Ми және оның бөлімдері
Ми әрқайсысы жарты шарға ұқсас қос ми сыңарынан, мишық пен ми бағанынан тұрады.
2) Воролий көпірі
2) Қара төрт төмпешікті дене
3) Торлы
құрылым
2) Көру төмпешігі астындағы құрылым (гипоталамус)
2) Қыртыс
асты
ядролар
Сопақша ми
а) Жұлын қызметін немесе әлсірететін төмен қарай бағыттайтын әсер.
б) Ортаңғы мидың торлы құрылым мен мидың басқа бөлімдерінің қызметін
күшейтетін жоғары жаққа бағыттайтын әсер.
Воролий көпірі
Воролий көпірінің құрамында ақ заттар өте көп. Сондықтан оның ең басты қызметі жүйке серпіністерін өткізу. Ақ заттар аралығында бөлек – бөлек нейрон шоғырлары жайылған. Бұлардың ішінде бас сүйек ми жүйкелерінің V,VI, VII парларының ядролары орналасқан. Бұл жерде ұйықтау ұйықтамау, тыныс алу орталықтары орналасқан.
Мишық
ры арқылы жалғасқан.
Атаксия – егер иттің мишығын алып тастаса, тәлтіректейді, мас адам сияқты
теңселеді.
Астения – дене еттері солғын тартады.
Атония – дене еттері тонусынан айырылады.
Дисметрия – қимылдың біркелкілігі бұзылады.
Асимергия – біріңғай еттердің қимылы бұзылады.
Адиодококинез – мақсатқа сәйкес қимыл әрекеттер орындалмайды.
Дизартрия – адамның даусы біресе қатты біресе ақырын шығуы.
Ортаңғы ми
Ортаңғы ми воролий көпірі және сопақша ми мен бірге ми бағанының негізін құрайды. Ортаңғы мидың сұрғылт заты құрылымына 4 төмпешік, қара зат, қызыл ядро, III, IV пар ми жүйкелері, торлы құрылым кіреді.
Төрт төмпешік
1) Төрт төмпешік орталығы мидың сыртқы жағында орналасқан. Бұл
жүйке серпіністерін, кірпіктік түйіннен екі нейронға жеткізеді.
2) Көру рецепторларының тітіркендіргіштерге байланысты қимылдарды
жүзеге асыратын орталық. Бұл орталық серпіністер көру жүйкесінің
бұтақтары арқылы жетеді.
3) Көз алмасын қозғалтатын ядро орналасқан. Осыған байланысты адам
көзді басты жарық түскен жаққа қарай бұрады.
4) Төрт төмпешікте қорғайтын сақтық рефлекстері бар. Мысалы
ыдыстағы сұйық зат байқаусызда төгіліп кетсе, адам басқа жақа қарай
ығысады, жалт береді.
1) Орталық жүйке жүйесінің барлық бөлімдерімен ми қыртысымен тығыз байланысты.
2) 2) Қаңқа етінің тонусын реттейтін орталық.
3) Егер мысықтың қызыл ядродан төменірек кесетін болсақ, децеребрациялық мелшею белгілері пайда болады. Мысық сіресіп қатаяды, құйрығын тік көтереді. Ағаш аяққа мініп тұрғандай болып көрінеді.
4) Егер мидағы қызыл ядро мен жұлынды қосатын жол Манаков будағы бұзылса мысық қақшиып қалады.
5) Адамда мелшейіп қатып қалу қыртыс асты ядроларының бұзылуына байланысты.
1) Нейрондарда қара пигмент көп болғандықтанядро қара болып көрінеді.
2) Қара зат саусақтардың нәзік қимылдарын қамтамасыз ететін еттің тонусын реттейді.
3) Қара зат экстропирамидалық жүйкеге жатады. Егер электр тоғымен қара затты тітіркендірсе шайнау, жұту еттері жиырылады. Сондықтан мұнда шайнау мен жұту процестерін үйлестіретін орталығы бар
2) Клеткалардың дендриттері көп тармақты. Олардың арасында көптеген синапстар құрылады.
3) Торлы құрылым ми бағанында орналасқан, яғни, ортаңғы мида, сопақша мида, воролий көпірінде орналасқан.
4) Ұйқыдағы жануарлардың торлы құрылымын тітіркендірсе ол оянып кетеді.
5) Торлы құрылым мен ми қыртысы сыңарларын қосатын жолын кесіп жіберсе жануар қатты ұйқыға кетеді.
6) Торлы құрылым ауырсыну сезімен тудыруға қатысады.
7) Торлы құрылым гипоталамус, таламус және көне ми қыртысы қосылып лимбиялық жүйе құрайды. Бұл жүйе адамның іс — әрекетіне, мінез құлқына ықпал жасайды.
Аралық ми
Аралық ми үшке бөлінеді:
1) Таламус — көру төмпешігі.
2) Гипоталамус — төмпешік асты құрылым.
3) Эпиталамус — төмпешік үсті құрылым.
Барлық құрылымдар ми қарыншасын жан – жағынан қоршап оның қабырғасын құрайды. Сондықтан бұлардың қызметі гипоталамусқа қарыншаны толтырған сұйықтық, қанда еріген заттар, гормондар тікелей әсер ете алады.
Эпиталамус – эпифизден тұрады. Таламус көп ядролы. Ол ми қыртысына сезім серпіністерін өткізеді. Гипоталамус ішкі ағзалардың қызметін жүйке, қан арқылы реттейтін көп ядролы құрылым.
Таламус.
Гипоталамус.
1, Көру төмпешігі астында орналасқан көп ядролы 32 жұп құрылым.
2. Ядролардың орналасуына қарай алдыңғы, ортаңғы. бүйірдегі, артқы болып
бес топқа бөлінеді.
3. Гипоталамус ми сыңарлары қыртысы,торлы құрылым, сопақша ми мен тығыз
байланысты.
4, Гипоталамус ішкі ортадан көптеген ақпараттар келеді және организмнің
көптеген функцияларын реттеп отырады.
5. Ішкі ағзаларының қызметін гипоталамус вигетативтік жүйке жүйесі және
эндокриндік бездер арқылы әсер етеді.
тітіркендірсе адам алдына қойған асты жейді, тоймайды. Ал егер бұл ортаны
алып тастаса тамаққа қарамайды. Адам жүдейді.
суға тоймайды. Оны полидепция деп атайды.
Вегетативтік жүйке жүйесі (ВЖЖ)
ОЖЖ
СЖЖ ВЖЖ
1) СЖЖ қаңқа еттерімен байланысты. Ол организмнің түрлі қимылдарын қамтамасыз етеді.
2) ВЖЖ ішкі ағзалардың қызметін, зат алмасуын, өсңп — өну процесін реттейді.
Парасимпатикалық жүйке жүйесінің орталық нейрондары ортаңғы және сопақша мида, жұлынның сеғіз көзінде, ал симпатикалық жүйке жүйесі жұлынның көкірек бөліміндегі сегменттің бүйір мүйіздерінде орналас-
қан. ВЖЖ қос нейронды. Олардың біреуі ми мен жұлын бөлімдерінде екіншісі шеткі ганглилер- де орналасқан. Парасимпатикалық
жүйке жүйесінің ганглилері – ағзалар ішіндегі Инфрамулярлық , ал симпати —
калық жүйке жүйесінің түйіндері жотаны бойлай әрбір омыртқа 2 жағында тізбектелген және омыртқа алдында алысырақ орналасқан 3 мойын гангли, оның ішінде жұлдыз тәрізді түйін, құрсақ қуысында шапақ тәрізді түйін. Шажырқайлық ганглилер бар. Нейрондардың орталығы орналасқан жеріне талшықтары Преганглийлік (ганглиге дейін) талшықтар деп аталады. Олар серпіністерді орталық ганглиге дейін жеткізеді. Екінші нейрон жүйке талшықтары, серпіністі ганглиден шыққан соң, белгілі бір ағзаға апарады. Ол постганглилік деп аталады. Вегетативтік жүйке сомалық жүйкеден әлде қайда жіңішке. Преганглилік жеріне талшығы миелинді ғ оның диаметрі 3,5 мкм. Постганглилік талшықтары миелинсіз диаметрі 0,5 мкм. Парасимпатикалық постганглилік талшықтары өте қысқа болады. Әрбір ағзада симпатикалық және парасимпатикалық жүйкелер тарамдалады.
1) Қозу жүйке талшықтарынан өте баяу өтеді.
2) Синапстарда медиатор жай бөлінеді және холинстераза белсенділігі төмен болғандықтан келесі қозу кеш туады.
Вегетативтік жүйке талшықтарының ұшынан медиаторлар ацетилхолин немесе адреналин бөлінеді. Медиатор түріне қарай вегетативтік жүйкелер холинергилік (ацетилхолин бөлетін) және адренергилік (адреналин бөлетін) жүйкелер болып екі топқа бөлінеді.
Холинергиялық жүйкелер тобына:
1) Парасимпатикалық және симпатикалық преганглийлік жүйкелер.
2) Парасимпатикалық постганглийлік жүйкелер.
3) Симпатикалық постганглийлік тер бездерінің жүйкелері жатады. Адренергилік жүйкелер қатарында симпатикалық постганглийлік тер бездері жүйкелері мен қатар барлық постганглийлік симпатикалық жүйкелер болады. Сонымен холинергилік жүйкелер саны адренергилік жүйкелер санынан әлдеқайда басым. Кейбір жүйкелер ұшынан мүлде басқа медиаторлар серотонин, гистамин, АТФ, ГАМК т.б. бөлінуі мүмкін.
Вегетативтік жүйке жүйесінің функциялық мәні
ВЖЖ – ның ішкі ағзалар қызметін сыртқы және ішкі орта әсеріне бейімдеп, реттеп отырады. Парасимпатикалық және симпатикалық жүйкелер ағзалар қызметіне әдетте қарама – қарсы әсер етеді. Мәселен, симпатикалық жүйке жүректің соғуын жиелетіп, күшейтсе, парасимпатикалық жүйке, керісінше, оны әлсіретеді. ВЖЖ – ның қызметінің бірі шеткі рефлекс тууынын қамтамасыз ету.
Шеткі рефлекстердің төмендегідей үш түрі бар:
1) Висцеро – висцеральдық рефлекс.
2) Висцеро – дермалық
3) Дермо – висцеральдық
