Ақша-несие саясатының теориялық негiздерi курстық жұмыс
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
КIРIСПЕ..............................................................................................................3
1-Бөлім. Ақша-несие саясатының теориялық негiздерi
1.1 Ақша-несие саясатының экономикалық мәнi және оны
жүргiзу құралдары .........................................................................5
1.2 Ақша-несие теориясы негiзiнде экономиканы реттеу..................10
2-Бөлім. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң ақша-несие
саясатына талдау
2.1 Ұлттық Банктiң ақша-несие саясатын реттеу механизмi.............18
2.2 Қазақстан Республикасының ақша-несие саясатының
негiзгi даму кезеңдерi......................................................................27
2.3 Ақша-несие саясатының проблемалары........................................30
3-Бөлім. 3 ТАРАУ. АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫНЫҢ ДАМУЫ
3.1. Ақша несие саясатының даму келешегі..........................................35
3.2 Шетел елдерiнiң ақша-несие саясатын жүргiзудегi тәжiрибесi..................................................................................................42
ҚОРЫТЫНДЫ.................................................................................................45
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI..................................................46
47
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Банк ісі
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
МАЗМҰНЫ
КIРIСПЕ..............................................................................................................3
1-Бөлім. Ақша-несие саясатының теориялық негiздерi
1.1 Ақша-несие саясатының экономикалық мәнi және оны
жүргiзу құралдары .........................................................................5
1.2 Ақша-несие теориясы негiзiнде экономиканы реттеу..................10
2-Бөлім. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң ақша-несие
саясатына талдау
2.1 Ұлттық Банктiң ақша-несие саясатын реттеу механизмi.............18
2.2 Қазақстан Республикасының ақша-несие саясатының
негiзгi даму кезеңдерi......................................................................27
2.3 Ақша-несие саясатының проблемалары........................................30
3-Бөлім. 3 ТАРАУ. АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫНЫҢ ДАМУЫ
3.1. Ақша несие саясатының даму келешегі..........................................35
3.2 Шетел елдерiнiң ақша-несие саясатын жүргiзудегi тәжiрибесi..................................................................................................42
ҚОРЫТЫНДЫ.................................................................................................45
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI..................................................46
КIРIСПЕ
Еңбек өнiмдiлiгiнiң төмен деңгейi, еңбекке қабiлеттi халықтың көпшiлiгi
Төлем балансының тапшылығы ұзақ уақыт сақталған жағдайда, Үкiмет
Үкiметтiң саясаты бюджет тапшылығы мен салықтардың мөлшерлемелерiн көзделген
Несие ұйымдарын ынталандыру мен олардың экономиканың нақты секторымен
Осымен бiрге, Үкiмет жұмыссыздықты азайтудан ұлттық валютаның құнсыздауымен
Баланстағы тепе-теңсiздiк кезiнде орын алатын ұлттық валюта бағасының
Еркiн айырбас режимiне көшкен кезде ұлттық валюта құнсызданғаннан
Еркiн өзгермелi ұлттық валюта бағамы жағдайында Үкiмет елдiң
Сонымен бiрге, Қазақстан экономикасында бiрқатар дағдарыстық жағдайлар соңына
Жұмыстың тақырыбы “Ақша-несие саясатының теориялық негiздерi”
Жұмыс ақша-несие саясатының мәнi мен қазiргi кезеңдегi оның
Қойылған мақсатқа байланысты мына мiндеттер белгiлендi:
Бұл тақырып бойынша экономикалық әдебиеттi зерделеу және талдау:
Ақша-несие саясатын басқарудағы зерделеу әдiстерiн таңдау;
Ақша-несие саясатының негiзгi сипаттамалары мен өлшемдерiн зерделеу;
Банк iсiнiң теориялық негiздерiн қарау;
Ақша жүйесiнiң негiзгi сипаттамалары мен қазiргi заманғы өлшемдерiн
Ақша-несие саясатының негiзгi проблемаларын және оларды жою жолдарын
Ақша-несие саясаты жүйесiн қалыптастыру мен жұмыс iстеу мәселелерi
1 ТАРАУ. АҚША-НЕСИЕ САЯСАТТЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГIЗДЕРI
1.1 Ақша-несие саясатының экономикалық мәнi және оны
жүргiзу құралдары
Нарықтық экономикаға көшу мен ақша-несие саласында мемлекеттiк саясат
Ақшаның осындай әсерi американдық экономист И. Фишердiң ақша
MV= PQ,
мұнда:
M-айналымдағы ақша мөлшерi немесе ақша ұсынысы;
V-ақша айналымының жылдамдығы;
P- тауарлық мәмiлелер бағасының орташа деңгейi;
Q- тауарлық мәмiлелердiң мөлшерi (ұлттық өнiм);
Iс жүзiнде бағалардың өзгеруi айналымдағы ақша мөлшерiмен ғана
Ақша мөлшерi теориясының тұжырымдамасы ақша айналымы жылдамдығының тұрақты
M=K x P x T
мұнда:
ақша мөлшерi;
K – ақшалай нысанда иеленгiсi келетiн жылдық кiрiс
P – баға деңгейi;
К- өндiрiстiң нақты мөлшерi;
Экономистер ұзақ жылдар бойы экономикалық өсу факторларына ықпал
Нарықтық экономика iштей тұрақсыз өзгермелi жүйе болып табылады,
Кейнсиандық теорияның негiзгi теориялық теңдеуi мынадай:
ЖҰӨ=С+1+G+NX
мұнда:
С- халықтың тұтыну шығындары;
1- инвестициялар;
G- тауарлар мен қызметтер сатып алуға арналған мемлекеттiк
NX– таза экспорт;
Кейнсиандықтар мемлекеттiк реттеу процесiнде тоқыраған экономиканы тұрақтандыру iсiнде
Осыған байланысты ЖҰӨ мультипликациялық тиiмдiлiгi артады. Өндiрiстiң құлдырауы
Монетаризм нарықтық экономика - өзiн-өзi реттеуге қабiлеттi iштей
(M=(Р((Y
мұнда:
(M- ақша өсiмiнiң орташа жылдық қарқыны, ұзақ мерзiмдi
(P – болжалды инфляцияның орташа жылдық қарқыны, ұзақ
(Y – ЖҰӨ өсiмiнiң орташа жылдық қарқыны, ұзақ
Қазiргi заманғы сандық теория классикалық канондарды жетiлдiрдi. Теориялық
Дамыған елдерде банк қадағалауы қаржы дағдарыстарына, экономикалық оқиғалар
Ақша айналымының жылдамдығы төмендедi, жинақтаулардың нақты сектордан алып-сатарлық
Дүниежүзiнiң 83 елiнде инфляция мен айналымдағы ақша мөлшерiнiң
Дүниежүзiлiк экономикалық тәжiрибеде ақша-несие саясатын реттейтiн әртүрлi құралдар
ашық нарықтағы яғни, құнды қағаздар нарығында операциялар;
есептеу мөлшерлемесi саясаты, яғни, екiншi деңгейлi банктердiң орталық
мiндеттi резервтер нормативiнiң өзгеруi.
Ақша-несие саясатының басқарушы құралдары: қайта қаржыландырудың пайыздық мөлшерлемесi,
Орталық банк осындай құралдардың жәрдемiмен тiкелей және Қаржы
Осы үшiн ол қайта қаржыландыру мен ашық нарықтағы
Iс жүзiнде ақша және несие саясатының қарама-қайшылығы, ақшаның
Ақша-несие саясаты мемлекеттiк жалпы экономикалық саясат бөлiгiн, оның
Әртүрлi ақша түрлерi ретiнде белгiлi ақша агрегаттары М0
М0- айналымдағы банкноттар (орталық банк шектерiнен тыс) және
М1 – халықтың қолындағы кез-келген ақша белгiлерiнiң мөлшерi
М2 – М1 барлық құрамдастары және араласқан пайдалану
М4 - М1 басқа халыққа, банктерге, кәсiпорындар мен
М1 және М2 ақша жиынының бiрдей көрсеткiштерi болып
Осы ақша агрегаттарының, бiз көрiп отырғандай, өтемпаздықтарының әртүрлiгiмен,
Осы ақша-несие құралдарына қысқаша сипаттама берейiк:
Ресми есеп мөлшерлемесi - орталық банктiң мөлшерлемесi, ол
Ашық нарықтағы құнды қағаздармен жүргiзiлетiн операциялар- орталық банктiң
Мiндеттi резервтер- банктер мен несие мекемелерiнде орталық банктiң
Мiндеттi резерв нормасының өзгеруi екiншi деңгейлi банктердiң несие
Мiндеттi резервтер едәуiр шамада әкiмшiлiк тұтқаны бiлдiредi. Бiрқатар
Осы негiзгi құралдардан басқа дүниежүзiлiк банк тәжiрибесiнде орталық
Капиталдар нарығын бақылау- акциялар мен облигациялар шығару тәртiбi,
Нарықтарға қол жеткiзу- жаңа банктер мен несие мекемелерiн,
Валюта басқыншылығы- ақша бiрлiгiне сұраныс пен ұсыныс мөлшерiне
Шектеу (таргеттеу) - ақша жиыны көрсеткштерiнiң өсуiнiң мақсатты
Мемлекеттiк құнды қағаздарға инвестициялау нормалары-мемлекеттiк қарызды тұрақты орналастыру
Нарықтық экономика жағдайында экономикаға ықпал етудiң атап өтiлген
Көрсетiлген құралдардың әртүрлi қиыстырулары орталық банкке мемлекеттiң осы
Ақша-несие саясатының құралдарын пайдалану бюджеттiк-салықтық саясатпен, заңнамамен тығыз
1.2 Ақша-несие теориясы негiзiнде экономиканы реттеу
Экономиканы ақша-несие реттеудiң теориялық тұрғылары қазiргi заманғы экономикалық
Ақша-несие реттеу тұжырымдамасының қолданбалы тұрғыларын әзiрлеу орталық банкке
Мемлекет ақша-несие реттеудiң жәрдемiмен экономикалық дағдарыстарды жұмсартуға, инфляцияның
Ақша-несие реттеу тетiгi мына негiзгi әдiстерден тұрады: банк
Осыдан ақша -несие реттеу тетiгi ақша-несие әдiстер мен
Сонымен, ақша-несие реттеу теттiгiнiң үлгiсi былайша түсiндiрiледi.
Ақша-несие реттеудiң теориялық негiздемесi жүйеге фактiлердi ендiруге, түсiндiруге
Ғылыми тұрғыдан фактiлер қазiргi бар теорияларды растау (дедуктикалық
Замандастар барынша дәрежеде жүргiзетiн макроэкономикалық саясат негiзiнде ескеретiн
Экономистер экономикалық өсу факторларына ықпал ететiн ақша-несие саясатының
Ақша-несие саясатының мәнi айналымдағы ақша мөлшерiн өзгерту жолымен
Ақша жиынын зерделеу дәстүрлерi көптеген он жылдар бойы
-экономикалық және институционалдық ерекшелiктердi ескере
отырып,ақшаның баламалы айқындамасын қалыптастыруы;
- орталық банктiң ақша жиынын бақылау мүмкiндiгi анықтау;
- ақша жиынына ықпал ету құралдарын талдау және
салыстырма тиiмдiлiгi;
Кесте №1.
Ақша-несие реттеу тетiгiнiң үлгiсi
Ақша-несие реттеу
Ақша-несие реттеу құралдары (ресми пайыздық мөлшерлемелер, мiндеттi резерветер
Ақша-несие реттеу әдiстерi –несиелеудi реттеу, пайыздық реттеу, мемлекеттiк
Ақша-несие саясатының мақсаттары- ұлттық валюта бағамын тұрақтандыру, инфляция
Ақша-несие реттеу тұжырымдасы әдiстемесiнiң сипатты ерекшелiгi айырбас тұжырымдамасына
Неоклассикалық постулаттардың iзбасары П. Самуэльсон “тиiстi ақша-несие саясатының
Осы пiкiрлер экономиканы ақша-несие реттеу теориясының барлық бағыттарының
Ж.Ю.Сэй, Л.Вальрас сияқты батыс экономистерiнiң жұмыстарында, сондай-ақ И.Фишер
Ақша-несие реттеу теориялары
Ақша-несие жүйесiн қараған кезде, әдетте, ақша-несие реттеудiң кейнсиандық
“Несиелiк реттеуге негiзделген кейнсиандық үлгi нарық жүйесi мен
Кейнсиандықтар мен монетаристер арасындағы пiкiрталас экономикалық ойлардың екi
Кейнсиандық экономикалық тұжырымдама. Дж.М. Кейнс 1936 жылы шыққан
Бұдан әрi нарық экономиканы өзiнен-өзi реттеушi бола алмайтынына
Тауарларды және қызметтердi мемлекеттiк сатып алу жиынтық шығындардың
Кейнсиандықтардан монетаристердiң айырмашылығы олар ақша-несие саясатын экономиканы реттеудiң
Кейнстiң “ақшаның маңызы жоқ” деп айтатын iзбасарларының дұрыс
Экономикада iскерлiк цикл деп нақты өндiрiс мөлшерiнiң кемуiмен
М. Фридмен мен А. Шварц өздерiнiң АҚШ-да 1867-1960
Нақты мысалға жүгiнейiк: экономикалық өсу қарқыны 3% құрайды,
Сонымен, ақша жиынының өсу қарқынының өзгеруi өндiрiстiң нақты
Монетаризм. Дж. Кейнстiң iзбасарлары негiзiнен құлдырау мен тоқырау
Қазiргi заманғы кейнсиандыққа оппозиция ретiнде пайда болды. Дж
Монетаристер мен кейнсиандықтар арасындағы айырмашылықты анығырақ көру үшiн
Кейнсиандықтар өздерiнiң теоретикалық құрулардың негiзiне нақты өнiм мөлшерiн
C+I+Eч = NVP.
Монетарлықтар айырбас теңдеуiн негiзге алады:
МV=PQ,
мұнда М-ақша жиыны,
ақша айналымының жылдамдығы.
Q -өнiмiнiң жеке мөлшерi мен тауарлар сатылатын орташа
C+I+Eч= MV.
Жаңа теңдеудiң сол бөлiгiнде бүкiл таза iшкi өнiм
Кейнсиандықтар өздерiнiң теңдеулерiнде ақшаға қосалқы рөль бередi, өйткенi
Монетаристер ақша ұсынысы өндiрiстiң, жұмыспен қамтудың, бағалардың дейгейiн
Кейнсиандықтар мен монератистердiң тұрақтандыру саясаты. Iскерлiк циклдар уақытында
Кейнсиандықтар тауарлар мен қызметтерге жұмсалған мемлекеттiк шығындар жиынтық
Монетаристер қазынашылық саясат экономиканы тұрақтандырудың сенiмдi құралы болып
Ақша ұсынысы экономикалық белсендiлiлiкте шешушi рөл атқарады деген
Екiншiден, пайыздық мөлшерлеменi реттеумен қиындықтар туындайды. Несие мекемелерi
Экономикалық жүйеде толық жұмыспен қамтылған жағдайда ғана кейнсиандықтар
Кейнсиандық үлгi керiсiнше, экономикалық жүйенi сыртқы, яғни, мемлекеттiң
Осылайша, осы үлгiлер экономикалық дамудың түрлi құбылыстарын бiлдiредi
2 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ БАНКIНIҢ
2.1. Ұлттық Банктiң ақша-несие саясатын реттеу механизмi
Бүгiнгi күнi Қазақстан Республикасы Ұлттық банкiнiң ақша-несие саясатының
- ықпал ету нысаны бойынша- тiкелей және жанама.
- тiкелей ықпал ететiн объектiлер бойынша - ақша
мен ақша сұранысы;
- реттеу барысында белгiленетiн параметрлер бойынша сандық
және сапалық;
уақыт аралығына негiздеп- ақша-несие реттеудiң қысқа
және ұзақ мерзiмдi құралдары;
- ықпал ету ауқымы бойынша- жалпы және iрiктемелi;
Жалпы құралдар ақша нарығында қалыптасатын қатынастар (мысалы, бiрыңғай
Ақша-несие саласындағы теориялық ережелердi қорытындылай келе, ақша-несие саясатының
Кесте №4
Ақша-несие саясатының құралдарын талдау
Ақша-несие саясатының құрамдастары Ықпал ету құралы Қолдану мақсаты
Ақша саясаты Ашық нарықтағы
операциялар
Валюталық басқыншылық
3. Ұлттық банктiң несие саясаты
4. Мiндеттi резевтерiнiң мөлшерi
5. Пруденциалдық шаралар Ақша массасының мөлшерiн реттеу:
Несие саясаты Ұлттық банкiнiң операциялары бойынша пайыздық
Пруденциалдық шаралар Ақша массасының депозиттiк бөлiгiне әсер ету
Валюталық
саясат Валюталық басқыншылық Ұлттық валютаның бағамын реттеу, валюталық
Экономиканы ақша-несие жүйесiндегi Ұлттық Банк сыйақысының мөлшерлемесiнiң деңгейлерiн
Қазақстан Республикасында реформалау жүргiзiлген жылдарда қайта қаржыландыру мөлшерлемесi
Жоғары инфляция жағдайындағы экономикалық саясат мiндеттерiнiң бiрi тиiмсiз
Орталық банкте вексельдердi қайта есептеу екiншi деңгейлi банктердi
Вексельдердi қайта есептеу экономиканың нақты секторын қаржылық қолдаудың
Ашық нарықтағы операциялар ақша-несие саясатының ең бiр басымды
Ақша-несие реттеу құралы ретiнде ашық нарықтағы операциялардың рөлiн
Банктердi несиелеу ел экономикасына ықпал етудiң ең бiр
Қазақстанда ұлттық валюта енгiзiлгеннен кезең алтын-валюта резервтерi аз
Ұлттық Банк валюта бағамын құю арқылы валюта бағамын
Валюта бағамын ақша-несие құралы ретiнде пайдалану проблемасы оның
Мөлшерлеменi төмендету елден шетелдiк содан кейiн ұлттық капиталдың
Сурет №1. Ақша жиыныны бойынша өндiру өнеркәсiбiнiң
икемдiлiк коэффициент динамикасы
Ескерту:
1.Кесте икемдiлiк коэффициенттерiнiң негiзiнде есептелген;
2.ОХ сызығы бойынша -икемдiлiк коэффициентi, ОУ сызығы
бойынша- талданатын жылдар көрсетiлген;
Нарықтық экономика жағдайында өнеркәсiптiк кәсiп- орындардың қызметiн қаржыландырудың
Банктер шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң қарыз ақшаға деген қажетiн
Келесi суретте несие салымдарының және қайта қаржыландыру мөлшерлемесiнiң
Сурет №2. Экономикаға несие салымдарының және қайта қаржыландыру
Ескерту:
1. Кесте икемдiлiк коэффициентiнiң негiзiнде есептелген;
2. ОХ сызығы бойынша- икемдiлiк коэффициентi, ОУ сызығы
бойынша-талданатын жылдар көрсетiлген;
Несие салымдары мен қайта қаржыландыру мөлшерлемесiнiң өзара байланысын
Инфляция қарқынымен салыстырғанда несие құны төмен болса, кәсiпорындар
Ресми пайыздық мөлшерлемелердi арттыру мемлекеттiк қарызға және күрделi
Ақша жиынының мөлшерi инфляцияның жағдайына әсер етушi индикатор
Сурет №3. Инфляцияның ақша жиынының қатынасы бойынша икемдiлiк
Ескерту:
Кесте икемдiлiк коэффициентiнiң негiзiнде есептелген;
2.ОХ сызығы бойынша –икемдiлiк коэффициентi, ОУ сызығы бойынша-талданатын
1996 жылы инфляция 98,2% төмендеп ақша жиыны 16,6%
Қазақстандық экономикада ақша жиыны мен инфляция деңгейi арасында
Қазақстанның экономикасы үшiн маңызды долларландыру проблемасын қарайық:
Долларландыру мынадай жағымсыз салдарға әкеп соқтырады:
- Ұлттық банктiң ақша-несие және валюталық реттеу тетiгiнiң
- елдiң қаржы жүйесiнiң iштей қорғалуын нашарлатады;
- айырбастау бағамы мен инфляцияның өзгеруiн арттырады;
- қаржы қызметiнiң тәуекелдерiн ұлғайтады;
- экономиканың нақты секторындағы тәуекелдердi ұлғайтады;
- эмитент елдер пайдасына эмиссиялық кiрiс бөлiгiн жоғалтады;
Ақша жиынының және экономиканың долларландыруы келесi суретте бейнеленген:
Сурет №4. Ақша жиынының және экономиканың долландыру деңгейiнiң
Ескерту:
ОХ осi бойынша- ақша жиынының және экономиканың долландыру
Экономиканың долландырылуы қыркүйекайының 2003 жылына арналған;
2003 жылы долларландыру деңгейiнiң төмендеуiне қарамастан,
елдегi долларландыру деңгейi ақша жиынының 35% астамды құрайды,
Ұлттық валютаның төлем құралы ретiнде нығайту 1999 жылдың
Ұлттық валютадағы ұзақ мерзiмдi (1жылдан астам) салымдарды ынталандыру
Төмен инфляция қарқынымен, ұлттық валюта бағамының жетклiктi тұрақтылығымен,
Осы жағдай банк жүйесiнiң капиталының төмен деңгейiмен, ақша
Қазргi кезеңдегi қазақстандық экономиканың дамуын талдау нақты сектормен
Қаржы нарықтарының қазiргi бар капиталдардың қаржы нарықтарынан экономиканың
Экономика салалары бойынша өнеркәсiпке, ауыл шаруашылығына, көлiк пен
Экономикаға бағытталатын несиелер мөлшерi ЖIӨ қатысты соңғы 5
Экономиканың нақты секторын несиелеу прблемалары
экономиканы мемлекеттiк реттеуде немесе қаржы несие мекемелерiнiң саясатында
Несие жүйесi мен экономиканың нақты секторы арасындағы өзара
Өндiрiстiк секторды жаңғырту үшiн айналым қаржыларын толықтыру үшiн
Мемлекеттiк инвестициялық саясат процесiне мемлекетттiң мұнайдан түскен артық
2.2 Қазақстан Республикасының ақша-несие
дамуының негiзгi кезеңдерi
Өткен жыл Қазақстанның қаржы секторы үшiн мерекелi болды:
Ағымдағы 9 айдың сальдосы жағымды болып, 508 млн.
Экспорт құнының өсуiне энергия тасымалдағыштар бағасының 30% артуы
қарағанда, 1/4 бөлiгiне артты.
Сыртқы қарыз алу құнының кемуi қазақстандық резиденттер үшiн
Инфляция.
Қазақстан Республикасының Статистика жөнiндегi агенттiгiнiң ресми деректерне сәйкес
Алдағы айлармен салыстырғанда, азық-түлiк емес тауарларының қымбаттауы –0,5%
2003 жылдың басынан инфляция деңгейi 1,7% құрады, азық-түлiк
Валюталық нарық.
Өткен жылы АҚШ долларымен салыстырғанда теңгенiң күшейюi маңызды
Энергия ресурстарының жоғары бағасы, мемлекеттiк меншiк үлесiн жекешелендiру,
Өткен жылы биржа сауда-саттық тұрғысындағы мөлшерi 6,3 млрд.
Биржадан тыс айналым биржалықтан асып кеттi.
Оперативтiк мәлiметтер бойынша биржадан тыс валюталық нарықта резидент
Жыл iшiнде ұлттық валюта шетелдiк валютаға қарағанда 12,52
11 ай аралығында теңгенiң негiзгi саудалық валюталық
Жыл бойы теңге тек наурызда, тамызда және қыркүйекте
Ұлттық банктiң пiкiрiнше теңгенiң осы валютаға қатысты құнсыздануы
Ресей рублi және еуро операциялары валюталық нарықта биржалық
Банкаралық ақша нарығы.
2003 жылы банкаралық ақша нарығында ресурстық базаның өсуiне
Қаңтар айында 2003 жылдың шоғырландырылған банкаралық
теңгелiк депозиттердiң ортаөлшенген сыйлықақы мөлшерлемесi 2002 жылдың желтоқсан
Шоғарландырылған ортаесептелген долларлық депозиттер бойынша сыйақы мөлшерi 2003
Басқа банкаралық қарыздық операциялар маңызды көлемде жасалынбады.
Депозиттiк және несие нарығы.
Өткен жылдың 11 ай мерзiмiнде резиденттердiң депозиттерiнiң көлемi
Сақтандыру нарығы.
2002 жылдың наурыз айына қалыптасқан жағдай бойынша 33
2002 жылғы ақпан айында сақтандыру ұйымдарының жиынтық активтерi
2002 жылғы ақпан айында сақтандыру сыйақысының мөлшерi 45,5%
2.3. Ақша-несие саясатының проблемалары
Бiздiң мемлекетiмiздiң соңғы 15 жыл бойы дамуы тәуелсiздiк
1993 жылғы сәуiр айында “Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi
Ұлттық валютаның ендiрiлуiне байланысты, мемлекеттiк ақша-несие саясатын жүргiзу
1996 жылы екiншi деңгейдегi банктердiң халықаралық стандарттарға көшу
Қазiр банктер өзiнiң стратегиясын негiзiнен халықаралық тәжiрибеде қабылданған
Қазiргi уақытта банк жүйесiнiң халықаралық стандарттарға көшу жөнiндегi
Бұдан басқа, қызметтерi халықаралық стандарттарға толық сәйкес келетiн
Меншiк капиталды арттыру жөнiндегi халықаралық стандарт талаптарына көшуге
Бүгiнгi күнi банк жүйесiнiң жиынтық меншiк капиталы 114
Ұлттық Банк банк санын қысқартуға ұмтылмайды, керiсiнше, әрбiр
Нарық жағдайының тұрақтандырылған және инфляция деңгейiнiң жалпы төмендеу
Бұдан басқа, тұрғын үй құрылысы саласында ипотекалық несиелеудi
жылғы шiлде айында Қазақстанның екi қаласында:
Астана және Алматы қалаларында 150 млн. теңге сомасына
Компания бес жетекшi банкпен ипотекалық несиелеу
туралы бас келiсiм жасады. Қазiргi уақытта Компания “Тұран
Соңғы жылдары Қазақстанның банк iсi өзiнiң қызмет аясын
Несие серiктестiктерiне және ауылдық несие серiктестiктерiне жәрдемдесу үшiн
Қазақстанда барлық банктердiң 75% Алматы қаласында орналасқан. Сондықтан
Соңғы жылдары банктер құрамына сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары,
Банк қызметiн реттеу жеке банк те, сондай-ақ бiрiктiрiлген
Бүгнгi күнi ТМД елдерi арасында Қазақстан ең реформаланған,
Қазақстанда жеке тұлғалардың депозиттерiне ұжымдық кепiлдiк беру жүйесi
Бiздiң елде банктердiң халықаралық стандарттарға көшу бағдарламасы табысты
Осылайша, қазiргi уақытта банк жүйесiнiң жұмысы жағымды деп
Ұлттық Банк халықаралық стандарттарға көшудiң жалғасы ретiнде банк
Ипотекалық несиелеу мен құрылыс салымдары жүйесiн дамытудың норматвивтiк
Ауылдық жерлерде банк қызметтерiнiң қол жеткiзiлiмдiлiгiн қамтамасыз ету
Банктер көрсететiн қызметтер аясын кеңейту, сондай-ақ бөлшеу сауда
Төлем жүйесiнiң жетiлдiру (үздiксiз жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету
Макроэкономикалық жағдайлардың жақсару, өндiрiс өсуде және iшкi және
3 ТАРАУ. АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫНЫҢ ДАМУЫ
3.1. Ақша несие саясатының даму келешегі
2003 жылы шілде айында “Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі”
Қолданылып жүрген заңнама бойынша Ұлттық Банк ұлттық валютаның
Ұлттық Банк Еуроодақтың стандарттарына және негізгі мақсаты айырбастау
Инфляциялық шектеу принципінің басты ерекшелігі оның келешекке қарауы,
Ұлттық Банк инфляция жөніндегі нысаналы көрсеткіштер үшін жауапкершілікті
Трансмиссиялық тетік әзірлеу жөніндегі жұмыстар басталды, ол ретінде
Ұлттық Банк негізгі мақсатты орындау үшін мына міндеттерді
1) мемлекеттік ақша-несие саясатын әзірлеу мен жүргізу;
2) төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
3) валюталық реттеу мен валюталық бақылауды жүзеге асыру;
4) қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге
жәрдемдесу:
Ұлттық Банкі осы міндеттерді негізге ала отырып, 2004-2006
Мемлекеттік бағалы қағаздар нарығын дамыту Қаржы министрлігі мен
Теңгедегі мемлекеттік бағалы қағаздарына қаржы салған инвесторлардың тәуекелдерін
Ұлттық Банк банктер үшін қарыздық ресурстардың ең қолайлы
Тұрақты экономикалық өсуге қол жеткізуді қамтамасыз ету мақсатында,
Өндірісті несиелейтін банктерді қайта қаржыландыру мақсатында бірінші сыныптағы
Ұлттық Банк басқа елдердің қаржы институттарын тарта отырып
Халықтың сенімін арттыру және елдің қаржы жүйесіне қаржыларды
Қаржы нарығы одан әрі дамитын болады. Ұлттық банк
Ақша-несие саясаты саласында ақша-несие саясатының дүниежүзеілік стандарттарға, атап
Ақша-несие саясаты алдағы 3 жыл ішінде 2004 жылы
2004 жылы инфляцияны төмендету ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі инфляциялық шектеуге жоспарланған көшуге
Қазақстандық тауарлардың сыртқы нарықта бағалық бәсекесін қолдау үшін
Вексельдік айналымды дамыту үшін бірінші сыныпты вексельдер эмитенттерінің
Ұлттық банктің алтын-валюталық резервтері тауарлармен қызметтердің импортының 3
Ақша агрегаттарының жылдық өсуі экономикалық өсудің жоғары қарқынының
Кесте №6. Ақша агрегаттары
Жылдар М0/М1 М0/М2 М0/М3
1 2 3 4
12.1993 28,6 27,7 -
12.1994 40,3 36,6 -
12.1995 47,0 41,5 -
12.1996 56,4 46,5 -
12.1997 65,7 56,5 53,6
12.1998 65,8 51,5 46,3
12.1999 63,8 43,6 37,8
12.2000 54,5 36,6 26,8
12.2001 58,5 38,8 22,8
12.2002 56,3 32,5 21,1
12.2003 58,0 34,5 24,6
Ұлттық Банктің Статистикалық бюллетеннің мәліметтері бойынша
2004 жылы Үкімет тарапынан мемлекеттік жұмыскерлермен бюджеттік мекемелерде
Ақша-несие статистикасының және бухгалтерлік есептің жұмыстары жетілдендіріледі.
Валюталық реттеу мен валюталық бақылау саласында валюта режимін
Валюталық заңнаманы одан әрі жетілдіру мақсатында, 2004 жылы
Ол болжаммен 2005 жылы басталып және 2007 жылы
Төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету саласында, оларды
Микропроцессорлық технологиялар негізінде Ұлттық банкаралық төлем карточкалары жүйелерін
Ақша-несие саясаты қаржы нарығының тұрақтылығын сақтауға ықпал етеді.
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамыту тұжырымдамасына сәйкес қаржы
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі өзінің қызметін Қазақстан Республикасының
Қаржы нарығы және оны қадағалау рәсімдерінің тетіктерін жетілдіру
2004 жылдан бастап халықтан депозит қабылдау құқықтар жеке
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының Үкіметімен
Банктерден, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар
Ипотекалық несиелеу жүйесін одан әрі дамытуға бағытталған
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасы Үкіметінің тұрғын
Халықаралық депозиттерді сақтандыру қауымдастығының ұсыныстарын ескере отырып жеке
Атап айтқанда, сақтандыру депозиттерінің сараланған мөлшерлемелерін айқындау мақсатында
Жақын жылдарда сақтандыру қызметті мемлекеттік реттеу мен қадағалау
Экологиялық сақтандыру мен төтенше сипаттағы басқа да тәуекелдерді
Ұжымдық инвестициялау нысандары арқылы халықтың жинақтарын тарту тетіктерін
Қаржы құралдар аясын кеңейту үшін қазақстандық акциялар мен
Бағалы қағаздар нарығында инвесторлардың құқықтары мен мүдделерін қорғау
Ұлттық бағалы қағаздар нарығының техникалық инфрақұрылымын дамыту үшін
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі алдағы жылдарда Еуропа Азия
Бұдан басқа, Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қазақстан Республикасының
Белгіленген экономикалық және әлеуметтік саясатты іске асыру 2004
Экономиканың өсуінің оңды серпіні еңбекақыны өсіру мен халықтың
Кесте №7. 2004-2006 жылдарға арналған ақша-несие саясатының негізгі
2003 (баға) 2004 2005 2006
Базалық инфляция (орта жылда, %) - 4-6 3-5
Инфляция
(орта жылда, %) 6,5 5-7 4-6 4-6
Қайта қаржыландыру мөлшері жыл соңына, % 7,0 6-6,5
ҰБ-тың жиынтық алтын-валюта резервтері (АҚШ млн. дол.)
4852 5156 5679 6438
%-пен -өзгеруі 54,5 6,3 10,1 13,4
Ақша базасы (млрд.тенге) 312 411 495 574
%-пен -өзгеруі 50,0 31,6 20,3 16,1
Ақша жиыны (млрд.тенге) 10,26 13,25 16,07 18,98
%-пен -өзгеруі 34,2 29,1 21,3 18,1
Банктік жүйедегі резиденттердің депозиттері (млрд.тенге) 780 972 1183
%-пен -өзгеруі 29,4 24,6 21,7 18,9
Банктердің экономикаға несиелері
(млрд.тенге) 940 1225 1520 1844
%-пен -өзгеруі 39,8 30,3 24,1 21,3
Жеке тұлғалардың жедел тенгелік депозиттері бойынша орта есептелген
Заңды тұлғалардың жедел тенгелік депозиттері бойынша орта есептелген
3.2 Шетел елдерiнiң ақша-несие саясатын жүргiзудегi тәжiрибесi
Орталық Банк экономиканы тiкелей емес, ақша-несие жүйесi арқылы
Ақша-несие саласында бақылаушы органдардың функциялары жиi тоғысады.
АҚШ-да бұл органнан басқа банк қадағалау жөнiндегi құқықтар
Ұлыбританияның ақша-несие жүйесiнде ерекше жағдайлар қалыптасқан. Англияның банкi
Басқа елдердегiдей, басқа несие институттары орталық банктiң қайта
Елдiң банк жүйесi мен орталық банкi арасындағы iскерлiк
Мұндай тәжiрибе несие жүйесiнiң екi деңгейiнiң арасында жақсы
Немiс федералдық банкi ұлттық несие жүйесiмен өзiнiң қарым-қатынастарын
Ресей Федерациясының Орталық банкi банк секторына нарықтық талаптарда
Бельгияда, Германияда және Нидерландыда несие институттары орталық банктен
Дүниежүзiнiң көптеген жетекшi елдерiнiң банктерi банк жүйесiнiң ұйтқысы
Дамыған елдердiң банктерiнiң қазiргi заманғы стратегияларын ақша саясатының
Орталық банктердiң стратегиясын анықтаудың негiзгi қағидаларының бiрi ұлттық
Кесте №2. Орталық банктiң стратегиясы
Iшкi көрсеткшiтерге бағдар
Ақша жиынының өсу қарқынын реттеу
Сыртқы көрсеткiштерге бағдар
Ұлттық ақша бiрлiгiнiң валюта бағамын реттеу
Орталық банктiң қандай да болмасын бiр стратегияны
Ақша жиынының мөлшерiн реттеу мақсатында, ақша жиынының өсуiн
Экономикасы дамыған, экспортқа бағытталған еуропалық елдерде ұлттық ақша
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазiргi таңда Қазақстанның ақша-несие аясы өзiнiң даму кезегiнде
Өзiнiң даму сатысында Қазақстан Республикасының Орталық Банкi жоғарыда
Ұлттық Банк Ұлттық валютаны енгiзген уақыттан әсiресе соңғы
Ақша-несие саясаты мемлекеттiң экономикалық шаруашылығының дамуында беделдi сипатқа
Несиелік саясат – банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін
Сондай-ақ, несиелік механизм туралы айтып кетсек, несиелік механизм
Ұлттық Банк жақын араларда келесi бағыттарда өз жұмысын
( банктiк жүйеге деген сенiмдiлiк деңгейiн күшейту;
( депозиттердi ұжымдық сақтандыруы жүйесiнiң қалыптасуына бастау беру;
( банктердi қадағалау жұмыстарын жүргiзу және бәсеңдету;
(Үкiметпен бiрге банктiк қызметтiң спецификасын дәл меңгеретiн салықтық
( банктердiң арнайы аяларды несиелендiру жұмыстарын қолдау;
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Нормативтік актілер:
Қазақстан Республикасының Конституциясы, 30 тамыз 1995 жыл,
Қазақстан Республикасының «ҚР Ұлттық Банкі туралы» 30 .03.1995
Қазақстан Республикасының «ҚР банктері және банкілік қызмет туралы»
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Ерекше бөлімі, 1999
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінің Кредиттік серіктестіктер туралы 29.08.1999
2. Арнайы әдебиеттер:
Балабанов И. Т., «Банки и банковское дело», Санкт-Петербург
Көшенова Б. А., «Ақша, несие, банктер, валюталық қатынастар»,
Мақыш С. Б., «Ақша айналысы және несие», Алматы
Мақыш С. Б., «Коммерциялық банктер операцияларың, Алматы –
Свиридов О. Ю., «Деньги, кредит, банки», Ростов-на-Дону –
Сейтқасымов Ғ. С., «Ақша, несие, банктер», Алматы –
Сейткасымов Г. С., «Банковское дело», Алматы – 1998;
Сенчагов В.К. Финансы, денежное обрашение и кредит.
Жуков Е.Ф. Деньги , кредит, банки. Москва .
47
