметке уәкілетті  мемлекеттік органның бірінші басшысы тағайындайды.

/Салықтар және салық салу, Алматы 2003, 16-17 беттер/

6. Салық органдарының негізгі міндеттері мен құқықтарын атаңыз.

  Салық қызметі органдарының мынадай құқықтары бар:

   ─ салық Кодексіне сәйкес кесімдік-құқықтық актілерді жасау және бекіту;

─ өз өкілеттігі ауқымынды салық міндеттемелерінің туындауы, атқарылуы және тоқтатылуына байланысты түсініктеме беру;

─ салықтық бақылауды жүргізу;

─ Қазақстан Республикасы заңнамасында бекітілген талаптарды сабақтай отырып салық төлеушінің салық міндеттемесімен байланысты ақша қаражаттарының құжаттарын, бухгалтерлік кітаптарды, есептерді, сметаларды, қолма-қол ақшаны, бағалы қағаздарды, есеп айырысуларды, декларацияларды және өзге де құжаттарды тексеру;

─ салық төлеушіден есептелген және төленген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы, жинақтаушы зейнетақы қорына жасалатын міндетті зейнетақы жарналары  туралы құжаттарды талап ету;

─ салықтық тексеру барысында салық заңдылықтарын бұзушылықтарды растайтын құжаттарды тәркілеу;

─ Қазақстан Республикасы Үкіметі бекіткен тізбе бойынша салық төлеушіден электрондық құжаттарды алу;

─ банктерден және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардан салық төлеушінің банк шоттарының нөмірін, ондағы ақша қозғалысы мен қалдық туралы мәліметтер алу, т.б.

Салық қызметі органдарының міндеттері:

─ салық төлеушінің құқықтарын сақтау;

─ мемлекет мүддесін қорғау;

─ салық төлеушілердің салық міндеттемелерін дұрыс орындауын және жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнетақы жарналарын толық әрі уақтылы аударуын бақылау;

─ салық төлеушілердің, салық салу объектілерінің және төленетін басқа да міндетті төлемдердің есебін жүргізу;

─ салық тексерулерін нұсқама бойынша жүргізу;

─ салық құпиясын сақтау;

─ салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге әкімшілік шараларын қолдану;

─ мемлекет меншігіне айналған мүліктерді есепке алу, сақтау, бағалау, өткізу және оны өткізуден түскен түсімнің бюджетке толық әрі уақтылы түсуін бақылау т.б.

/Салықтар және салық салу, Алматы 2003, 17-18 беттер/

  7. Салық төлеушінің міндеттері мен құқықтарын атаңыз.

Салық төлеушілердің құқығы:

─ қолданылып журген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы, салық заңдарындағы өзгеріс туралы салық қызметі органдарынан ақпарат алу;

─ салық қатынастары мәселесі бойынша өз мүдделерін қорғау және оны өзі, не өз өкілі арқылы білдіру;

─ салық бақылауы нәтижелерін алу;

─ салық бақылау нәтижелері бойынша салықәне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу мен төлеу жөнінде салық қызметі органдарына түсіндірме тасбыс ету;

─ жеке шотынан салық міндеттемелерінің орындалуы бойынша бюджетпен есеп айырысудың жай-күйі жайлы көшірме алу;

─ Салық Кодексінде және Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерінде белгіленген тәртіппен салықтық тексеру актілері бойынша хабарламға және салық қызметі органдары лауазымды адамдарының әрекетіне не болмаса әрекетсіздігіне шағым жасау;

─ салық құпиясының сақталуын талап ету;

─ салық салуға қатысы жоқ ақпарат пен құжаттарды табыс етпеу.

Салық төлеушінің міндеттері:

─ салық міндеттемелерін дер кезінде және толық көлемінде орындау;

─ салық қызметі органдарының анықталған салық заңдарын бұзушылықтарды жою туралы заңды талаптарын орындау, сондай-ақ қызметтік міндеттерін атқаруы кезіндегі заңды қызметіне кедергі жасамау;

─ нұсқама негізінде салық қызметі органдары лауазымды адамдарының салық салу объектісі және салық салумен байланысты объект болып табылатын мүлікті тексеруіне жол беру;

─ салық есептілігімен құжаттарды заңға сәйкес тәртіппен табыс ету;

─ сауда операцияларын жасаған немесе қызметтер көрсеткен кезде тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды фискалдық жады бар бақылау-касса машиналарын міндетті түрде пайдалана және тұтынушының қолына бағалау чегін бере отырып жүргізу.

/Салықтар және салық салу, Алматы 2003, 10-11 беттер/

8. Қазақстанда салық салу ісін зерттейтін қандай ғалымдарды білесіз?

Мемлекеттің тұрақты экономикасын құруда салықтар маңызды орын алады. Экономикалық мазмұн тұрғысынан салық дегеніміз тұрғын, кәсіпорын (фирма) мен ұйымдардан заңға негізделіп алынатын міндетті төлем жүйесі. Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен. Салық – нарықтық қатынастардың бір бөлігі, оның қызмет етуі елдегі экономикалық реформалардың нәтижелілігімен тығыз байланысты. Өз кезегінде жүргізілген салықтық реформаның тиімділігі мемлекеттің экономикалық дағдарысын, проблемаларын шешуші қызметін атқаруда. Яғни салық – бұл белгілі бір көлемде, белгілі бір мерзімде жалпы мемлекеттік қажеттіліктер үшін өкілетті мемлекеттік органдардың актілері негізінде бюджетке төленетін заңды және жеке тұлғалардың қайтарымсыз төлемдері.
Салық мәселесімен А.Нұрымов, Б.Ермекбаева, Н.Мамыров, К.Ілиясов, Ө.Шеденов, Құлпыбаев сияқты белгілі ғалымдар айналысады.

Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап, дамып және нығайып келеді. Мысалы, 2006 жылғы Елбасының Жолдауына зерделей үңілгенде мұндағы әр тұжырым мұқият зерттеулермен, сараптаулармен, нақты болжаулармен түйінделгенін ұғынамыз. Президент биылғы Жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қабілетті әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қалай қосылуы жолындағы негізгі жеті басым бағытты айқындаған екен. Сол басымдардың ішінде салық мәселесіне біршама өзгерістер енгізілді. Екінші басым бағыт Қазақстанды жаңа белеске көтеру-тұрлаулы экономикалық өрлеудің іргетасы болмақ. Яғни экономикалық саланы жаңарту және жаңғырту, қарқынды дамыту жолдарын ұстануымыз қажет деп қарастырылған.

Имя:*
E-Mail:
Полужирный Наклонный текст Подчеркнутый текст Зачеркнутый текст | Выравнивание по левому краю По центру Выравнивание по правому краю | Вставка смайликов Выбор цвета | Скрытый текст Вставка цитаты Преобразовать выбранный текст из транслитерации в кириллицу Вставка спойлера
Введите код: *	обновить, если не виден код