Қазақтың тұрмыстық салтының элементтерін физика сабақтарында пайдалану жолдары
Жолтаева А.И.,- Шымкент қаласы №25 Т.Рысқұлов
атындағы этнопедагогикалық гуманитарлық гимназия мұғалімі
Қазақ халқының тұрмыс салтында әдет ғұрпвнда қолданылған үрдістерін әр пәнді оқыту кезінде пайдаланудың мүмкіншілігі мол. Бұл әрбір ұстазға ғылыммен ұштастыра отырып сабаққа енгізу, оқушылардың ұлттық санасын қалыптастыру, халқымыздың тұрмыстық ерекшеліктерімен таныстыру міндеттерін жүктейді. Осы орайда физикалық ұғымдарды ұлттық таным дүниесі арқылы оқушыларға түсіндірудің маңызы зор.
Физика сабағында халқымыздың тұрмыстық ерекшеліктерімен сабақтастыра оқыту оқушылардың логикалық ойлау қабілетінің дамуына, жаңа тақырыпты жеңіл меңгеруіне ынтасын дамыта отырып, сабаққа деген қызығушылығын арттыруға септігін тигізеді. Қазақ халқы ерте заманда ғылым мен білімге еркін қолы жетпесе де, өмірлік тәжірибеден оқып үйреніп, шеберліктің небір сан-саласын асқан ұқыптылықпен сақтап біздің дәуірімізге жеткізе білді. Атадан балаға беріліп келе жатқан мәдени мұрамыздың бірі – қазақтың музыкалық аспаптары. Мысалы, домбыра, қылқобыз, шертер және басқа аспаптар сақталып келген. Халқымыз тіршілік тынысын музыкалық аспаптар арқылы бейнелей білген.
9 сыныптарда «Тербелістер және толқындар» бөлімін өткенде дыбыс толқындары, резонанс құбылыстарын ұлттық аспаптарымыздың дыбыстарының көмегімен түсіндіруге болады. Музыкалық аспаптың әуені естілгенде, ол қандай да бір дыбыс көзінен шығып бізге жетті деп ойлаймыз. Дыбыс көзін қарастырғанда әрқашан тербеліс болатынын байқаймыз.
Аспаптың дыбыс көзі – тербелген аспаптың ішегі. Ал тербеліп тұрған ауа бағаны болып табылады. Таралған тербелістер толқын. Демек, дыбыс толқын түрінде таралады. Жаңа сабақты күнделікті тұрмыс тіршілігімізбен тығыз байланыстыра отырып түсінудің маңызы зор. Оқушылар өтілген материалды тез қабылдай алады. Мысал ретінде бесік пен алтыбақанды алуға болады. Бесікті ән ырғағымен тербеткенде сәби тез тынышталып, ұйықтап қалады. Өткені дыбыс – шулы және сазды болып бөлінеді. Әнмен тербеткен бесік тербелісі периодты тербеліс болып табылады. Сол сияқты алтыбақан тепкенде де жастар ән айтып тербеледі. Жағада тұрған бозбала ән ырғағымен баяу алтыбақанды сүйеп, өз кезегінде қайта еппен артқа итеріп отырады.
Осы кезде алтыбақан еріксіз тербеліс жасайды. Оның меншікті жиілігі жағада тұрған жастың яғни, мүжбүрлеуші күш жиілігімен дәл келеді де, алтыбақанның тербеліс амплитудасы ең жоғарғы мәніне жетеді. Оның өзі – резонанс құбылысының бір көрінісі.
8 сыныптарда «Жылу құбылыстары» тарауында жылу берудің түрлері, жылу өткізгіштік, конвекция, сәуле шығару тақырыптары өтеді. Осы сабақтарды көшпелі қазақтың баспанасы – киіз үй жабдықтарымен байланыстыра түсіндіру өте тиімді. Әрі оқушының есінде сақталады.
Киіз үйдің негізгі материалы – киіз. Оның физикалық қасиеті жылуды нашар өткізетіндігі. Сол себепті киіз үй аптап ыстықта салқын, ызғарда жылы баспана болып табылады. Киіз үйдің ортасына от жағып үйді жылытқанда, жылы ауа жоғары көтеріліп, оның орнын салқын ауа басады. Мұны конвекция құбылысының мысалы ретінде пайдалануға болады.
Қорыта келгенде, физика сабағын оқыту кезінде халық педагогикасының асыл мұраларын кеңінен қолданып, әрбір сабағымызда ұлттық салт-дәстүрлермен сабақтастырып отырсақ, жас ұрпақтың рухани байлығы арта түсер дейміз.
