Тағылым – тектіден
Шонова Б.А.,- «Көкше» университеті
Қазақ тағылым етерлікте: «Бірін еңбасты, ал біреулерін екінші қатардағы» деп тізбектеп жатпаған. Бәрі басты, бәрі алғашқы. Бұл- тағылым кезегі,- дейді ғалым, педагог Сейтен Сауытбек «Тағылым тегі» деген еңбегінде.
Біздің халықтың психологиясы әлімсақтан бері қалыптасып қалғасын, соңғы кезде кезекке түсінбейді. Бәрін араластырып жібереді, мәслихатқа жиналғандай, алқа- қотан болып тұрады.Сол психология тәрбие саласында көбірек көріңкірейді « Ең әуелі – адам тәрбиелеу»- деп түйіндеген ұлағатты ұстаз Сейтен Сауытбек, сол адамнан жақсылықтардың бәрін табуды ойластырған. Ол туралы, яғни адамның тәрбиесі туралы « Үлес» деген кітабында құнды ой маржандарын жазған.
Адам деген ұғымға қазағым қазақты сыйғызған, ал қазақта адам да жеке бастан тұрады. Адамға керектілер жекелердің керектілеріне тұрады. Яғни, адам деген ұғым жекелердің адам болуын қадағалайды.
«Адам бол, қарағым!» деген ұлағатты сөзін ұрпағына айтқанда, ақыл-кеңес берушінің ой қисыны жекеге бағышталған, ондай ұлағатты сөзін өз еңбектерінде айқын жазған Сейтен ұстаз.
Бала бейне өсімдік,
Күтсең жайнап өседі.
Көрсе кесел кесірлік,
Оған да тез жетеді,- деп.
Бала тәрбиесіне басты мән берген Сейтен ата, оның өсіп өнуіне ата- ананың ықпалы зор екенін тура айтқан. Яғни, «Ұяда не көрсең ұшқанда соны ілерсің» деген қазағымның нақылына сай келіп тұр емес пе?
Қыз балалар тәрбиесіне баса назар аударып, оларға болашақ ана, ұрпақтың сүйеніші деп қараған.Жат қылықтардан шошындыра білген.
Үлгілі қыз өсірген,
Миуалы бақта көсілген.
Үлгісіз қыз өсірген
Тірлікте текке есірген.
Бейпіл өскен қыздарда,
Қилы-қилы қылық болар.
Мән бермесе оларға,
Қызда бейбас құлық болар,деп
Қыз баланың ақылды, тәрбиелі болуын, оны өсіруде қателіктер
жібермеуді талап еткен, қыздардың инабатты, ибалы болуын арман еткен. «Қызға қырық үйден тыю» деген қазақ тән болған көне тарихымыздан салтымыздан білеміз.Ендеше Сейтен Сауытбек ұстаздың қыз бала тәрбиесіне деген жанашырлығы, жанайқайы өте дұрыс деп білуіміз керек.
Тәрбиенің жеке адамға, ұл мен қызға, бөлек болуы тарихымыздан белгілі. Ер бала мен қыз бала тәрбиесін болмай, біртұтас қылу әбестік деп білемін. Қыз балаға қойылатын талаптар мен ер балаға қойылатын талаптардың өз деңгейінде болуы күн талабындағы өзекті мәселе.
Уа, әкелер, ойласаң ұлдар жайын,
Хас батыр бағыландай еткен дайын,
«Алыптай екен» десін жат жастары,
Ер қазақтан ез тумас етпе уайым.- деп
ер балаларды батыл,өжет, шыныққан шымырлы етіп тәрбиелеуді әкелерге аманат еткен.
Шындығына келсек қазіргі таңдағы тұлға тәрбиесі, оның ішінде ер бала мен қыз бала тәрбиесі ақсап өз еркімен жүгенсіз кетіп бара жатқаны баршамызға аян. Сөйте тұра ұрпақ тәрбиесіне, тұлға тәрбиесіне мойын бұрмай отырғанымыз алаңдатады, жүректі ауыртады.
Ұлағатты ұстаз, ғалым, жазушы Сейтен Сауытбек еңбектерін басшылыққа ала отырып, тұлға тәрбиесіне бет бұрғанымыз абзал.
