TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

войти на сайт

вход на сайт

Логин: :
Пароль :

Забыл пароль Регистрация

Г. Селье бойынша жалпы адаптациялық синдромның механизмі




Г. Селье бойынша жалпы адаптациялық синдромның механизмі
0
Раздел: | Автор: Админ | Дата: 25-09-2015, 12:00
Загрузок: 4115




Жоспар:



«Стресс» (ағылш. Stress – зорлану, күштену, ќиналу) деп ќоршаған ортаның кез келген ќолайсыз  әсерлеріне  организмнің арнайыланбаған серпілістермен жауап ќайтаруымен көрінетін, оның ќорғану — бейімделу мүмкіншіліктерінің жаңа деңгейде ќалыптасуын айтады.  Бұл ќолайсыз ыќпалдарға физикалыќ әсерлер (ыстыќ немесе суыќ  температуралар, иондағыш сәулелер,  электр соќќы,  жараќат,  ауыр ќол жұмыстарын атќару т. с.с.), химиялыќ әсерлер (улы химиялыќ заттар,  гипоксия т.б.), биологиялыќ әсерлер (жұќпалар, вирустар,  микробтардың уыттары, жәндіктердің улары т.б.), психогендік (жан – дүниелік жараќаттар, күйзелістер, ауыр ќайғы – ќасіреттер,  көңіл толќулары), әлеуметтік жағдайлардың (ќазіргі  адамдарға шамадан тыс артыќ аќпараттардың әсерлері, уаќыттың  тапшылығы, жеке тұлғалардың арасындағы  шиеліністер,  ќоғамның заңдары мен жеке адамдардың еркіндіктерінің  шектелуі, ќимыл ќозғалыстарының азайуы т.с.с.) әсерлері жатады. Адам үшін жағымсыз сөздің стресс жағдайын дамытуда маңызы өте үлкен.  Бұл организмге ќолайсыз әсерлерді стрессорлар деп атайды.


«Стресс» атауын медицинаға Канада ғылымы Ганс Селье алғаш XX ғ.  60 – шы  жылдары енгізді. Бұл ғалымның байќауы  бойынша әсер еткен ќолайсыз ыќпалдардың (ол жараќатпа,  жұкпа ма, химиялыќ улану ма немесе ауыр ќайғы – ќасірет пе) түріне ќарамай оларға организм әрќашан бірбеткей жауап ќайтарады. Бұл кезде: айырша без  бен  лимфалыќ түйіндердің кері дамуы, бүйрек үсті бездерінің гипертрофиясы, асќазан мен ұлтабардың шырышты ќабыќтарында ойыќ  жара дамуы, ќанда  нейтрофильдер көбейіп, эозинофильдер мен лимфоциттердің азаюы, тіндерде зат алмасуларының өзгерістері байќалады.  Көрсетілген өзгерістер әсер еткен ќолайсыз ыќпалдың түріне ќарамай әрдайым бір түрде болатын болғандыќтан, оларды  организмнің арнайыланбаған, серпілістеріне жатќызады.  Стресс кезіндегі бейспецификалыќ серпілістердің бір көрінісі болып, кез келген жағымсыз  ыќпалдардың әсерлерінен жасуша ќабыќтарындағы май  ќышќылдарының асќын тотығуы, фосфолипаза, липаза, протеаза ферменттерінің артыќ әсерленуі есептеледі.


Стрестің организм тіршілігінде маңызы өте үлкен. Оның  әсерінен  организмнің тіршілігіне ќажетті барлыќ мүмкіншіліктерінің жұмылдырылуы болады. Осыдан ұдайы өзгеріп тұратын ќоршаған ортаның  жағдайларына организмнің икемделіп, бейімделу мүмкіншіліктері артады.


Г.Сельенің пікірі бойынша кез келген стрессор алдыңғы гипофизге әсер етіп, онда  кортикотропин түзіліп шығуын  күшейтеді. Ол  өз алдына бүйрек үсті  бездерінің сыртќы ќабатына әсер етіп,  глюкокортикоидтыќ   гормондардың өндірілуін  артырады. Осыдан  ќолайсыз ыќпалдардың әсерлеріне организмнің төзімділігі көтеріледі.


Мәселен,  жануарлардың алдыңғы гипофизін  немесе бүйрек үсті бездерін сылып  тастағанда,  кез келген ыќпалдарға олардың төзімділігі ќатты азайып, бұл жануарлар тез жан тапсырады. Ал, жануарларға алдын ала кортикотропин немесе глюкокортикоидтыќ гормон  (гидрокортизон, кортизон, преднизолон т.с.с.) енгізіп, содан  кейін оларға химиялыќ улы зат енгізсе немесе оларды жараќаттаса онда көрсетілген ыќпалдарға деген жануарлардың  төзімділігі артады.  Сол себептен кортикотропин мен  глюкокортикоидтыќ гормондарды адаптациялыќ гормондар деп  атайды. Осыған байланысты стрессті Г.Селье жалпы  адаптациялыќ синдром деп жариялады. Бұл  синдром үш сатыда өтеді: 1 – сатысы – үрей сатысы, 2 сатысы организмнің төзімділігінің көтерілуі, 3-ші сатысы  ќалжырау сатысы.   Үрей сатысында  жағымсыз ыќпалдарға  организмнің ќорғаныстыќ икемделу  мүмкіншіліктері тез іске ќосылады. Бұл саты «соќќы» және  «соќќыға ќарсы» фазаларынан тұрады. Соќќы фазасында  бұлшыќ еттердің әлсіздігі, артериялыќ ќысымның төмендеуі,  гипотермия, гипокликемия, эозинлпения, ќылтамырлардың  өткізгіштігі көтерілуі т.б. байќалады. Бұл кезде лимфоидтыќ  түйіндердің кері дамуы, теріс азоттыќ баланс, асќазанның ойыќ  жарасы байќалады.  Бұлар организмде   ыдырау үрдістерінің  күшейгенін көрсетеді. Соќќыға ќарсы фазасында көрсетілген  бұзылыстар кері бағытта  өзгереді. Артериялыќ ќысым және бұлшыќ еттердің күш – ќуаты көтеріледі, ќанда глюкоза көбейеді. Гипофиз бен бүйрек үсті бездерінде кортикотропин мен  глюкокортикоидтыќ гормондардың  өндірілуі тұраќты түрде жоғарылайды, осыдан төзімділік  сатысы дамиды. Бұл сатысында бүйрек үсті бездерінің гипертофиясы байќалады, кортикостероидтардың түзілуі артады, глюконеогенез күшейеді.  Бұл  кезде өзгерген сыртќы ортаның жағдайларына организмнің бейімделу мүмкіншілігі ең жоғары деңгейге көтеріледі. Егер ќолайсыз ыќпал ұзаќ мерзімде әсер етсе, онда организмнің көрсетілген ќабілеті бұзылады, жалпы адаптациялыќ синдромның үшінші ќалжырау сатысы дамиды; организмнің функциялыќ мүмкіншілігі таусылады, бүйрек үсті бездерінің сыртќы ќабаты семіп ќалады, артериялыќ ќысым  төмендейді,  нәруыздардың ыдырауы артады, дене ќызуы азаяды, гипогликемия байќалады.


Жалпы адаптациялыќ  синдром кезінде организмнің  төзімділігі әсер етуші ыќпалға ғана көптеген басќа  жағымсыз әсерлерге  де жоғарылайды. Былайша атќанда бір  жағымсыз ыќпалдан кейін екінші ќолайсыз ыќпалдың зиянды  әсері әлсірейді. Организмге әлсіз  және шамалы ќоздырғыштардың        ұдайы әсерлеріне эндокриндік жүйенің бейімделу мүмкіншіліктерін әрдайым ќолайсыз ыќпалдарға дайын жаѓдайда ұстап, организмнің оларға төзімділігін  арттырады.


Адаптацияның жеткіліксіздігі немесе оның бұзылуы дезадаптациялыќ аурулардың дамуына әкелуі мүмкін. Мысалы, бүйрек үсті бездерінің менералококортикоидтыќ гормондарын (дезоксикортикостеронды) жануарларға артыќ мөлшерде  жіберсе, онда артериялыќ гипертензия, нефросклероз, ағзалардыњ гиалинозы дамиды, ќабыну түрде өтеді. Глюкокортикоидтыќ гормондарды жібергенде, ќабыну ќарќыны әлсіреумен бірге, организмнің иммундыќ жауаптары тежеледі, асќазан мен ұлтаьбардың  ойыќ жаралары, миокардтың  некрозы пайда болуы мүмкін. Бұл гормондар жеткіліксіз болған жағдайда организмнің жағымсыз  әсерлерге төзімділігі азаяды.


Дезаптациялыќ ауруларға Сельенің пікірі  бойынша, ќұздама (ревматизм), бронхиалыќ демікпе, кейбір бүйрек аурулары,  жүрек пен ќан – тамырлары жүйесінің және  кейбір тері аурулары т.б. жатады. Олардың пайда болуында ќосымша  жағдайлардың  маңызы  үлкен. Бұл  жағдайларға суыќ тию, артыќ ќызыну,  шаршау, тектік ерекшеліктер, ас тұзын артыќ пайдалану т.б. жатады. Кортикостероидтар мен ас тұзын  жануарларға бірге жібергенде әртүрлі ќоздырғыштардың әсерлерінен миокардтың некрозы дамуына ќолайлы жағдай дамиды.  Жалпы адаптациялыќ синдромды Г. Селье «гипофиз – бүйрек үсті бездерінің сыртќа ќабаты»  жүйесі арќылы түсіндірді.


Ќазіргі көзќарастар бойынша стресс жүйесі мен  эндокриндік бездердің ќатысуымен дамитын организмнің күрделі нервтік – гуморалдыќ серпілісі. Бұл серпіліс дамуында орталыќ нерв жүйесі, мидың  сыртќы ќыртысы, гиппокамп,  лимбикалыќ жүйе, мидың торлы ќұрылымы, гипоталамус ж. б.  мидың ќұрылымдары, шеткі нервтер мен  вегатативтік нерв жүйелері ќатысады. Көптеген ќолайсыз ыќпалдардын организмге әсері нервтік – рефлектік доғалармен болады. Сыртќы және ішкі ќабылдағыштардан (рецепторлардан) нервтік серпіндер орталыќ нерв жүйесіне түсіп,  ми ќызметтерінің өзгерістеріне әкеледі.


Содан пайда болған нервтік  медиаторлар, шағын пептидтер (эндорфиндер мен энкефалиндер),  нервтік гормондар (либериндер мен статиндер) нервтік – эндокриндік серпілістердің дамуына әкеліп соғады. Адамда сөйлеу жүйесінің болуына байланысты жағымсыз дөрекі сөздер, Жан – дүниелік күйзелістер, психикалыќ жараќаттар мидың сыртќы мидың сыртќы ќыртысының ќатысуымен болатыны сөзсіз. Мидың сыртќы ќыртысы әрекеттерінің мидың  ќыртыс асты ќұрылымдары мен гипоталамус арќылы эндокриндік жүйеленрдің жұмылдырылуына әкеледі. Стресс дамуында алдыңғы гипофиз – бүйрек үсті бездерінің сыртќы ќабатынан басќа ќалќанша бездер, ұйќы безі, бүйрек үсті бездерінің милыќ ќабаты т.б. бездер ќатысады. Мәселен, кез – келген стресс кездерінде ұйќы безі инсулинді артыќ өндіреді.  Осыдан ќанда инсулиннің деңгейі көтеріледі. Дегенмен, стресс дамуында «гипоталамусалдыңғы гипофиз – бүйрек үсті бездерінің сыртќы  ќабаты» бірігіп, бір функциялыќ жүйеге ќалыптасуының маңызы өте үлкен. Сонымен, стресс дамуы бір жағынан организмнің сыртќы ортаның ыќпалдарына бейімделу ќабілетін көтеріп, адаптация дамуына әкелсе, екінші жағынан күптеген  дерттердің пайда  болуына әкеледі. Сайып келгенде, стресс кезінде стрессті шектейтін жүйенің жұмылдырылуы нәтижесінде жағымсыз әсерлерге  организмнің адаптациясы болады.


Стресстің адаптациялыќ әсерлері мына жолдармен болуы мүмкін:


1. Жағымсыз ыќпалдың әсерлерінен организмде  энергиялыќ жєне ќұрылымдыќ заттардың жұмылдырылуы болады. Осыдан ќанда глюкозаның аминќышќылдарыны май ќышќылдарыныі, нуклеотидтердің деңгейі көтеріледі. Бұл зат алмасу өнімдері «жүйелік ќұрылымдыќ із» ќалыптасатын адаптацияға жауапты функциялыќ басым жүйеге бағытталады. өйткені жұмыс атќарып тұрған еттерде, ішкі ағзаларда, мидың белсенді орталыќтарында ќан тамырлары кеңіп, ќызмет атќармай тұрған басќа ағзаларда олар тарылады.


2. Стресс кезінде катехоламиндердің әсерінен жасушалардың ќабыќтарында фосфолипаза, липаза, май ќашќалдарының асќын тотығуы артады. Осыдан тіршілікке маңызды мембраналармен байланысќан  нєруыздардың: рецептордың иондарды тасымалдайтын өзекшелердің, Na+-, К+,  Са2+, АТФ – азалардың, аденилатциклазаның т.б. ферменттердің әсерленуі болады. Осыдан адаптацияның бастапќы сатыларында көрсетілген нәруыздардың әсерленуі организмнің бейімделу мүмкіншіліктерінде маңызды орын алады.


3. Стресс кезінде анаэробтыќ гликолиздің ағзалар мен тіндердің гипоксияға төзімділігін көтереді.


4. Стресстен кейін нуклеин ќашќылдары мен  нєруыздар т‰зілуініњ артуы  барлыќ аѓзалар мен  тіндерге тарайды. Осыныњ нєтижесінде єрт‰рлі ж‰йелік «ќ±рылымдыќ іздер»  ќалыптасады жєне мида жања шартты байланыстардыњ бекуінен  бастап организмніњ иммундыќ жауаптарына дейін кµптеген  бейімделістік серпілістер дамиды.


Сонымен, стресс дамуына әкелетін жағымсыз  ыќпалдар ұдайы өзгеріп тұратын ќоршаған ортаның жағдайларына  организмнің бейімделу мүмкіншіліктерін арттырады. Бұл кезде  организмнің тµөімділігі, әсер  еткен жағымсыз ыќпалған ғана емес,  басќа көптеген ыќпалдарға да жоғарылайды. Ф.З. Меерсонның дәлелдеуі бойынша: организмнің ќайталанған, жеңіл стресстік жағдайларға жаттығуы нәтижесінде стрессті шектейтін жүйенің ќуаты артуынан, оның ишемияға, радиацияға, улы химиялыќ заттарға төзімділігі көтеріледі. Суыќ суға шынығулардың нәтижесінде организмде,  термореттеу жолдарының ќуаты көтерілуімен ќатар әртүрлі жұќпаларға организмнің төзімділігі артады. Сондыќтан суыќ тиюден дамитын дерттер (баспа, жоғары тыныс жолдарының аурулары, пневмония т.с.с.) алдын – ала  ескертіледі.


Стресс дамуының  бір жағынан организмнің ќоршаған орта ыќпалдарына бейімделуі үшін адаптациялыќ маңызы болса, екінші жағынан көптеген аурулардың дамуын туындатуы мүмкін.


Стресстің дерт дамуындағы маңызы.  Стресс адамда дерттердің пайда болуына мына екі жағдайда әкелуі мүмкін;


1.  организмге әсер еткен ыќпалдың ќарќыны тым артыќ  болып, стресс дамытатын жүйенің белсенділігі ќатты кһтеріліп кетуінен;


2. стрессті шектейтін жүйенің туа біткен немесе жүре пайда болған тапшылыќтарынан.


Көрсетілген  екі жағдайда да организмге әсер еткен ќолайсыз ыќпалдарға жауап ретінде  адаптацияға жауапты функциялыќ басым жүйе және «жүйелік ќұрылымдыќ із» ќалыптаспайды. Осыдан организмнің сапалыќ өзгерістеріне әкелетін дерт дамуы мүмкін.


 Қолданылған әдебиеттер:


 





Написать комментарий
Имя:*
E-Mail:
Полужирный Наклонный текст Подчеркнутый текст Зачеркнутый текст | Выравнивание по левому краю По центру Выравнивание по правому краю | Вставка смайликов Выбор цвета | Скрытый текст Вставка цитаты Преобразовать выбранный текст из транслитерации в кириллицу Вставка спойлера
Введите код: *


Бұл сайтта Қазақстанның түкпір-түкпірінен жиналған қазақ тіліндегі рефераттар мен курстық және дипломдық жұмыстар ұсынылған. Қазіргі таңда www.topreferat.com.kz сайтының қазақ тіліндегі жұмыстар базасы бүкіл интернеттегі ең үлкен база болып табылады! Біздің базадағы жұмыстар саны 15000-нан асады. Біз бұл жетістікпен тоқтап қалмаймыз! Біз базамызды одан әрі толықтырамыз.
» » Г. Селье бойынша жалпы адаптациялық синдромның механизмі

© 2011-2016 Скачать бесплатно на topreferat.com.kz курсовые, дипломные и рефераты на телефон, на планшет и на компьютер.
При копировании материала активная ссылка на источник обязательна.


Мнение посетителей:
 

После 9 класса Вы:

Пойду в 10, 11, закончу школу полностью
Пойду в Колледж
Пойду в ПТУ
Пойду работать
Снова пойду в 9 класс

 
 
Похожие: