Ақсу қант зауыты
Ақсу қант зауыты туралы қазақша реферат
Ақсу қант зауыты КСРО Министрлер Кеңесі мен Қазақ КСР тамақ өнеркәсібі министірлігінің шешімімен 1967 жылы салынды. Зауыт құрылысы Чехословакиялық жобамен жүргізіліп, сол елдің мамандарының басқаруымен жүргізілді. Алғашқы директоры В.А.Замула зауытты қабылдап алып, қант қайнатудың бірінші кезеңін бастады. 1967-19 жылдары қызылша себуші шаруашылықтар 75 мың тонна қызылша өткізді, одан 2797 тонна ұсақ қант өндірілді.
Жыл өткен сайын зауыт ұжымы қант қайнатудын әдісін жетік игере бастады. Қызылша егістіктері көлемі ұлғайды. 1981 жылы зауытқа 320,0 мың тонна қант қызылшасы қабылданып, одан 29,5 мың тонна ұсақ қант шығарылды.
1982 жылдан зауыт жанынан қосымша өндірістер қолға алына бастады. Сусло концентраты Қазақстан бойынша салқындатқыш сусын өндіретін орындарға сатылды. Жүгері талшығын өндіретін, шұжық, цукат, т.б. тамақ түрлерін шығаратын цехтар іске қосылды.
Зауыт жанынан «Болашақ» балалар комбинаты, «Батыр» спорт комплексі, «Ақын Сара» мәдениет үйі, Е.Сихымов атындағы стадион, сауна, дәрігерлік пункт, асхана, дүкендер халыққа қызмет атқарды. Ақсу қант зауытын Шумский И.А, Пак А.И, Гауцель В.Н, Костеренко Е.И, Костюченко Н.А, Земцов О.А, сияқты азаматтар басқарды.
Зауыт ұжымы жоғарғы еңбек көрсеткіштерімен Бүкілодақтық, республикалық Ауыспалы Қызыл туларын тұрақты түрде жеңіп алып отырды.
Елімізде нарықтық қатынастар енуіне байланысты қызылша себетін шаруашылықтар ұсақталып, бөлшектеніп кетті. Соның салдарынан қызылша дайындау көлемі 30-40 мың тоннаға дейін төмендеп, зауыттың тұралап қалуына әкеп соқты. Зауыт тоқтаған 1996-97 жылдары тұрғындар жұмыссыз қалып, халықтың әл-ауқаты төмендей бастады. 1998 жылы ол қайтадан іске қосылып, жұмысын жандандырды. Алайда содан бері қант зауытына иелік етушілер жылда ауысып, қолдан –қолға өтіп отырды. Соның салдарынан қант қызылшасын өндіру және өндеу көлемі әлі де төмен болып келеді.
Ақсу өзенінің екі жағасына орныққан ел жарты ғасырға жуық нәпақасын тәтті түбір өсіруден тауып келеді. Бір кездері өндірген өнімі өңірдегілерге аңыз болған, талай кеуделерге «Алтын жұлдыз» болып тағылған зауыттың соңғы жылдары тынысы тарылып, жұмысы өрге баспады. Бұл өз кезегінде қант қызылшасын өсіру мен өндіруге де кедергі келтірді. Дерек көздеріне үңілсек, 1975 жылы бір ғана Ақсу өңіріне 40 мың гектарға тәтті түбір себіліп, зауыт жылына 130 мың тонна қант өндірген екен. Қазір 4 мың гектар қант қызылшасымен шектелген диқандар, сол азғана алқаптан алған тәтті түбірді алысқа тасымалдап, әуре болуда. Жаппай жекешелендіру жылдары қолдан-қолға өтіп, осыдан бірер жыл «БТА банкіне» тиген кәсіпорынның аталмыш банкке деген қазіргі қарызы 1 млрд 368 млн теңгеден асып кетіпті. Әрине, оның түрлі себебі бар десек те, банк өндіруші күш емес, қарызға берген қаржысы қайта қоржынына түссе болды. Зауытты қайта іске қосудың жолы біреу-ақ — ол банктің қарызын жабу. Осыған орай, облыс әкімдігі бірқатар шара қарастырып көргенімен, оларынан ештеңе шықпады. Жыл сайын көктем таяғанда таудай етіп берілетін уәделер, күзгі жиын-терін кезінде жүзеге аспай жатуына етіміз де үйреніп кеткен еді. Ђз елімізден жергілікті жұрт қамын ойлайтын қалталы шықпағаннан кейін, аталған зауыттың іске қосылуы қант қызылшасын өндірумен шұғылданатын шаруалардың күнкөрісіне тікелей қатысты болғандықтан, шетелден инвестиция тарту керектігі күн тәртібіне қойылды. Осы мақсатпен қаңтар айында Түркияға сапар шеккен облыстық делегация Қайсері қаласындағы «Қайсері Шекер» зауытының жағдайымен танысып қайтқан болатын.
Аудан әкімдігінде болған кездесу барысында облыс әкімінің орынбасары Тынышбай Досымбеков шаруаларға Түркиядағы қант өндірісінен мол мағлұмат беріп өтті. Оның айтуынша, тек Қайсері қаласындағы екі қант зауыты жылына 2 млн 250 мың тонна қант қызылшасын өңдеп, 350 мың тонна қант алады. Зауыт акциясының 51 пайызы қант қызылшасын өндіретін шаруа қожалықтарының үлесінде болса, 10 пайызы Үкіметке тиесілі, ал 39 пайызы зауытқа қалады. Ђздерінің жеке банкі бар. Жылдық айналымдағы қаржысы 500 млн долларды құрайды. Оның үстіне, қант өндірісінің негізгі құқығы шаруа қожалықтарынан құрылған қауымдастықтың құзырында болғандықтан, көктемгі егін, күзгі жиын-терін мезгілінде шаруа қожалықтарына қаржылай көмек көрсетіліп, олармен уақытында есеп айырысып отырады. Қысқасы, олардың тәжірибесін үлгі етуге болады. Енді бір жағынан, «Ақсу» қант зауытын іске қосуға қауқарлары да жетерлік.
Кездесу барысында түрік инвесторлары облыс әкімдігі қолайлы жағдай тудырып жатса, зауыттың бар қарызын жабуға, жұмысын жүргізуге зауыттың дайын екендіктерін жеткізді. Тек шаруалар тәтті түбірмен қамтамасыз етіп отырса, өнімнің 50 пайызы шаруаларға, 10 пайызы Үкіметке тиесілі болатынын тілге тиек етті. Ђзімізге қалғаны да жетеді дейді түрік ағайындар.
Түріктер шындап қолға алса, «Ақсу» қант зауыты биыл жұмысқа кірісетін түрі бар. Бұл күндері 88 мыңнан аса шаруа өсірген тәтті түбір өндірумен шұғылданып, табысқа кенеліп отырған «Қайсері Шекер» зауытының өкілдері өздеріне сенімді. Бәрі жақсы болады деп басшыларды да, шаруаларды да сендіріп отыр. Еліне барып, барлық шығындарды есептеген соң айнып қалмаса, уәдені беріп-ақ кетті.
Биыл «Ақсу» қант зауытын іске қосуға күш салынуда. Зауыттың бүгінгі жай-күйін айтар болсақ, кәсіпорын “ТұранӘлемБанк” акционерлік қоғамына кепілдікке қойылған. Кепілдіктің қаржысы қайтарылмағандықтан банк зауытты ауданға бермей отыр. Оның банкке қойылғандағы бастапқы бағасы 460 млн. теңге. Банк менеджерлерінің айтуынша, кепілдіктегі кәсіпорыннның қазіргі бағасы 1 млрд. 200 млн. теңгені құрайды. Олар кәсіпорынды қолма-қол ақша болмаған жағдайда жерге айырбастайтындарын да айтып отыр.
Осы түйінді мәселеге орай облыс әкімінің орынбасары Тынышбай Досымбеков аталмыш банк өкілдерімен келіссөз жүргізді.
Облыс әкімінің орынбасары қаржыгерлерге зауыттың бүгінгі бағасының тым қымбаттығын айта келіп, құнның күрт өсіп кетуінің себебін түсіндіруді сұрады. Акционерлік қоғам жетекшілері зауытты бірнеше жыл бойы «күтіп» ұстауға кеткен шығынды алға тартты. Тынышбай Досымбекұлы: «Қалай дегенмен де барлығымыз адам игілігі үшін жұмыс істеп отырмыз. Алдымен ақшаны емес, елдің жағдайын ойлауымыз керек. Сіздердің зауытты бермей отырғандарыңыздан халық зардап шегуде. Неше жылғы күнкөріс көзі, балаларының нәпақасы болған кәсіпорынды тоқтатып қойғанымыз елдің жағдайын қиындатты. Осыны ойлансаңыздар» деген елге жанашыр басшының тілек-сөзін айтты. Естір құлақ, түсінер жан болса, тілек, ой орынды жеткізілді. Бірақ қаржыгерлер қайтсек «Ақсу» қант зауытын қымбатқа сатып, табысқа кенелеміз деген ниеттен айныр емес.
Өз кезегінде сөз алған «Жетісу» әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациясы ұлттық компаниясы» АҚ төрағасының орынбасары Нұрлан Омаров зауытты сатып алуға ниет білдіргенмен, келісімшарт жасасу үшін қожайынның кім екенін таба алмағандықтарын сөз етті. Табыс көзі саналатын кәсіпорында бірнеше ие бары анықталған. Ендігі жұмыс кәсіпорынның шын иесі кім екенін анықтап, солармен жұмыс жүргізу, – деді Н. Сраилұлы.
Биылғы алынар өнімнің қамы өткен жылдан бастап жасалуы керек-тұғын. Сондықтан, облыс әкімінің орынбасары Ақсу, Сарқан аудандары әкімдерінің орынбасарларына дайындықты ерте көктемде бастаңдар деген тапсырма берілді. Жиын соңынан Тынышбай Досымбеков журналистерге қант қызылшасын өсіруге қаншалықты ден қойылып жатқандығы жөнінде кеңейте айтты. Ол өз сөзінде қант зауытының биыл іске қосылатынын нық сеніммен жеткізді. «Қайткен күнде де, «Жетісу» әлеуметтік корпорациясы тіпті болмаған жағдайда Үкімет басшысынан көмек сұрау арқылы мәселені шешеміз. Өйтпеген күнде дақыл алқабы азайып кетуі мүмкін. Тәтті түбір өсіру елдің жағдайын жақсартуға негіз болады. Алдағы жылдарға үлкен жоспарлар жасап отырмыз. Зауытты жүргізуге облыс әкімі Серік Үмбетов ерекше назар аударуда. Бүгінде «Қамқорлық» тұқым шаруашылығы арқылы қызылша өсірушілерді тұқыммен қамтамасыз ету жағын ойластырудамыз», деген облыс әкімінің орынбасары бұл іске биліктің білек сыбана кіріскенінен хабардар етті. Біраз жылда өнім өндірушілер мен өңдеушілер арасында тығыз байланыс орнайды. Өңдеушілер қызылшашыларды тұқыммен, гербицидпен, техникамен қамтамасыз етуі тиіс.
