Ұйым туралы түсінік және оның түрлері
Жоспар
1 Ұйым туралы түсінік.
2 Ұйымның түрлері және оның құрылымдары
2.1 Ұйым және сыртқы орта
2.2 Ұйымдағы еңбек бөлінісі
2.3 Басқару деңгейлері
2.4 Ұйымдық құрылымның негізгі типтері
2.5 Менеджер- басқарудағы негізгі фигура
3 Қорытынды
Менеджмент әлемінің негізін ұйым құрайды. Ол менеджменттің негізгі құрауыш себепшісі болып табылады.
Топтар ұйым болып саналуы үшін міндетті талаптарға сай болуы тиіс:
1. Өзін осы ұйым мүшесі санайтын екі адам болуы керек.
2 .Осы топтың мүшелері бірігіп қабылдайтын мақсаттары болуы керек.
3. Ұйым мүшелерінің бәріне ортақ мақсатқа жетуде бірігіп еңбек етуі.
Осы талаптардың біріктірілуі, негізгі анықтаманы береді.
Ұйым –деп, алға қойған мақсаттарға жету үшін адамдар тобының бірлесіп еңбек етуі.
Ұйымның өмір сүруінің кезеңдері:
1. ұйымның пайда болуы- мақсаттары пайда болады
2. балалық шағы – қысқа мерзімді пайда болуы
3. есею- ұйымның имиджі қалыптасып, бір талапты, тұрақты өнімге бейімдейді.
4. қартаю – қолы жеткен нәтижелерді сақтап қалуға тырысады.
5. қайтадан жаңаруы.
Кез келген ұйының құрылуы негізгі үш кезеңнен тұрады:
1. орындалатын жұмыстың мәнін анықтау
2. менеджмент элементтері бойынша жұмысты үлестіру
3. менджмент элементтерінің жіктелуі негізінде басқарудың логикалық топтарының негізінің құрылуы.
Орындалатын жұмыстың мәнін анықтау— бұл міндеттің орындалуы үшін ұйымның нақты жұмыс түрлерін және кезеңдерін қарастыратын бөлімдерін ажыратып көрсету. Мысалы, мақсат қою, осы мақсаттың орындалуы үшін қажет жұмыс көлемін есепке алу, пайдасыз жұмыстардың қайталануын тоқтату, жұмыс процесін анықтау, тексеру (жұмыс құрылымының маңызды мәселесін жіберіп алмас үшін). Кәсіпкерлік ісі бойынша көптеген кітаптар авторы профессор Друкер ұйым құрылымының негізгі үш кезеңдерін атап кеткен. Олар:
1. іс- әрекеттік, жұмыстың іске асуындағы өзара әрекетестік
2. шешім қабылдау, қандай шешім қабылданады және оған менеджердің қатысу рөлі
3. қарым- қатынастық, менеджер жүргізетін ортақ істің үлесін анықтау, менеджердің басқа тұлғалармен өзара қатынасы, менеджерге шешім қабылдаушы өзге тұлғалар әсері.
Менеджмент элементтері бойынша жұмысты үлестіру— бұл кезеңге: мөлшер мен стандарттарды қалыптастыру (түрлі деңгейдегі әр жетекшінің қызметтік міндеттерінің жұмыс көлемін анықтау); тәртіптер орнату; ғылыми басқару әдістерінің тәсілдері (мысалы, жұмыс уақытын талдау, ұйым еңбектері және әдістерін білу), ұйыммен байланыстағы жеке тұлғалармен толықтай серіктестігін құру.
Менджмент элементтерінің жіктелуі негізінде басқарудың логикалық топтарының негізінің құрылуы. Мұнда орындалатын еңбек нақты орындалатын жұмысқа сәйкес басқару элементтернінің дұрыс топтастырылуы. Бұл тәсіл «бағыттау қағидасы» түрінде таныс. Жұмыстың орндалуына байланысты топтар бойынша еңбек ұжымын қалыптастырып, бір адам жетекшілігін тағайындап, кадр бөлімін құру. Ұйым ұжымын құру нәтижелі еңбек кепілі.
Барлық ұйымдарға тән сипаттамалар: ресурстар
сыртқы ортадан тәуелділігі
еңбек бөлінісі
басқарудың тәртіптілігі
бөлімдер
Ұйымның ішкі ортасының негізгі элементтері:
1. ұйымның мақсаты, ұйымда басты мақсат болуы тиіс
2. ұйымның құрылымы, менеджмент деңгейі негізінде әр түрлі бөлімдерінің өзара байланысы
3. тапсырмалары, белгілі уақытта орындалуы тиіс жұмыс көлемі
4. технология, адамдардың біліктілігі, білімділігі.
Ұйымның екі түрі бар:
1. Ресми ұйымдар
2. Бейресми ұйымдар.
Ресми ұйымдар- ұйымның мақсатына жету үшін басшылықтың еркімен құрылған адамдар тобы. Жалпы ұйым туралы айтылса, ол ресми ұйымдар тобы. Ресми ұйымдар белгілі бір заңды талаптарға негізделген.
Бейресми ұйымдар — әр түрлі әлеуметтік ішкі себептерге байланысты ресми ұйымның ішінен құралған ұйымдар. Бейресми ұйымдар шағын ғана ұйымдардан басқа барлық ресми ұйымдарда болады. Оларда жетекшісі болмасада, олар өте қажет. Олар белгілі бір мақсаттарға жету үшін жүйелі түрде өзара қатынаста болатын адамдар тобы.
Бейресми ұйымдарға адамдардың топтасуының себептері:
1. қатысушылық немесе достық сезім
2. өзара көмек
3. өзара қорғау, адамдар күшінің бірігуі.
4. өзара ортақ қызығушылықтар мен мүдделер.
Бейресми ұйымдар сипаттамасы: әлеуметтік бақылау;
өзгерістерге қарсы тұру.
Ұйымдар ұйымдастырушылық құқықтық формаларына байланысты екіге бөлінеді:
А) комерциялық ұйымдар
Б) комерциялық емес ұйымдар
Комерциялық ұйымдар- пайда табу мақсатында құрылған ұйымдар.
Оларға:
Шаруашылық серіктестіктер (Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер, Қосымша жауапкершілікті серіктестіктер, Командитті, Толық серіктестіктер).
Акционерлік қоғамдар
Мемлекеттік кәсіп орындар
Өндірістік коперативтер.
Комерциялық емес ұйымдар- пайда табу мақсатына негізделмеген ұйымдар.
Оларға:
Тұтыну коперациясы
Мекемелер
Қорлар
Діни ұйымдар
Қоғамдық бірлестіктер.
Ұйымның негізгі мінездемесі оның сыртқы ортамен өзара қатынасы. Бірде бір ұйым «жеке арал» бола алмайды.Ұйым ресурстық қатынастарда да, тұтынушылық қатынастарда да қоршаған әлем сыртқы ортаға толықтай бағынышты.
Сыртқы орталар: экономикалық шарттар, тұтынушылар, кәсіподақтар, басқарма актілері, заңды нормалар, бәсекелес ұйымдар, қоғамдық көзқарастар, техника және технологиялар.
Бұлар ұйымда болып жатқан барлық факторларға әсер етеді. Мысалы, жаңа автоматтандырылған технология бәсекелестікке жетелейді. Бұл техниканы тиімді пайдалану үшін жаңашыл көзқарасты, жаңа білікті мамандарды жалдауы керек. Мұндай білікті мамандарды бәсекелес нарығы заманында жалдау үшін оның айлық жалақысын жоғарлату керек. Оларды жалдау барысында заңды нормаларды толықтай сақтауы тиіс.
Сыртқы орта әсерін : тікелей әсер ететін және жанама әсер ететін факторлар болып бөлінеді.
Тікелей әсер ететін факторлар:
1. тасымалдаушылар (жеткізушілер). Ол өнімнің өндірілуіне, нарықты жабдықтауға, пайда табуға тікелей әсер етеді.
2. еңбек ресурстары (қаншалықты жаңашыл жабдықталған технология, капитал, материалдар болса да білікті квалификацияланған мамандарсыз өндіріс тиімділігі артпайды).
3. заң және заңды мекемелер
4. тұтынушылар
5. бәсекелестер
Жанама әсер ететін факторлар:
Қоршаған ортаның тұрақсыз жағдайларын ескере отырып, қоршаған ортаға бейімделе жұмыс жасау менеджменттің өнім тиімділігін арттырудағы негізгі міндеті болып табылады.
Менеджменттің негізгі іс- әрекеті еңбек бөлінісі болып табылады. Егер екі адам ұйымда бірге жұмыс жасайтын болса, олар жұмысты өзара бөлісіп атқарулары керек. Еңбек бөлінісі тікелей және көлденең болып бөлінеді. Тікелей еңбек бөлінісі ұйымның арнаулы тапсырмалары бойынша өнімді көбірек өндіреді. Шағын ұйымдарда тікелей еңбек бөлінісі айқын орындалмай қалуы мүмкін. Мысалы, шағын мейрамхана иесі кезекпен ас дайындап, тамақтанушыларға да қызмет көрсетуі мүмкін. Кең көлемді ұйымдар өндіріс мақсаттарын толықтай орындау үшін тікелей еңбек бөлінісіне сүйенеді.
Ұйымдардың аумағы кеңейген сайын олардың қызметшілерінің кімнен тапсырма алып, есеп берулерінде қйындықтар туындайды. Ұйым сәтті жұмыс атқаруы үшін басқару бойынша жұмыстар басқаруға жатпайтын жұмыстардан бөлінуі керек, демек, ұйымды басқару үшін жетекші тағайындап, оның атқаратын қызметін және қызметтік бабын анық көрсетуі тиіс. Мұндай еңбек бөлінісінің нәтижесінде басқару деңгейі анықталады.
Шартты түрде айтатын болсақ, компанияда құрылымдық басқару жоғарғы, орта, төменгі буын болып бөлінеді.
Жоғары буын басқарушылары- құрылымдық басқарудың жоғарғы өкілдері. Олар ұйымға деген жауапкершілігі жоғары және ұйымда үстем басқарушы тұлғалар.
Орта буын басшылары- құрылымдық басқарудың орта буыны, олар жоғарғы басқару деңгейі мен орта буындарды байланыстыра отырып, үлкен жауапкершілікке ие болатын деңгей.Олар жоғарғы буын басшыларының міндеттемелерін төменгі буынға жүргізіп, төменгі буын менеджерінің қызметін бақылайды.
Төменгі буын басшылары- құрылымдық басқарудың орта деңгей өкілдері. Олар өздеріне тиесілі міндеттерді атқарады. Оларды бақылаушы- менеджер деп те атайды.
«Ұйымды құрылымдық басқару » немесе «ұйымдық құрылым басқарылуы» — менеджменттің негізгі түсініктері болып табылады, олар тікелей мақсаттармен байланысты қызметтерді, басқару процестерін, менеджер жұмыстарын және олардың қызметтік міндеттерін анықтауды жинақтайды. Бұл құрылым барлық басқару процестері қамтылады.
Құрылымдық басқару ұйымды бір тұтас етіп қарастырады. Құрылымдық басқарудағы негізгі түсініктері: байланыс қарым- қатынастары, қызметтік міндеттері және деңгейлері.
Құрылымдық басқарудағы қарым- қатынастар: тікелей қатынастар және қызметтік қатынастар болып бөлінеді.
Тікелей қатынастар- жетекші мен қызметкердың қатынасы.
Қызметтік қатынастар- ұйымдағы ауқымды қызметтер атқаратын кәсіпқойлар қатынасы және басқа ұйымдар мүшелерімен қатынасы.
Басқарма аппараттары қатынасы- бұл қатынаста біреудің құқықтары мен қызметтерін анықтаудағы міндеттер. Мұнда әр бөлім басшылары сайланады, жетекшілер тағайындалады.
Бұл қатынастың кемшіліктері: басқарма орыбасары өз қызмет бабын асыра пайдалануы мүмкін, мысалы, өзінің жеке мүдделері үшін кадр мәселелерін шешуде тікелей қатынас басшысына әсер етуі.
Жетістіктері: болашақ басшыларды дайындау әдәсә, барлық қызметшілерді бақылауда уақыт үнемделеді.
Литеральді қатынастар- екі сатылы болады: ұжымдық (бір бөлім қызметшілерінің бір басшыға бағыныштылықтағы қатынас ), параллельді (ақпарат алмасу үшін және есеп беру үшін әр түрлі бөлімдердегі қызметшілер немесе жетекшілер қатынасы).
Тікелей басқаруды қадағалау үшін жанама басқарылады. Мысалы, әр бөлім басшыларының қызметтерін қадағалау жанама басқарушы тұлға іске асырады. Сонымен қатар, бір тұлға бірнеше ұйым иесі болуы мүмкін, ол ткіелей басқаратын менеджердің қызметін қадағалай отыра оған міндеттемелер артып, жанама түрде басшылық етеді. Тікелей басқаратын менеджер жанама басқарушы тұлғаға есеп береді.
Менеджер- ұйымның түрлі әрекеттерін қадағалайтын, шешім қабылдауды лауазымы жоғары құқылы және басқарушылық міндетті тұлға.
«Менеджер» термині кеңінен таралған және мынадай көріністерге ие:
Барлық деңгейдегі менеджерлерге талаптар жоғры болады. Менеджерге қойылатын талаптар:
Жоспарлы еңбек бөлінісі: ұжымды басқарушы менеджер,
менеджер- қызметші
өнім өндіруін басқару процестері менеджері
өндіріс процестерінің менеджері
өнімді іске асырушы менеджер
менеджер- сатушы
әкімшілік істері менеджері
менеджер- әкімші
өндірістің экономикалық саясатының жоғарғы басқарушысы
менеджер- идеяшы.
Ұйымның қызметкерлерінің жұмыстары және өнім тиімділігін арттыруда менеджердің рөлі өте зор. Менджер ұйымның бетке ұстары болуы керек.
Менеджмент – нарқытық экономикалық қажеттіліктер мен жағдайларды толығырақ жауап бере алатын басқару типі.
Әр түрлі ұйымдар алға қойылған белгілі мақсаттарға жету үшін қызмет етеді. Нарықтық экономикада әр саладағы ұйымар қызметі бір- бірімен тығыз байланысты.
Ұйымның негізгі мінездемесі оның сыртқы ортамен өзара қатынасы. Бірде бір ұйым «жеке арал» бола алмайды.Ұйым ресурстық қатынастарда да, тұтынушылық қатынастарда да қоршаған әлем сыртқы ортаға толықтай бағынышты, өйткені барлық ұйымдар қоғамға қызмет етеді.
